Van 17 tot 21 maart hielden Afrikaanse en Europese kerken een gezamenlijke conferentie over migratie in Addis Ababa in Ethiopië. Derk Stegeman, voorzitter van de werkgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken bezocht de conferentie en doet verslag.
Bestrijd illegale migratie en mensenhandel. Investeer in meer mogelijkheden voor legale migratie. Zorg vooral ook voor veiligheid. Migranten zijn heel kwetsbaar voor allerlei vormen van uitbuiting en mishandeling en daarom verdienen ze extra bescherming en begeleiding. En wanneer overheden bilaterale migratiedeals sluiten, moeten die openbaar zijn en geëvalueerd kunnen worden, zodat daarover verantwoording kan worden afgelegd. Dit zijn de belangrijkste oproepen tot actie van Afrikaanse en Europese kerken na hun gezamenlijke conferentie over migratie in Addis Abbeba.
Externalisering
Veel aandacht was er in Addis Ababa voor de externalisering, waarbij grenscontrole en opvang worden uitbesteed aan andere landen. De ervaring tot nu toe leert dat externalisering vooral ten koste gaat van de manier waarop mensen die vluchten of migreren worden behandeld. Zo maakte Europa eerder afspraken met Libië over de opvang van vluchtelingen, maar bleken de opvangkampen detentiecentra waar structureel werd gemarteld en verkracht. Is externalisering niet een nieuwe woord voor bestaand migratiebeleid, dat nog steeds willens en wetens de dood als effectief anti-migratie-instrument inzet1? Sommige deelnemers in Addis Ababa kennen verhalen van mensen die vanuit zo’n kamp terugkeerden, fysiek en mentaal gebroken. ‘Terugkeerhub’ is ook zo’n nieuw woord, dat vooral veel moet verhullen.
Mensenhandel
Van de mensen die vanuit Afrika vluchten, probeert het grootste deel helemaal niet naar Europa te gaan. De opvang in de regio is veel groter dan we vaak denken. En dit geldt eveneens voor de groep mensen die elders een beter bestaan zoekt. Vanuit Ethiopië is de groep mensen die voor werk naar Saoedi-Arabië gaat het grootst. Er zijn agentschappen, die aanbieden reis en baan voor je te regelen. Deze reisbureaus zijn een dekmantel voor mensenhandel. Soms lukt het mensen om terug te keren. We bezochten een ‘lunchroom’ van enkele vrouwen in een sloppenwijk van Addis Abeba. Allemaal waren zij met nare ervaringen uit Saoedi-Arabië teruggekeerd. En nu hadden ze met een startkapitaal en begeleiding vanuit de Lutherse Ethiopian Evangelical Church Mekane Yesus (‘Plaats van Jezus’) deze lunchroom opgezet. Die draait nu zo goed dat ze ervan kunnen leven.
Bijna jouw kleur
Eén van de vrouwen vertelde haar verhaal: hoe ze in Saoedi-Arabië als hulp in de huishouding bij een familie was gekomen en daar slecht behandeld werd, hoe hard ze werkte, nauwelijks vrijheid had en bijna niks verdiende. Haar baas begon haar seksueel lastig te vallen en ze werd met geweld verkracht. Ze was er op een bepaald moment zo slecht aan toe dat de vrouw des huizes haar meenam naar een dokter. Die constateerde dat ze zwanger was. Voor haar was het echter ondenkbaar om dit met haar bazin te delen; die zou het niet geloven en zich gechanteerd voelen. Ze slaagde er in om terug te vluchten naar Ethiopië. Daar beviel ze van een zoon, van wie ze veel houdt en met wie het goed gaat. Ze vertelde dit alles heel zachtjes en in het Amhaars aan de persoon die het voor ons vertaalde. Het raakte ons diep.
We kregen warm water over onze handen gegoten om ze te kunnen wassen. Er werd koffie voor ons neergezet en manden met kolo, een mix van gebrande granen en peulvruchten, gingen rond. Toen we daarna ook nog injera voorgeschoteld kregen met groenten en vlees, hadden we niet alleen de smaak wel te pakken maar ook een mooie indruk van deze lunchroom en hoe die draait. Na een korte rondleiding door de keuken namen we afscheid. De vrouw die haar verhaal verteld had, kneep me bij het weggaan zacht in de wang en zei in een paar woordjes Engels: ‘He has almost your color, his father’s color’.
De hele mens
Een van de collega’s van de Mekane Yesus vertelde me onderweg dat haar kerk als motto heeft de hele mens te dienen: ‘holistic ministry’. Mensen kunnen een probleem hebben, maar ze zijn altijd meer dan hun probleem. Vanuit het diaconale werk is het zo herkenbaar, dat mensen die om hulp aankloppen ook een heleboel te geven hebben. ‘Holistic ministry’ betekent dat mensen in hun nood worden gezien en gehoord, maar dat ze ook in hun kracht worden aangesproken en gewaardeerd.
Het geeft mij hoop dat we met kerken vanuit Afrika en Europa hebben uitgesproken ons te committeren aan de profetische en diaconale rol die kerken hebben te vervullen als het gaat om de bescherming van de waardigheid, de rechten en het welzijn van mensen – welke kleur ze ook hebben in de letterlijke en overdrachtelijke zin van het woord. Protecting people more than borders is het motto van de Churches Committee on Migrants in Europe (CCME): mensen verdienen meer bescherming dan grenzen.
Derk Stegeman
Derk Stegeman is voorzitter van de werkgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken in
Nederland en directeur van Stek, stichting voor stad en kerk, Den Haag.
- De Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties concludeerde in zijn rapport in 2018 over het Europese vluchtelingebeleid, dat ‘Europa impliciet of expliciet de dood accepteert als effectief anti-migratie-instrument’. – Linda Polman, Niemand wil ze hebben. Europa en zijn vluchtelingen (Amsterdam: Uitgeverij Jurgen Maas, 2019), 219. ↩︎