Twee dagen in gesprek over wat je in de toekomst wilt of vindt dat je moet doen. Heidagen van de Raad van Kerken, zijn net als alle andere heidagen een inspirerende zoektocht naar woorden om de toekomst vorm te geven. De kernwoorden die op de laatste middag boven kwamen drijven: plek van ontmoeting ook om te werken aan eenheid; gezamenlijke dienst aan de samenleving; een netwerkplek van netwerken. Woorden die met de opmerkingen en intenties van die twee heidagen verder ingevuld moeten worden tot een nieuw beleidsplan, zodat de Raad ook voor de komende jaren een papier in handen heeft dat geraadpleegd kan worden bij de keuzes die nu eenmaal gemaakt moeten worden.
Het moderamen van de Raad had voor 22 en 23 oktober in het Brabantse Nieuwkuijk breed uitgenodigd: de afgevaardigden van de lidkerken die de Raad vormen, de leden van de beraden en van netwerkgroepen, maar niet iedereen was komen opdagen. Voorzitter Geert van Dartel merkte in zijn openingswoord op dat de Raad inmiddels een lange staat van dienst heeft met werken aan de eenheid van de kerken, het werken met en voor vluchtelingen, aan vrede en voor het klimaat, om maar wat te noemen. Het gaat er volgens Van Dartel om waar de Raad de komende vier jaren de accenten wil zetten, ook met het oog op de beperkte hoeveelheid mensen en financiële middelen. ‘Maar zonder ontmoeting met Christus is het onbegonnen werk,’ aldus Van Dartel.
‘Heidense’ protestanten
Vanuit de lidkerken waren er drie bijdragen waarin geschetst werd welke verwachtingen er bestaan ten aanzien van het werk van de Raad. De orthodoxe aartspriester Hildo Bos van de Orthodoxe Kerk in Nederland bekende dat zijn gelovigen eigenlijk weinig weten van de oecumene, enkelen spreken nog over ‘heidense’ protestanten, kortom educatie daar schort het nog aan. De Orthodoxe Kerk in Nederland kent na de inval van Rusland in Oekraïne onrustige tijden, en richt zich nu op het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel en niet langer op Moskou. Oecumene komt vooral ter sprake wanneer er gemengd gehuwden zijn. ‘We moeten de dialoog gaande houden,’ aldus Bos die terloops opmerkte dat zijn orthodoxe parochie de afgelopen jaren veel jonge mannen ziet toestromen. Het is opvallend, zei Bos, hij constateert dat ze vooral op zoek zijn naar: traditie, gemeenschapszin, heldere kaders en duidelijkheid. Het is enerzijds geweldig die toestroom, aldus Bos, maar voor de orthodoxen is het ook aftasten hoe met deze nieuwe lidmaten om te gaan.
Raad geeft kleur
Ds. Dinand Krol sprak vanuit de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK), een nieuwe lidkerk die met veel enthousiasme het lidmaatschap van de Raad oppakt. Krol ziet als taak voor de kerken en zeker ook voor de Raad om ‘er te zijn’. De Raad geeft kleur aan mijn, aan ons bestaan en dat geeft hoop, aldus Krol. Zorgen heeft de NGK ook, teruglopende belangstelling ook onder jongeren en toenemend populisme en radicalisme waar nauwelijks een antwoord op geformuleerd is. Krol schetste de prille geschiedenis van de NGK, van vrijgemaakten en nederlands gereformeerden die erg naar binnen gericht waren en waar Schriftgeleerden zich erg thuis voelden. Sinds 2023 zijn deze kerken herenigd, is er sprake van openheid, maar dat laatste kan ook een valkuil voor ons worden, aldus dominee Krol. ‘We hebben jullie als Raad van Kerken nodig als een spiegel. Wij kunnen goed organiseren, activisme was ons niet vreemd. Wij moeten ook de vraag onder ogen zien of we ook de goede dingen doen. Het gaat er niet om of we dingen goed doen, maar of we de goede dingen doen,’ aldus Krol. Hij hoopt dat de Raad wil nadenken over ouderenzorg, een taak die kerken vroeger voor hun rekening namen, die door de overheid is overgenomen maar nu over de schoenen loopt. ‘Heb daarover principiële gesprekken, ook over de betekenis van de geloofsbelijdenis van Nicea, ook over de kernbewapening,’ zo riep Krol de Raad op.
Redden wat gered moet worden
Vicaris Arjen Bultsma is parochiepriester in Bolsward en afgevaardigde voor de Rooms-Katholieke Kerk naar de Raad. Bultsma nam de raadsleden mee in het denken van de Britse journalist Dougald Hine die in 2023 de vele crises waar wij mee te maken hebben onderzocht en in het boek At work in the ruins constateerde dat we in deze tijd het einde van de moderniteit meemaken. ‘Het bijbehorend maakbaarheidsideaal is niet meer vol te houden, met alleen techniek gaan we de problemen niet oplossen en veel verworvenheden staan ter discussie,’ schetste Bultsma het sombere tijdperk waarin wij leven.
We staan als kerken midden in de maatschappelijke ontwikkelingen en horen daar ook te staan, aldus Bultsma, ook in moeilijke tijden is de kerk geroepen om gelijk een sacrament, een teken en instrument te zijn van de vereniging van alle mensen in God. Niet door ons af te zonderen, maar door mee te doen. ‘Door vanuit Christus de tekenen van de tijd te verstaan, waakzaam te zijn, wat ons werd toevertrouwd goed te beheren, onze talenten in te zetten en het Koninkrijk van God te zoeken.’
In zijn bisdom Groningen-Leeuwarden wordt met hulp van het boekje van Hine onderzocht hoe de toekomst eruit zal zien. Bultsma zou de ideeën van Hine ook willen gebruiken voor de Raad van Kerken: ‘We spreken hier immers niet met elkaar uit luxe, naar omdat we achteruitgang beleven en daarin naar goede en begaanbare wegen zoeken.’ Bultsma: ‘De vier taken van Dougald Hine zijn dan ook onze taken, zo scherp en zo pijnlijk als ze zijn. Als Rooms-katholieke kerk moeten we ze beantwoorden, als Raad van Kerken volgens mij ook. De taken zoals Bultsma die voor de Raad presenteerde:
- Redden wat gered moet worden.
- Rouwen om wat niet behouden kan worden
- Onderscheiden wat misschien essentieel leek, maar het niet blijkt te zijn.
- In het verleden zoeken naar wat toen ooit bleef liggen of wat van minder belang werd gevonden, maar nu juist weer dienstbaar zou kunnen zijn.
Een pittige analyse van Bultsma voor de Raad, die net als de twee andere inleidingen al snel vragen en opmerkingen opriep zoals: hoe willen we met elkaar geloofsgemeenschap zijn en wat hebben we daarvoor nodig; we willen plaatsen van hoop zijn, maar hebben een geschiedenis die niet altijd succesvol is; de raad kent het institutionele denken b.v. over het werken aan de eenheid, maar wil ook een beweging zijn; we moeten gewoon stug volhouden; we hebben als kerken geen grote stem meer, maar laten we ons geluid ook niet onderschatten.
Dinsdagmiddag ging het gezelschap in groepen uiteen om te reflecteren op de inleidingen. Ook dat leverde een schat aan woorden op. Mijn willekeurige keuze: veel nadruk op het gezamenlijk optrekken van de kerk, zowel in het zoeken naar eenheid, maar ook als het gaat om het (profetisch) spreken van de kerk in de samenleving; opgeroepen werd ook de lokale raden van kerken bij zo’n spreken te betrekken; koester de werkgroepen en netwerken (van deskundigen) die de Raad heeft en zoek nieuwe contacten met bewegingen in kerken en in de samenleving; natuurlijk leven er zorgen over vergrijzing, over gebrek aan oecumenische educatie, over de onzichtbaarheid van de kerken in de samenleving en ook in de media, maar weet ook dat de woorden die de kerken, verenigd in de Raad, spreken door velen in ons land gehoord en op prijs worden gesteld.
Spreken over God is onze corebusiness
Woensdagmorgen luisterden raadsleden en afgevaardigden naar drie van de elf mensen (afkomstig uit de volle breedte van de kerk in ons land) die afgelopen maanden een essay schreven naar aanleiding van de verkiezingsuitslag en de vorming van het nieuwe kabinet. https://www.raadvankerken.nl/essayreeks-in-onbekende-wateren/
Erik Borgman, lekendominicaan en emeritus-hoogleraar theologie aan de Universiteit van Tilburg, schetste onze samenleving als hoop-loos, en noemde het de taak van de kerk om hoop te brengen. De kerk moet terug naar de corebusiness, dat is spreken over God, want aldus Borgman, God is degene die ons hoop geeft, daar leven we van, al hebben we Hem niet in onze zak, we kunnen op Hem vertrouwen, dat is ons toegezegd.
Willen Maarten Dekker, systematisch theoloog en predikant voor de PKN in Waddinxveen, riep de Raadsleden en afgevaardigden op weer grenzen te stellen, leven in een grenzeloze wereld gaat de mensheid te boven. We ontdekken dat het grenzeloze van de neoliberale wereld niet meer werkt, aldus ds. Dekker, gezag is nodig want als dat blijft ontbreken klinkt de roep om de sterkte leider. Vrijheid zonder orde levert chaos op en orde zonder vrijheid verwordt tot een dictatuur.
Het christelijk geloof verhaalt erover, maar biedt ook handvatten, hield hij de Raad voor. De Bijbel begint na de zondeval in Genesis 3 met een wereld van vrijheid zonder orde, de chaos blijft over. In het tweede boek, Exodus, komt het volk van Israël in Egypte terecht en daar komt het in een wereld van orde zonder vrijheid, een totalitaire staat. ‘En als het dan die beide werelden heeft leren kennen, de chaos in de vrijheid zonder orde, en de dictatuur in de wereld zonder vrijheid, dan wordt het volk door God bevrijd en gaat het een lange weg van leren tussen die twee systemen door, en dat is de wereld van de Thora, dat is de weg waarin orde en vrijheid op een goede manier gecombineerd worden, waarin er plek is voor vrijheid, maar ook plek voor orde, dat is een wereld die continu ook begrensd is, omdat alleen God oneindig is,’ aldus ds. Dekker. De mens is eindig, de mens is begrensd, God is onbegrensd. De christelijke theologie leert ons, aldus Dekker, dat grenzen bij het leven horen. De kerken moet op een goede manier duidelijk maken dat we vrijheid moeten begrenzen, maar niet doorschieten in de dictatuur of in het totalitaire.
Kerken moeten getuigen tegen populisme
Carola Dahmen, predikant voor de PKN in Friesland en sociaalpsycholoog, is Duitse van geboorte heeft lange tijd in Vlaanderen gewoond en gewerkt en kan vanuit Friesland vertellen als ervaringsdeskundige op het gebied van migrant-zijn. Haar boodschap: migrant zijn betekent dat je altijd een vreemdeling blijft. ‘Als migrant ben je ontworteld, je weet niet meer waar je thuis bent, je moet je voortdurende bewijzen.’ Integratie, aldus Dahmen, is onmogelijk als het alleen van de kant van de migranten moet komen.
Nu heeft ds. Dahmen niet de grootste problemen als migrant, maar zij schetste haar luisteraars een ontluisterend beeld van hoe ‘wij’, zeker met de nieuwe regering aan het bewind, met migranten omgaan. Volgens Dahmen zien we in de huidige regering niet alleen een cultivering van discriminatie, maar een cultivering van dwaasheid, chaos en kortzichtigheid. ‘Men bekommert zich niet om gewone mensen, zij, ook de gewone mensen, worden de dupe van de politieke keuze tegen armoedebestrijding, tegen ecologische maatregelen, tegen onderwijs.’ Volgens ds. Dahmen staat ons geloof op zeer gespannen voet met de koers die de huidige regering vaart. Kerken hebben, zo hield zij de Raad voor, de roeping om in woord en daad te getuigen en de cultivering van nationaal-populisme af te wijzen.
In de discussie klonk nadrukkelijk de wil om als kerken, als Raad van Kerken, te spreken, te getuigen, naar en over de samenleving op basis van Gods woord. Maar ook was er de terughoudendheid, want hoe landt jouw boodschap. ‘Wij moeten God ter sprake brengen door te getuigen van de waarden waar Hij voor staat, door de samenleving te dienen, en door te vieren,’ zo werd opgemerkt. De Raad van Kerken en de lidkerken zullen het gezag moeten ontlenen aan wat zij doen in de samenleving. ‘Eerst zullen wij daden moeten tonen om vervolgens geloofwaardig te getuigen waarom en op basis van welk verhaal kerken dat doen.’ Als het gaat om de relatie van kerken met de samenleving is het een moeilijke puzzel, maar hij moet wel gelegd worden, werd geconstateerd.
Profeten wilden vaak niet
Nog enkele opmerkingen: wij zijn het als kerken niet altijd met elkaar eens, maar toch willen en moeten wij het met elkaar uithouden. En over de terughoudendheid van kerken om zich anno ‘nu’ over ontwikkelingen in de samenleving uit te spreken; in het bijbels verleden wilden profeten ook vaak niet hun door God gegeven taak oppakken. Durven we nu nog wel eens wat!! ‘Soms kan je niet anders dan vanuit je geloof, op basis van deskundigheid van binnen en van buiten de kerk, je tot de samenleving richten,’ werd als een belangrijke taak geformuleerd.
Enkele van de verzamelde bouwstenen:
- de Raad blijft een plek van ontmoeting voor leiders en afgevaardigden van kerken;
- het werken aan de eenheid van de kerk blijft een belangrijke taak;
- het moet de Raad ook gaan om de aanwezigheid in, en het spreken van de kerken naar de samenleving;
- kerken hebben daarbij de opdracht vanuit hun bewogenheid stem te geven aan de stemlozen, als het even kan samen met de netwerken waar de Raad relaties mee heeft;
- thema’s waar Raad zich bezig mee dient te blijven houden zijn: vluchtelingen, armoede, klimaat, vrede en veiligheid. 70% van het werk van de Raad is voorzien, 30% is niet te voorzien.
- wees je ook bewust dat thema’s waar de Raad zich sterk voor maakt, elders in de samenleving goed opgepakt worden door andere organisaties. Wat duidelijk blijkt is dat het geloofsvraagstuk (het werken aan één kerk) schuurt met het ‘eigen’ geloofsleven.
- De Raad zal nadrukkelijk de financiën in het oog moeten houden voor welk werk mogelijk is. De financiële bijdragen van de kerken bepalen de reikwijdte van de Raad.
Al die woorden en intenties van deze twee dagen, en de plannen uit het verleden, moeten komende maanden leiden tot een nieuw beleidsplan dat in 2025 moet worden vastgesteld. En daarbij ook de woorden van voorzitter Van Dartel in het oog houdend: ‘Zonder ontmoeting met Christus is het onbegonnen werk.’
Tekst en foto’s: Teun-Jan Tabak