Op 27 juli, een dag voor zijn 69e verjaardag, overleed prof. dr. Fred van Iersel, sinds 1 september 2016 voorzitter van de Beraadgroep Samenlevingsvragen, duurzaamheid en vrede van de Raad van Kerken. Zijn overlijden is voor de Raad een droevig en groot verlies, ook al kwam dit niet onverwacht.
Het werkzame leven van Van Iersel kenmerkte zich door een enorme toewijding en productiviteit. Na zijn studie theologie doceerde hij ecclesiologie en moraaltheologie bij diverse onderwijsinstellingen. Samen met Marijke Spanjersberg promoveerde hij in 1993 op het proefschrift ‘Vrede leren in de kerk’, over de polarisatie in het kerkelijk vredesactivisme. Aansluitend werd hij in 1994 benoemd tot bijzonder hoogleraar vraagstukken geestelijke verzorging bij de krijgsmacht aan Tilburg University. Daar nam hij in juni 2021 afscheid. Hij combineerde zijn hoogleraarschap met vele andere functies, waaronder het algemeen secretarisschap van Pax Christi (het huidige PAX). Ook gaf hij leiding aan het bureau voor Ethiek en Krijgsmacht bij het ministerie van Defensie en was hij hoofdaalmoezenier bij het Rooms-Katholieke Justitiepastoraat.
Kritische geest
Van Iersel was een autoriteit op het gebied van de militaire beroepsethiek en hield zich gedurende zijn hele werkzame leven bezig met het vraagstuk van de rechtvaardige oorlog – een oorlog die in politieke en maatschappelijke zin een rechtvaardige zaak dient, zoals bijvoorbeeld de handhaving van het internationale recht.
Kenmerkend waren zijn onafhankelijke opstelling en zijn focus op inhoud. Zo was hij kritisch over de neutrale rol van het Vaticaan in de oorlog in Oekraïne. Daarover zei hij begin april in een interview met dagblad Trouw dat het Vaticaan zou moeten erkennen dat er aan de kant van Oekraïne sprake is van rechtmatige zelfverdediging in de zin van artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties.
Met betrekking tot de rechtvaardige oorlog legde hij evenzeer de nadruk op de keerzijde hiervan: de rechtvaardige vrede. ‘Als ik het voor het zeggen zou hebben’, zo zei hij in hetzelfde interview, ‘dan zou ik zeggen: kies voor een model van een rechtvaardige vrede. Als je het hebt over de Bijbelse vrede, dan moet die op gerechtigheid gebaseerd zijn en dat is dus iets anders dan alleen de afwezigheid van de oorlog. Als er geen gerechtigheid is en geen internationale veiligheid, dan kun je dat geen vrede noemen.’
Dezelfde kritische geest van Van Iersel bleek uit zijn vele doorwrochte publicaties, lezingen en andere bijdragen aan het maatschappelijk debat. Als geen ander was hij ingevoerd in de katholiek sociale leer, die hij ook regelmatig inbracht in discussies in de beraadgroep en de vergaderingen van de plenaire Raad. Over zijn visie ging hij graag in debat met anderen, altijd beargumenteerd, maar op een open wijze en met respect voor de ander.
Namens de Raad van Kerken en In Vrijheid Verbonden, het samenwerkingsverband van zes religies en levensbeschouwingen, had Van Iersel zitting in het platform voor het Nationaal Actieplan Mensenrechten. Daaruit ontstond in 2020 de bundel Menselijke waardigheid en mensenrechten in Nederland onder redactie van Van Iersel en Bikram Lalbahadoersing. Ook werkte Van Iersel mee aan Geloven voorbij Grenzen, de breed gebruikte uitgave van Oecumenische Bezinning over de inzet van kerken voor vluchtelingen.
Dankbaar
Vanaf het moment waarop hij te horen kreeg dat hij ongeneeslijk ziek was – op dezelfde dag dat Rusland Oekraïne binnenviel – heeft Van Iersel zijn ziekteproces intens en persoonlijk doorleefd. Hij schreef erover in zijn boek ‘Een leven lang Lourdes. Ervaringen en reflecties met mijn dood voor ogen’, waarin hij blijk geeft van zijn inspiratie door Maria.
De Raad is dankbaar voor de goede mens die Fred was, voor zijn integriteit en zijn veelzijdige bijdrage aan het werk van de Raad en daarbuiten. Moge hij geborgen zijn bij de Eeuwige.
Huib Klamer, voorzitter ad interim beraadgroep Samenlevingsvragen, duurzaamheid en vrede
Christien Crouwel, algemeen secretaris Raad van Kerken
Foto: Marieke Feuth