De laatste jaren groeit in ons land de aandacht voor het trans-Atlantische slavernijverleden. De niet-aflatende inzet van nazaten van slaafgemaakten en historisch onderzoek hebben de weg gebaand naar de historische excuses die premier Rutte op 19 december 2022 aan nazaten van slaafgemaakten namens de regering uitsprak. Ook voor kerken ligt hier de uitdaging om de reikwijdte van dit belaste verleden onder ogen te zien. Kerken uit Europa waren vaak deel van het systeem van slavernij. In 2013 zette de Raad van Kerken met een verklaring over de medeverantwoordelijkheid van kerken en theologie een belangrijke stap. Dit jaar krijgt dat in verschillende activiteiten een vervolg. Maar bewustwording en besef van het verleden en de doorwerking daarvan in de generaties daarna vergt meer dan rapporten, studies en verklaringen. Daarvoor zijn verhalen nodig die de geschiedenis invoelbaar maken. Literatuur speelt daar een rol in.
Al in 2012 schreef Kees Uittenhout (1951), grafisch vormgever en schrijver, een roman over de slavernij in Suriname en op Curaçao. Met het oog op de herdenking in 2023 dat 150 jaar geleden feitelijk een einde kwam aan de slavernij, bracht uitgeverij Elikser een geheel herziene versie van deze roman uit. Het is een meeslepend verhaal dat zich afspeelt aan de einde van de 18e en het begin van de 19e eeuw.
Het verhaal begint in Middelburg waar Lucas Geluck, een 11-jarige jongen, bij een brand zijn beide ouders en zijn zusje Eline verliest. De scheepsarts Claes van Spilbergen ontfermt zich over hem, zorgt voor zijn opleiding en neemt hem enkele jaren later als leerling-chirurgijn mee op het schip Het Pleyzier voor de tocht naar Afrika en Suriname. De jonge Lucas is nog nergens echt van bewust, maar in Afrika komt hij al gauw in aanraking met de wrede praktijk van de slavenhandel.
Op patrouille in de binnenlanden met als doel een Vlaamse missionaris te zoeken ontmoet hij Shala Bachogu, een leeftijdgenoot, met wie hij vriendschap sluit. Shala heeft dan ook al wat moeten doorstaan. Zijn dorp in de binnenlanden van Angola werd door Ashanti overvallen. Voor zijn ogen werden zijn ouders als slaaf weggevoerd. Op miraculeuze wijze kwam hij bij de pater-missionaris terecht van wie hij het Nederlands leert.
Shala en Lucas maken samen op Het Pleyzier de overtocht naar Suriname. Samen dragen ze de zorg voor de geketende slaafgemaakten in het ruim. Maar geconfronteerd met de wreedheden raken ze van elkaar verwijderd. Lucas kan zich daartegen niet uitspreken, Shala kiest voor de slaafgemaakten. In Suriname lopen hun wegen uiteen: Lucas gaat van boord met zijn leermeester, die aan tyfus blijkt te lijden en Shala wordt als slaaf naar Curaçao verhandeld.
Mijntje Hadeweyn is de derde hoofdpersoon in het boek. Haar vader is eigenaar van de plantage Aurora en slavenhouder. Mijntje leeft onbezorgd en gelukkig tot op de dag dat haar moeder in razernij haar kindermeisje Amada met messteken levensgevaarlijk verwondt. Samen met de oude slaaf Bruno met wie ze een goede band heeft, brengt ze Amada naar het hospitaal van de EBG in het bos. Amada overleeft het, maar Bruno bekoopt het met zijn leven. Mijntje vlucht weg van haar ouders om te gaan werken voor het hospitaal van broeder Seitz waar slaven en marrons verpleegd worden.
In datzelfde hospitaal wordt ook Claes van Spilbergen door Lucas binnengebracht. Na het overlijden van Van Spilbergen blijft Lucas Geluck als arts in opleiding in het hospitaal werken. Tussen Lucas en Mijntje bloeit de liefde op.
Weinig blijft deze jonge mensen bespaard. De jonge arts Lucas Geluck wordt door het gouvernement ingelijfd in een militaire operatie gericht tegen de marrons. Shala Bachogu raakt op Curaçao betrokken bij de opstand van Tula en Mijntje Hadeweyn wordt geconfronteerd met de fatale aanval van de marrons op de plantage van haar ouders.
Behalve de verschrikkingen en wreedheden zijn in deze roman ook sporen van goedheid te vinden. Hoewel de hoofdpersonen door omstandigheden en onbegrip uit elkaar gedreven worden en ramspoed moeten doorstaan, blijven ze toch nog positief op elkaar betrokken. Als de ware toedracht maar aan het licht komt, kunnen andere, betere keuzes gemaakt worden waarbij de een voor de ander in staat. Dat opent de weg, ondanks grote verliezen, naar een andere toekomst.
Kees Uittenhout, Gouden Handel. Roman over de slavernij in Suriname en op Curaçao, uitgeverij Elikser 2022, ISBN 978-94-6365-447-0, 527 pp., prijs € 27,50
Geert van Dartel