Een samenloop van omstandigheden, maar het getuigt ook van moed en vertrouwen om terwijl in Europa een wrede oorlog wordt uitgevochten, als kerken het gesprek aan te gaan over het begrip Inclusieve Veiligheid. Terwijl ook in de plenaire vergadering van de Raad van Kerken woensdag 6 april de ontzetting werd gedeeld over de wreedheden en moorden in de door Russen verlaten dorpen als Boetsja spraken de afgevaardigden van de lidkerken over de vorming van een nieuw veiligheidsbeleid.
Dat denken over een nieuw veiligheidsbeleid startte in 2018 bij de Evangelische Landeskirche in het zuid Duitse Baden. De synode van deze kerk kwam met de scenario studie ‘Sicherheit Neu Denken’. Deze studie werd gedaan in het spoor van de dialoog over ‘rechtvaardige vrede’ binnen de Wereldraad van Kerken.
Een samenvatting van dit document werd naar het Nederlands vertaald door de Werkgroep Inclusieve Veiligheid, opgericht door het Religieus Genootschap der Vrienden, en in september 2021 verzochten de Quakers, de Doopsgezinden en 2of3Bijeen de Raad dit toekomstscenario te bespreken. Tevens zal dit onderwerp in september aan de orde komen tijdens de Assemblee van de Wereldraad in Karlsruhe.
Het denken en spreken over inclusieve veiligheid kent dus een lange aanloop, maar de oorlog in Oekraïne geeft het spreken daarover nu wel een bijzondere lading.
Vicevoorzitter Kees Nieuwerth van de Raad van Kerken merkte op dat de oorlog een zware hypotheek op dit soort gesprekken legt, maar het gaat er nu om ook een lange termijnperspectief te schetsen, om te voorkomen dat een oorlog als deze zich herhaalt.
Dat inclusieve veiligheidsdenken wordt ingekaderd in termen van de opdracht: “vrede te stichten door onderlinge relaties mogelijk te maken waarbinnen geweld onwaarschijnlijk wordt omdat de onderlinge samenwerking succesvol is.”
In de stukken voor de Raad wordt de volgende uitleg gegeven:
‘Inclusieve veiligheid houdt in dat voor onze eigen veiligheid een levensstijl en economie gepraktiseerd moet worden, die van wat de aardse natuurbronnen ons te bieden hebben alleen datgene gebruikt dat met ons aandeel in de wereldbevolking in overeenstemming is en wereldwijd ecologisch en sociaal rechtvaardige economische relaties aangaat. Het gaat om een consequente omzetting van de op VN-niveau afgesproken duurzame ontwikkelingsdoelen voor het jaar 2030. Dit scenario leidt ertoe dat financiële middelen tot en met het jaar 2040 consequent van militair veiligheidsbeleid naar civiele conflictpreventie en -hantering worden herbestemd.’
Jan Schaake, coördinator van de Werkgroep Inclusieve Veiligheid, noemde het een uitdaging om in deze tijd toch te denken en te werken aan een ander spoor om in de toekomst oorlogen als deze te voorkomen. ‘Het gaat om de kracht van het recht en niet om het recht van de sterkste’, aldus Schaake. Deze ideeën over inclusieve veiligheid, zo meldde Schaake, zijn al in een breder maatschappelijk veld bediscussieerd, ook met militaire academici. ‘Wij zelf zien het als een realistisch en realiseerbaar idee, maar de militaire deskundigen laten ons weten, het kán wel, maar wij geloven er niet in,’ vertelde Schaake en vervolgde: de werkgroep wél.
Voordat de afgevaardigden in groepen uiteengingen om het document over inclusieve veiligheid te bespreken gaven twee Raadsleden een korte eerste reactie. Ds. René de Reuver, scriba van de PKN, zei dat het juist in tijdens van oorlog en onderdrukking erop aankomt om te werken en vast te houden aan het visioen van vrede. ‘Door de oorlog in Oekraïne zijn we wakker geschud in onze welvarende wereld waarin nauwelijks een autochtone Nederlander weet wat oorlog is, terwijl we het hadden kunnen weten,’ aldus De Reuver. De scriba uitte zijn bedenkingen of de Landeskirche in Baden, nu de oorlog in Oekraïne in hevigheid woedt, nog zou pleiten om op middellange termijn de inzet van militaire middelen voor vredeshandhaving uit te faseren. ‘Ik vermoed dat de Landeskirche van Baden dit nu niet meer zo zal zeggen,’ aldus De Reuver. Hij meent dat het visioen van vrede juist stimuleert om in realiteit hoopvol te handelen. ‘Er is sprake van een gebroken realiteit waar wij ons als kerk niet buiten kunnen plaatsen.’ ‘Wij zullen het kwaad moeten bestrijden vanuit de hoop op God die recht doet en vrede brengt, daarvoor is het ook nodig dat ploegijzers worden omgesmeed tot zwaarden, omwille van het recht’, aldus ds De Reuver.
Bisschop Dirk-Jan Schoon van de Oud-Katholieke Kerk zag in de notitie over Inclusieve Veiligheid een gedegen analyse en haalbare poging om te komen tot een samenleving die gebaseerd is op gemeenschappelijk welzijn. ‘Maar toen kwam de oorlog ín Europa en konden we niet meer wegkijken’. Een samenleving die niet op militaire afschrikking maar op welzijn is gebaseerd moet volgens bisschop Schoon rekening houden met agressie die vat krijgt op mensen die zich onzeker en bedreigd voelen. Pasen, aldus de oudkatholieke bisschop, is geen naïef geloof. Het redt onze wereld die verloren loopt in de zucht naar meer en het geweld dat dat oplevert. ‘Wat kan ik doen? De beker van het heil nemen, de naam van de Heer aanroepen en bidden dat hij ons vrede geeft.’
Na de onderlinge gesprekken in groepen en de terugrapportage concludeerde vicevoorzitter Nieuwerth dat er huiswerk werd meegegeven om het toekomstscenario aan de Nederlandse situatie én de actualiteit aan te passen. De conclusie was echter ook dat de Raad – net als eerder het Interkerkelijk Vredesberaad – de Werkgroep Inclusieve Veiligheid aanmoedigt het toekomstperspectief van een alternatief civiel vredes- en veiligheidsbeleid verder uit te werken.
Omdat Kees Nieuwerth binnenkort zal aftreden als vicevoorzitter van de Raad werd een nieuwe vicevoorzitter gekozen: Johannes Welschen, afgevaardigde in de Raad voor de Evangelische Broedergemeente in Nederland (EBG). Kees zal in de plenaire vergadering van juni terugtreden.
Teun-Jan Tabak