Vormen godsdienst en levensbeschouwing een belemmering voor mensenrechten of is geloof een aanjager van menswaardigheid? Deze vraag staat centraal in het boek van de Raad van Kerken en In Vrijheid Verbonden (IVV). In het kader van het Nationaal Actieplan Mensenrechten 2020 van het kabinet Rutte III namen de Raad en IVV het initiatief tot een bijzonder boek, dat als e-book verschijnt, getiteld: Menselijke waardigheid en mensenrechten in Nederland. De bijdrage van de levensbeschouwelijke tradities in Nederland. Het boek verschijnt onder redactie van Fred van Iersel en Bikram Lalbahadoersing. Het voorwoord is van de hand van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, K.H. Ollongren. In het boek wordt uitgebreid ingegaan op de relatie tussen godsdienst en mensenrechten. Het boek is geschreven vanuit het perspectief van meerdere levensbeschouwelijke tradities: Jodendom, Christendom, Islam, Humanisme, Boeddhisme en Hindoeïsme.
Mensenrechten en godsdienst is een complex thema. Gelovigen beroepen zich op mensenrechten zoals de vrijheid van godsdienst. Anderzijds hebben levensbeschouwingen ook een eigen verantwoordelijkheid om mensenrechten te borgen. Slagen zij hierin? Welke dilemma’s spelen in de relatie tussen mensenrechten en levensbeschouwing? Hoe zit het met de vrijheid van godsdienst in Nederland? Op wat voor wijze dragen gelovigen en godsdiensten bij aan het veiligstellen van mensenrechten? Deze vragen leiden soms tot felle debatten in de samenleving. De organisatie In Vrijheid Verbonden wil samen met andere levensbeschouwelijke organisaties zoals het Overleg Joden, Christenen en Moslims aan dit debat een constructieve bijdrage leveren. Daarom is er deze speciale uitgave in het kader van het Nationaal Actieplan Mensenrechten.
Vertrekken vanuit de eigen bijdrage
Het Nationaal Actieplan Mensenrechten (NAM) van 2020 doet iets bijzonders: de Nederlandse overheid formuleert ambities voor verwerkelijking van mensenrechten voor de eigen samenleving. Dat getuigt van moed, want hiermee houdt de overheid zichzelf een spiegel voor. De geformuleerde ambities zijn natuurlijk toekomstgericht, maar ze laten zich ook lezen als reacties op beperkingen in de huidige situatie. Wie de ambities leest, weet daarom: Nederland is, uit het oogpunt van verwerkelijking van mensenrechten, niet af. Met een dergelijk ambitieus plan kan de burger verschillend omgaan. Men kan er uiteraard de overheid aan houden; dat hoort bij onze parlementaire democratie en rechtsstaat. Maar er is nog een andere reactie mogelijk: de burger kan de spiegel van het Nationaal Actieplan Mensenrechten zelf gaan vasthouden, en zich afvragen welke bijdrage hij of zij daaraan zelf kan leveren. Deze benadering, vertrekken vanuit de eigen bijdrage, is bij de levensbeschouwelijke tradities in Nederland gaan leven naar aanleiding van het Nationaal Actieplan Mensenrechten. In deze bundel laten zij zien hoe zij zich verhouden tot de mensenrechten.
Het gaat daarbij uitdrukkelijk om visies en tegelijk om praktijken. Het bijzondere van deze bundel is dat de tradities niet primair en zeker niet exclusief focussen op artikel 6 met betrekking tot de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, maar juist op het geheel aan mensenrechten vanuit hun visie. Tegelijk laten zij zien op welke terreinen zij hun praktische bijdrage zien. Het bijzondere van deze bundel ligt echter eigenlijk nog een stap verder. Het NAM inspireerde de levensbeschouwelijke tradities om er niet een ‘showcase’ van te maken – een etalage van eigen ‘best practices’ en visies – , maar juist ook aan kritische zelfreflectie binnen de tradities te doen. Het ligt uitdrukkelijk in het voornemen om deze kritische zelfreflecties ook via deze bundel in te brengen in de publieke dialoog met elkaar en de samenleving in den breedte over levensbeschouwing, menselijke waardigheid en mensenrechten.
Waardevolle samenwerking en dialoog
Uit het voorwoord van Minister Ollongren: “Het verwondert niet dat de verschillende wereldreligies en het Humanistisch Verbond hierin hun rol pakken, vertrouwd als zij zijn met het voeren van de maatschappelijke dialoog. Zij treffen daarmee de overheid aan hun zijde voor zover het gaat om de realisering van het algemeen belang of de bescherming en bevordering van de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging. In het Tweeluik Religie en publiek domein (BZK/VNG, met medewerking van SZW) zijn eerder verschillende voorbeelden gegeven van (mogelijkheden tot) waardevolle samenwerking en dialoog tussen gemeenten en religieuze organisaties. Met mensenrechten en menselijke waardigheid wordt de mens centraal gesteld – de menselijke maat – en niet instanties, procedures, systemen of formulieren.“
In Vrijheid Verbonden presenteert het boek op woensdag 16 juni. Erik de Baedts – directeur van het Vredespaleis in Den Haag – zal het boek in ontvangst nemen.
Dit boek werd mede mogelijk gemaakt door subsidie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Uitgever: Raad van Kerken in Nederland; ISBN 978-90-828323-0-3