De Bijbel is het boek bij uitstek waarin mensen God kunnen ontmoeten. Dat vergt van vertalers uiterste zorgvuldigheid en liefde voor dit Boek der boeken. In de afgelopen jaren reviseerde het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004. De verbeterde versie verschijnt in oktober. Peter Siebe interviewt projectleider Matthijs de Jong: ‘Ik hoop dat de NBV21 veel bijbellezers zal verbinden met God en met elkaar.’
Van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) zijn 2 miljoen exemplaren verkocht. Het is waarschijnlijk de meest gebruikte Nederlandse vertaling. Je zou kunnen denken: niks meer aan doen. Toch komt er een nieuwe, verbeterde versie.
Toen de NBV verscheen, nodigde het NBG bijbellezers uit: ‘kom met jullie reacties’. Dat hebben velen gedaan. Het idee was toen al dat er op zeker moment een verbeterde versie zou komen en dat alle reacties op de NBV daarin zouden worden meegenomen. Met het werk aan die vernieuwde versie zijn we in 2016 begonnen en begin 2021 was het klaar: de NBV21.
Waarop werd het meest gereageerd?
Er was veel waardering voor het Nederlands: de mooie taal en de begrijpelijkheid. Maar tegelijk klonk van veel kanten dat de vertaling hier en daar kon winnen aan nauwkeurigheid. Soms vond men de vertaling te sturend. Ook kwam steeds terug dat motiefwoorden niet altijd herkenbaar zijn in de vertaling. Een voorbeeldje: in de brontekst worden Boaz en Ruth met hetzelfde woord getypeerd, maar in de NBV zie je dat niet terug. In de NBV21 wél: daar worden ze allebei aangeduid als ‘moedig’.
Hoe gingen jullie te werk?
Met grote zorgvuldigheid. Aan elk bijbelboek werkten een exegeet en een neerlandicus, net als in de tijd van de NBV. Samen kwamen ze met voorstellen om de vertaling te verbeteren. Daarbij namen ze alle lezersopmerkingen mee, maar ze keken ook secuur naar verzen waarover niemand opmerkingen had gemaakt: de héle tekst werd doorgelicht. Hun voorstellen werden vervolgens bekeken door twee collega’s, opnieuw een exegeet en een neerlandicus. Als laatste keek de begeleidingscommissie mee. Dat was een onafhankelijke commissie, breed-kerkelijk samengesteld, omdat de NBV21 net als de NBV een interconfessionele vertaling is.
Maakt het verschil over welk bijbelboek we het hebben?
Zeker! We hebben alle boeken op dezelfde manier bekeken en beoordeeld. Maar in het ene geval constateerden we dat de vertaling in hoge mate geslaagd was en er weinig te verbeteren viel. Een voorbeeld daarvan is het bijbelboek Psalmen. We hebben daar alleen kleine dingen verbeterd en consequenter gemaakt. Andere boeken zijn grondiger aangepakt, bijvoorbeeld enkele nieuwtestamentische brieven. Daar was meer verbeterwerk te verzetten. Al met al geldt dat de NBV21 vertrouwd zal voelen voor wie de NBV goed kent, en tegelijk als nieuw.
Wat vind je een geslaagde aanpassing?
In 1 Korintiërs 13:13 staat in de NBV: ons resten geloof, hoop en liefde. Veel lezers vonden dit niet geslaagd, alsof je met iets onaangenaams blijft zitten. In de NBV21 is dit veranderd in: dit is wat blijft: geloof, hoop en liefde. Dat vonden we positiever en puntiger. Een ander voorbeeld: de NBV21 spreekt in Jona 1:9 van ‘het droge’ in plaats van ‘het land’. Dat blijft dichter bij het Hebreeuws. En bovendien klinkt nu – voor de goede verstaander – weer de echo tussen de geloofsbelijdenis van Jona en de andere teksten waarin ‘zee’ en ‘droge’ óók samen genoemd worden: Genesis 1 en Exodus 14. Dat geeft diepte aan de tekst.
Hoe zou jij de meerwaarde van de NBV-revisie onder woorden brengen?
Ik vind het heel waardevol dat deze geliefde vertaling nu nog nauwkeuriger is geworden. Bovendien heeft de revisie de vertaling rijker gemaakt, bijvoorbeeld doordat motieven en verwijzingen duidelijker te zien zijn. Maar misschien is nog wel het belangrijkste dat we een aantal onnodige hindernissen hebben kunnen wegnemen. Dankzij duizenden lezersreacties wisten we in welke teksten lezers vastlopen – waar de vertaling, hoe goed bedoeld ook, niet ‘werkt’. Een voorbeeld is Matteüs 10:29, waar in de NBV staat dat geen mus op de grond valt ‘als jullie Vader het niet wil’. Die formulering met ‘wil’ valt bij veel lezers helemaal verkeerd. Voor hen klinkt dit dan alsof al het lijden in de wereld dus Gods wil is. Dat veroorzaakt kortsluiting. Kan het anders? Ja: ‘buiten jullie Vader om’. Dat klinkt opener. God is erbij, Hij is betrokken. Maar hoe precies, dat hoeft de vertaling niet in te vullen.
Straks in oktober is hij er: de NBV21. Waar zie je het meest naar uit?
We zijn natuurlijk heel benieuwd hoe er op deze nieuwe versie van de NBV gereageerd zal worden. Ik hoop dat alles wat we de afgelopen jaren hebben gedaan eraan bijdraagt dat veel lezers ervaren dat de Bijbel spreekt tot hun hart. De NBV21 is, net als de NBV dat al was, bedoeld om in veel kerken gebruikt te worden. Ik hoop van harte dat deze vertaling mensen zal verbinden met God en met elkaar.
Meer informatie en vertaalvoorbeelden. Ook kunt u intekenen op de NBV21-nieuwsbrief.
Foto Matthijs de Jong; fotograaf Carla Manten