In maart 2021 is een Gezamenlijke Verklaring van de Europese Unie ondertekend, waarmee de Conferentie over de Toekomst van Europa officieel werd ingesteld. De conferentie wil de ruimte scheppen voor democratisch debat over de toekomstige uitdagingen en prioriteiten van de Europese Unie.
Wie? Onder de deelnemers vallen niet alleen officiële EU adviescolleges, zoals het Comité van de Regio’s, en het Economisch en Sociaal Comité, maar ook sociale partners, de academische wereld, nationale en regionale parlementen, en maatschappelijke organisaties.
Hoe? De conferentie is zelfs een bijeenkomst die ‘vanuit de basis’ vertrekt. Zodat Europeanen hun mening kunnen geven over wat zij van de EU verwachten. Zowel fysieke als digitale bijeenkomsten staan gepland, op verschillende niveaus, Europees, nationaal, regionaal. Europese burgers uit alle hoeken van de samenleving moeten er aan deel kunnen nemen.
Wat? De debatten zullen onder meer gaan over de democratische fundering van de EU, de strijd tegen klimaatverandering en milieuproblemen, sociale rechtvaardigheid, gelijkheid en solidariteit tussen de generaties, Europese rechten en waarden, e.a.
Daar komt bij dat de conferentie is gebaseerd op een aantal beginselen: inclusiviteit, openheid en transparantie, maar tegelijkertijd worden de privacy van personen en de EU-regels inzake gegevensbescherming geëerbiedigd.
Bijdrage van de Europese kerken
Na de ondertekening van de Gezamenlijke Verklaring waarmee de Conferentie over de Toekomst van Europa werd ingesteld, sprak de Secretaris-Generaal van de Conferentie van Europese Kerken (CEC) Sörensen zijn waardering uit voor deze stap richting een dialoog met de Europese ‘basis’. Hij verwacht een stevige bijdrage van de Europese kerken, als maatschappelijke organisaties die miljoenen actieve Europese burgers vertegenwoordigen.
Kumlin, Senior Beleidsadviseur van de CEC, zegt dat de CEC actief zal deelnemen aan het proces. Zij zal ook haar lidkerken aanmoedigen om op alle niveaus aan het proces deel te nemen. ‘Wij kijken er naar uit om een christelijk perspectief in de discussies in te brengen, en zo het Europese project verder te ontwikkelen.’
Zacht recht?
Deze Gezamenlijke Verklaring van de EU tot instelling van de Conferentie over de Toekomst van Europa is een voorbeeld van wat wel wordt aangeduid als ‘soft law’, zacht recht. Die aanduiding geeft aan hoe problematisch een dergelijke verklaring is. Er rijzen twee problemen:
Ten eerste is zo’n Gezamenlijke Verklaring te zien tegen de achtergrond van karakteristieke, harde EU-besluitvormen zoals de Verordening en de Richtlijn. Een Verordening is verbindend in al haar onderdelen en is rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. Een Richtlijn is verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, maar aan nationale instanties wordt de bevoegdheid gelaten vorm en middelen te kiezen. (artikel 288 EU-Werkingsverdrag).
Daar tegenover staan louter politieke of morele besluiten, die zijn aan te duiden als non-recht. Waar bevindt de Gezamenlijke Verklaring zich op dit spectrum variërend van het harde EU recht zoals de Verordening en de Richtlijn, uitlopend naar non-recht? Wat behelst dit zachte schemergebied dan precies?
Ten tweede is de Gezamenlijke Verklaring te zien tegen de achtergrond van EU besluiten die gedragsverplichtingen inhouden, tegenover besluiten die dat niet doen. Te denken valt dan aan een officiële bekendmaking of een officiële standpuntbepaling. Het specifieke effect dat de Gezamenlijke Verklaring beoogt te hebben is dat ze de Conferentie over de Toekomst van Europa instelt. Het is een instellingsbesluit. Het probleem daarbij is hoe wordt opgetreden in geval van veronachtzaming van een dergelijk besluit. Enerzijds: als gedragsverplichtingen worden overtreden, kan de betreffende overtreder veelal ter verantwoording worden geroepen door de rechter. Anderzijds: wat gebeurt er als men recht zonder gedragsverplichting veronachtzaamt? Dat vergt een subtielere handhaving; maar wat behelst dat dan precies?
Er zijn dus twee problemen met de Gezamenlijke Verklaring. Ze is in twee opzichten vaag. Vaag in de zin dat het niet duidelijk is of men de verklaring op kan vatten als recht. Zijn de kerken juridisch gezien gehouden om mee te praten? Vaag ook in de zin van de handhavingsproblematiek. Wat gebeurt er als de kerken niet meepraten? Of wat gebeurt er als zij weliswaar meepraten, maar niet tot een conclusie komen? Het is met deze Gezamenlijke Verklaring onduidelijk welke kant het op zal gaan.
- Persbericht van de Europese Commissie over de Conferentie over de Toekomst van Europa
- Lees meer over de kerken die lid zijn van de CEC
- Nieuwsbericht van de CEC over de Conferentie over de Toekomst van Europa
- De Gezamenlijke Verklaring over de Conferentie over de Toekomst van Europa
vertaling: Jasper Verhoogt