De laatste dagen is er veel te doen over gedwongen terugkeer van migranten zonder verblijfsvergunning. Er is kritiek op de samenwerking tussen staatssecretaris Broekers-Knol met de Marokkaanse ambassade. Maar er zijn meer vraagtekens te plaatsen bij de uitzettingspraktijk dan alleen de samenwerking met de Marokkaanse Ambassade. Op dezelfde dag dat de staatssecretaris zou onderhandelen met de Marokkaanse autoriteiten, werd ook bekend dat Daniël uit Amsterdam in vreemdelingendetentie zat en dreigde uitgezet te worden naar de Dominicaanse Republiek, waar hij niemand kende. Het is belangrijk dat vreemdelingendetentie en gedwongen uitzettingen alleen als uiterste middel toegepast worden, en dat humane uitvoering gegarandeerd blijft.
Sinds 2015 stijgt de instroom in vreemdelingendetentie: vab 2180 mensen 8n 2015 naar 3510 in 2018.Vastzetten en gedwongen uitzettingen zouden alleen alsuiterste middel moeten worden toegepast. Het Meldpunt Vreemdelingendetentie van Stichting LOS (Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt) krijgt dagelijks telefoontjes van vreemdelingen in het detentiecentrum. Meestal Marokkanen en Algerijnen, omdat zij in praktijk langdurig in vreemdelingendetentie zitten: in 2018 was 31% van de vreemdelingen in detentie Marokkaans of Algerijns. Velen van hen zitten langer dan 6 maanden vast, omdat hun ambassades geen reisdocumenten afgeven. We zien ze ook regelmatig weer terug in detentie: ze kunnen na vrijlating immers elke keer weer opnieuw vastgezet worden.
‘I am not a criminal!’, benadrukt iedereen die ons belt. Deze mensen zitten vast om uitgezet te worden, maar het is onduidelijk hoe lang dat duurt en wat hun toekomst is: worden ze uitgezet? Of vrijgelaten? Hun leven stort in elkaar. Bovenop de spanning van de eventuele uitzetting komt de ervaring van het leven in een detentiecentrum, met alle orde- en strafmaatregelen die daarbij horen.
Al in 2013 werd een wetsvoorstel aangekondigd dat vreemdelingendetentie humaner zou maken. Nu dit eindelijk bij de Eerste Kamer ligt, heeft de Staatssecretaris besloten om het wetsvoorstel aan te passen, met onder andere de mogelijkheid om het hele detentiecentrum collectief te straffen bij incidenten. Het duurt nu nóg weer langer voor de wet van kracht wordt. Intussen verblijven steeds meer vreemdelingen in detentie, die ook steeds langer duurt. De klachten over frequente toepassing van isolatie, onnodig gebruik van handboeien, en de gebrekkige toegang tot medische zorg blijven voortduren. Strengere maatregelen leiden niet tot méér uitzettingen, wel tot meer gebroken levens.
Afgelopen jaar heeft het Meldpunt Vreemdelingendetentie ook geprobeerd om meer inzicht te krijgen in de omstandigheden tijdens gedwongen uitzetting. Zo hebben we informatie verzameld over 15 (pogingen tot) uitzetting, allen gepland via reguliere lijnvluchten. Hiervan zijn er acht voltooid en zeven afgebroken. Vreemdelingen die wij spraken klaagden over plaatsing in isolatie, onvolledige bagage, ontbrekende medicatie, onnodig gebruik van handboeien, en het weigeren van toegang tot een telefoon. Eén van de uitgezette personen kon zijn paspoort niet terugkrijgen bij aankomst totdat hij geld betaalde aan de autoriteiten. Een Chinese mevrouw die was uitgezet, had een jaar daarna nog nachtmerries.
Het ‘Periodiek Beeld Terugkeer’ van de Inspectie Justitie en Veiligheid, gepubliceerd in november 2019, bevestigt deze verhalen grotendeels. Maar de conclusie van de Inspectie is een andere: de uitzettingen verlopen in het algemeen goed, en is er geen behoefte om verder te monitoren. De staatssecretaris is het hiermee eens. Wij vinden dat zorgelijk. Vreemdelingendetentie en gedwongen uitzetting grijpen diep in in de levens van betrokkenen. De uitvoering moet daarom zo humaan mogelijk, niet zo streng mogelijk. Gezien de verhalen die bij het Meldpunt Vreemdelingendetentie binnenkomen, is hier nog veel aan te verbeteren. Daarom blijft onafhankelijk toezicht belangrijk.
Dit artikel van Rian Ederveen is onlangs verschenen in Trouw, d.d. 18 december 2019.
Rian Ederveen,
Meldpunt Vreemdelingendetentie van stichting LOS (ongedocumenteerden),
Lid Projectgroep Vluchtelingen van de Raad.
Afbeelding: Detentiecentrum Rotterdam, foto: Piet den Blanken.