Op donderdag 23 mei gaat Nederland naar de stembus voor de verkiezingen van het Europees Parlement. De Raad van Kerken heeft vaak het belang van ‘het Europese project’ onderstreept. Er is veel onzekerheid over de toekomst hiervan en de Raad roept ieder op om van zijn of haar stemrecht gebruik te maken. De Raad doet dit in navolging van de Europese organen in Brussel waarvan veel van zijn lidkerken lid zijn. Op de website van de CEC (www.ceceurope.org) staat een beschouwing over de inhoudelijke punten die deze organen de kerken in Europa hebben aangereikt om zich op deze verkiezingen voor te bereiden. Stem voor een vreedzaam, duurzaam, solidair en rechtvaardig Europa!
Al bij de eerste rechtstreekse verkiezingen voor het Europees Parlement in 1979 heeft de Raad van Kerken een uitvoerige brochure gepubliceerd over het belang van de Europese integratie. Bij latere verkiezingen heeft de Raad soms opnieuw de vorm gekozen van een brochure, soms van een korte oproep, soms een voorbede, soms een brief aan de lidkerken. De oproep om te stemmen was vanzelfsprekend. Daarnaast heeft de Raad bij veel gelegenheden de blijvende betekenis onderstreept van de oorspronkelijke idealen achter de Europese integratie: vrede, verzoening, gerechtigheid en solidariteit. Tegelijk werden kritische kanttekeningen geplaatst bij terreinen waarop ‘Europa’ tekort schiet. De Raad maakte daarbij veelvuldig gebruik van verklaringen van de Europese organen in Brussel waarvan zijn lidkerken deel uit maken.
Wat nu de Europese Unie is, mag met recht het belangrijkste vredesproject van de 20ste eeuw worden genoemd. Na tussen 1870 en 1945 drie oorlogen tussen de aartsvijanden Frankrijk en Duitsland, waarvan twee ook wereldoorlogen waren met vele miljoenen slachtoffers, hebben visionaire politici de stappen gezet tot het delen van soevereiniteit via een supranationale instantie. Dit gebeurde eerst op het gebied van kolen en staal (de belangrijkste middelen voor het voeren van oorlog), later op veel meer terreinen. Wat begon met zes landen, nl. Frankrijk, de Bondsrepubliek, Italië en de landen van de Benelux, is nu – met het Verenigd Koninkrijk nog meegerekend – een Unie met 28 lidstaten. Ondanks deze uitbreiding en de daarmee toegenomen verscheidenheid is de EU is een uniek project gebleven. Het is de enige supranationale organisatie in de wereld met een rechtsstatelijk karakter. De uitspraken van het Gerechtshof in Luxemburg zijn bindend. Zoals in tal van kerkelijke en oecumenische verklaringen is gezegd: na de Tweede Wereldoorlog heeft op ons continent het recht van de macht plaats gemaakt voor de macht van het recht.
Tegelijk is sinds 1979, en ook al lang daarvoor, van kerkelijke en oecumenische kant in de contacten met ‘Brussel’, ernstige kritiek uitgeoefend op allerlei zwakke plekken. Voorbeelden zijn het ontbreken van een gemeenschappelijk sociaal beleid, de uitsluiting en werkloosheid (met name van jongeren), de noodzaak van een sterker milieubeleid, de ongelijke handelsrelaties met landen in de Derde Wereld, het migratie- en vluchtelingenbeleid, het gevaar van ‘een fort Europa’, en het democratisch tekort. Op een aantal punten is voortgang geboekt, maar nog niet genoeg. Maar de kritiek heeft ook een keerzijde. De Europese Commissie (het dagelijks bestuur van de EU) heeft vaak een beroep gedaan op de kerken om bij te dragen aan ‘het hart en de ziel’ van Europa, -de gemeenschappelijke waarden, solidariteit en gemeenschapszin. Hebben de kerken zich daarvoor voldoende ingezet?
De EU wordt steeds belangrijker, maar de opkomst bij de verkiezingen daalt gestaag in de EU als geheel. Dit verschilt uiteraard per land. In Nederland was de opkomst in 2014 slechts 37 procent, nog onder het gemiddelde in de EU van ruim 42 procent. Dit is slecht voor de democratische legitimatie van het Europees Parlement. Het lijkt ook strijdig met de sinds 1979 juist sterk toegenomen bevoegdheden van het Parlement op het gebied van beleid, financiën en bestuur van de EU.
Onze partners in Brussel hebben dit jaar voor de verkiezingen van mei weer een aantal inhoudelijke zwaartepunten aangereikt. In deze teksten wordt zoals vanouds veel nadruk gelegd op de problemen die de grenzen overstijgen en een bovennationale aanpak vereisen, zoals klimaatverandering en andere bedreigingen voor het milieu, criminaliteit, sociale en economische tegenstellingen, migratie, vluchtelingen, integratie (ook binnen de EU), mensenrechten incl. godsdienstvrijheid en levensovertuiging, gender gelijkheid, menselijke waardigheid, en de rol van Europa in een sterk veranderende wereld (politiek, maar ook door digitalisering, cyber, etc.).
Nieuw in deze teksten, vergeleken met eerdere verkiezingen, is de zeer sterke bezorgdheid over de toekomst van ‘het Europese project’ als zodanig. Niet alleen heeft het Verenigd Koninkrijk besloten de EU te verlaten, ook staat in een aantal lidstaten de democratische rechtsstaat onder druk. En we zien vormen van nationalisme groeien, die de eigen cultuur en identiteit superieur achten. Er is sprake van toenemende scepsis of zelfs anti-Europese sentimenten. Deze ontwikkelingen vragen om zorgvuldige analyse en om nieuwe antwoorden. De Conference of European Churches vraagt hoe Europa als waardengemeenschap zal reageren op het vertrek van het Verenigd Koninkrijk en op het groeiende populisme en extremisme. De rooms-katholieke bisschoppenconferenties in de EU vragen zelfs om ‘het opnieuw lanceren van het Europese project’.
Vanuit deze bezorgdheid klinkt van onze Europese partners sterker dan ooit de dringende oproep aan alle burgers van Europa om gebruik maken van hun stemrecht. Alleen dan kan de werkelijke pluriformiteit in Europa zichtbaar worden, kunnen ook minderheden aan het woord komen, kan de democratische legitimiteit van het Europees Parlement worden versterkt.
Voor nadere informatie, zie de onderstaande teksten die door de Europese organen in Brussel ten behoeve van de lidkerken zijn voorbereid:
De Conference of European Churches (CEC) met 114 protestantse, orthodoxe, anglicaanse en oud-katholieke lidkerken in Europa (ook buiten de EU): http://www.ceceurope.org/euelections/ . Er is ook een Nederlandse versie, maar alleen digitaal. Het is een gezamenlijk project met de Churches’ Commission for Migrants in Europe (CCME): Op de website staan ook internet links van lidkerken, bv. een uitvoerige brochure van de Evangelische Kirche in Deutschland: https://www.ekd.de/handreichung-europawahlen-2019-44078.htm .
COMECE (Commission of the Bishops’ Conferences of the European Union), met vertegenwoordigers van de rooms-katholieke bisschoppenconferenties in alle 28 EU lidstaten: http://www.comece.eu/eu-bishops-launch-statement-in-view-of-the-2019-eu-elections .
De Community of Protestant Churches in Europe (CPCE) met 94 protestantse lidkerken in Europa en latijns Amerika: https://www.leuenberg.eu/elections2019/ Hier is behalve de verklaring ook liturgisch materiaal te vinden.
Voor de Nederlandstalige website van het Europees Parlement, zie http://www.europarl.europa.eu/portal/nl .
Mei, 2019 (tekst Laurens Hogebrink)