Tussen heimwee en vernieuwing. Zo zou je het interview kunnen typeren dat het blad Kontekstueel heeft gehouden met Samoil Dogan, priester van de Syrisch-Orthodoxe Kerk en ook lid van de plenaire Raad van Kerken in Nederland. Kontekstueel heeft een special gemaakt waarin de lezers kennismaken met Oriëntaals-orthodox christendom en in dat kader hebben Wim Dekker en Koos van Noppen een interview gehouden met de ‘goedlachse en praatgrage geestelijke (66)’. We geven hier een gedeelte van het gesprek weer, waarin Samuël mijmert over zijn vaderland ‘Mesopotamië’ en zijn moederland Nederland.
Samoil: ‘Er is een immens verschil tussen de geloofsbeleving in Mesopotamië en Nederland. Denk ik aan mijn dorp…. de bomen, de grond, de gebouwen… alles ademt eeuwen van geschiedenis. Er liggen stenen die Abraham nog heeft gezien. Als ik ’s morgens vroeg om vier uur op het dak van mijn kerk stond, zag ik de zon opkomen en voelde ik me dichtbij God. Dat licht… Als ik me te slapen legde, op het dak van mijn huis, zag ik miljoenen sterren dansen en wist ik dat God op mij neer keek. Hier in Nederland lijkt dat allemaal voor mij zo ver weg. De magie lijkt te ontbreken. Als je mij vraagt naar de bewarende kracht, dan lijken we wel ontworteld, wég van de grond waar ons geloof eeuwenlang aan verbonden was. Daardoor hangt ons geloof in de lucht. Ik lees de liturgie van Jacobus, de broeder van Jezus, die teksten stammen uit de derde, vierde eeuw. Kon ik maar in woorden uitdrukken wat voor kracht die woorden in de taal van Jezus hebben! De impact is niet te vertalen’.
Dat kunnen we ons indenken. U zegt niet: ondanks dat we in de verstrooiing leven, is er één wereldwijde kerk. In welk gebouw we God aanroepen of zijn lof zingen maakt geen principieel verschil.
Samoil: ‘Doordat we moesten vluchten, doordat er zoveel kerken in mijn dorp zijn verwoest, is de band met onze traditie geschaad. Denk je even in… bij ons in het dorp stond de tempel gewijd aan Maria; één van de drie koningen die bij de kribbe van Jezus knielden, heeft bij terugkeer die tempel laten bouwen, ter ere van de moeder Gods. Wij hadden de eerste gemeente ter wereld. Onze taal, het Aramees, is de oudste taal op aarde. Wat ik hiermee wil benadrukken is dat men God inderdaad in alle talen, situaties en omgevingen kan benaderen. Maar voor mij is het bidden tot God in mijn dorp en vaderland of in Nederland, te vergelijken met een opera in het Concertgebouw, in plaats van mijn woonkamer’.
Het Aramees is de oudste taal op aarde? Wij dachten dat het Aramees een aftakking was van het Hebreeuws.
Samoil: ‘Nee het is precies andersom. Odom (Adam) betekent in het Aramees, stof. Adam sprak Aramees. Ik ben daar trots op, zoals ik er ook trots op ben dat wij de ‘moeder aller gelovigen’ zijn. Abraham wordt de ‘vader van alle gelovigen’ genoemd. Waar kwam hij vandaan? Juist, uit Ur, Mesopotamië. Hij was een Arameeër. Wij waren er zelfs eerder dan hij; hij is kind van ons’.
U geeft blijk van een sterk zelfbewustzijn, een zekere trots is u niet vreemd….
Samoil: ‘Dank u wel’.
…maar dat slaat niet door naar arrogantie.
Hij glimlacht minzaam; hij kan het ook niet helpen dat de feiten zijn zoals ze zijn – op z’n minst in zijn beleving.
Samoil: ‘Onze kerk is het oudst. Na het concilie van 451 is de kerk gesplitst, en sindsdien zijn de afscheidingen en scheuringen alleen maar verder gegaan. Katholieken, protestanten, noem maar op. Als ik zeg dat jullie allemaal kunnen terugkeren naar onze ene kerk, is dat niet omdat wij de baas over jullie willen spelen. Maar wij zijn de oudste kerk, gesticht door koning Abgar V van Osrhoene. Hij was ziek en stuurde een brief naar Jezus, tijdens diens rondwandeling op aarde. Jezus had geen tijd om helemaal naar hem toe te komen. Later hebben zijn leerlingen hem bezocht en is Abgar genezen en heeft hij zich tot het christendom bekeerd. Dat was het begin van onze kerk. Kennen jullie die traditie niet? Wij hebben zo’n schat in onze geschiedenis. Neem Johannes Gregorius Bar Hebraeus, die wel 46 boeken op zijn naam heeft staan, filosofie, theologie, geschiedenis, grammatica, noem maar op. Wij stammen uit een hoogstaande cultuur, ik heb er honderden tv-opnamen over gemaakt, boeken over geschreven….’
U doelde net op het concilie van Nicea, waar de leer van de twee naturen van Christus en de leer van drie-eenheid zijn vastgelegd. Als Syrisch-Orthodox gelooft u niet in de tweenaturenleer?
Samoil: ‘Nee, Jezus had één natuur, hij was God. Hij is mens gewórden, maar bleef tegelijk God’.
U gaat met allerlei stromingen in gesprek. Bijbelgetrouwen, vrijzinnigen, u staat heel open in het theologische debat. Wat is voor u de kern van het geloof?
Samoil: ‘Er is één God, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest’.
Onder protestanten is groeiende belangstelling voor het christendom van het Oosten, bijvoorbeeld voor de liturgische muziek, de iconen. Wat zouden wij in de gereformeerde traditie van uw geloofstraditie kunnen leren?
Samoil: ‘Eerbied voor Maria. Het verbaast me dat jullie zo weinig respect opbrengen voor de moeder van God. Hoe is het mogelijk?’
Het klopt dat wij haar niet aanbidden.
Samoil: ‘Maar dat is ook niet aan de orde. Als je via haar iets vraagt aan haar Zoon, zal zij bij Hem toch wel een streepje voor hebben op ons? Je moet het zo zien: als je heel veel met elkaar optrekt, dan ontstaat er een goede band. Zo heeft Maria een goede band met Jezus. Hetzelfde geldt voor de martelaren. Zij gaven hun bloed, hun leven voor Jezus. Zou Hij hen iets weigeren, als ze Hem iets vragen?’
Het blad Kontekstueel verschijnt zes keer per jaar. Voor losse nummers of abonnementen: www.kontekstueel.nl
Foto’s:
1. Samoil Dogan geïnterviewd door Wim Dekker en Koos van Noppen
2. Samoil Dogan in de kapel van de Raad van Kerken
3. Samoil Dogan tijdens één van de vergaderingen die hij namens de Syrisch-Orthodoxe Kerk bijwoont.
Als u een fragment wilt horen en zien van hoe Samoil Dogan de lofprijzing zingt in het Aramees: klik hier.