Iedere keus heeft iets willekeurigs. Toch loont het de moeite terug te kijken op het jaar 2017. Een jaar Anno Domini. En het is leuk na te denken over de vraag: Wat komt boven de waan van de dag uit? We doen een subjectieve poging. Tegelijk een aanbod aan u als lezer om nog eens terug te kijken op 2017. Als we het in woorden moeten typeren was het een jaar met sterk groeiende samenwerking van de kerken en religies in Nederland. Met toenemend besef ook, dat je mag blijven dromen als mens. En een beginnende herevaluatie van de generaties; zeg maar: een opwaardering van de diverse tinten grijs.
Plaatje 1: Moslims geven democratie kleur
‘Als er iets is in deze periode van de Raad van Kerken wat de geschiedenisboekjes haalt, dan zal het de inspanning zijn om als kerken samen te werken met andere religies’. Die uitspraak, ooit tijdens een beleidsdiscussie gehoord, begint tastbaar handen en voeten te krijgen. De Raad van Kerken heeft sinds de totstandkoming van het Overlegorgaan van Joden, Christenen en Moslims – eigenlijk een reactie op het toenemende anti-islam-klimaat in Nederland – indringende gesprekken gevoerd met moslimorganisaties. Een hoogtepunt in 2017 was daarin wellicht het congres in december over de bijdrage van de religies aan de maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland; nu eens niet georganiseerd door christenen, maar door Ummon, de Marokkaanse moskeeën. De christenen waren wel uitgenodigd om een inhoudelijke bijdrage te leveren. Op de foto op de voorgrond ds. Jan Peter Schouten in kerkelijk ambtstenue bij het congres naast de ambassadeur van Marokko en op de achtergrond een islamitische collega.
Plaatje 2: Dromen van vernieuwing
Het zijn niet de pragmatisten die de wereld veranderen, het zijn de idealisten. Je hebt eerst een droom nodig om te weten waar je voor wilt leven. Daarin wijken christenen niet af van seculiere mensen. Een concreet maatschappelijke droom werd in februari 2017 naar buiten gebracht door de Raad van Kerken in Zeeland: de droom van een basisinkomen voor iedereen. Een droom die overigens aan het einde van 2017 ook prominent te vinden is in het boek van futuroloog Richard van Hooijdonk.
Plaatje 3: Herwaardering vierde levensfase
Een delegatie van de Raad van Kerken bracht in november een werkbezoek aan een zorginstelling in Hilversum. In de gesprekken met de zorgverleners, merk je dat het maatschappelijke klimaat enigszins begint te kantelen. De verafgoding van ‘de jonge generatie’ begint te kenteren. Steeds meer beseffen mensen dat leven en ‘kwetsbaarheid’ onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. En ook, dat de oudere generatie wijsheid en culturele continuïteit aanreikt, die het geheel van de samenleving op een hoger plan houdt.
Plaatje 4: Kerken samen op een podium
2017 is het jaar waarin er voor het eerst een editie van kerkproeverij is gehouden. Het betreft een unieke campagne om mensen uit te nodigen een kerkdienst te bezoeken. Niet eerder werkten twintig kerken samen om een missionair gezicht te tonen. Bovenstaande foto staat symbool voor deze unieke nieuwe insteek: Nynke Dijkstra-Algra (PKN) en Arjen Bultsma (RKK) openen samen de instructiedag voor mensen die zich willen laten informeren over de mogelijkheden voor kerkproeverij in hun eigen gemeente.
Plaatje 5: Het begint bij gezamenlijk gebed
De Raad van Kerken is een uniek forum waarin de kerken zich formeel laten vertegenwoordigen en waarin de kerken proberen om samen beleid te maken om de kerk als geheel een gezicht te geven in de samenleving. Sommige mensen vinden het idee dat je samen vergadert niet zo sexy. Feit is wel, dat de meest zinvolle initiatieven beginnen bij een gezamenlijk overleg. Geen voorkant van een borduurwerk zonder de goede knopen aan de achterkant van het borduurwerk. Iedere Raadsvergadering (er zijn er 7 per jaar) begint met een moment van gebed en verstilling. Mgr. Hans van den Hende opende één van de vergaderingen, die gehouden werd bij de Dienstenorganisatie van de PKN.
Plaatje 6: Groeiende orthodoxe impulsen
De Raad van Kerken is in de periode 2017-2021 bezig om de verschillende kerkelijke tradities in Nederland tegen het licht te houden en te bespreken waarin elke traditie een bijdrage kan leveren om het geheel sterker te maken. In 2017 kwam de orthodoxe traditie op die manier aan de orde. Het aantal orthodoxe kerken in Nederland groeit en ze openen zich in toenemende mate voor het contact met andere kerken. De nadruk op de bijbelse wortels (waarbij ze ook het Oude Testament voluit laten klinken), de liturgische concentratie, de waardering voor het werk van de Heilige Geest; het zijn drie accenten waarin andere kerken zich graag spiegelen. Op de foto een Syrisch-Orthodoxe Kerk in Nederland.
Plaatje 7: Gezamenlijk geschiedenis schrijven
Het jaar 2017 was het jaar van de Reformatie-herdenking. Margriet Gosker heeft als coördinator daaraan een gezicht gegeven in alle provincies. En wat meer is: Ze heeft daarbij steeds het oecumenische aspect betrokken. Daardoor was de nationale viering in de Domkerk op 31 oktober geen laudatio op Luther, maar een eerlijke gezamenlijke inspanning van diverse kerken om de geschiedenis samen te lezen en er lering uit te trekken. De foto staat daarvoor symbool: René de Reuver en Hans van den Hende samen achter de liturgische tafel in de Dom.
Plaatje 8: Oor voor kerken elders
Het is aan de inspanningen van Yosé Höhne-Sparborth te danken dat de Raad van Kerken de verhalen blijft horen van de kerken en de andere religies in Irak en Syrië. Zij bezocht het door oorlog geteisterde land ook in 2017 en aartsbisschop Mirkis van Kirkuk bracht eind van het jaar nog een bezoek aan Nederland. De foto is genomen tijdens een gesprek in Utrecht. De parochiekerken van Utrecht spannen zich financieel in voor een project om studenten van diverse godsdienstige en culturele achtergronden de gelegenheid te bieden een opleiding te volgen aan de universiteit. De steun is prijzenswaardig, omdat je steeds weer merkt dat grote – ook kerkelijke – instellingen terugvallen op grote internationale hulporganisaties, die in staat zijn de onvermijdelijke verantwoording van de besteding van de gelden goed op papier te zetten. Voor de rooms-katholieke Mirkis, maar ook voor de Syrisch-Orthodoxen en de Kopten in Nederland is dat soms moeilijk te vatten.
Plaatje 9: Klimaatrecht dicht bij huis
Gerechtigheid heeft natuurlijk te maken met de inzet voor vluchtelingen en de verhoudingen tussen noord en zuid. Maar gerechtigheid begint ook gewoon in Nederland. Op de foto een passant tijdens de klimaatloop die onder meer in Bedum is gehouden. De pelgrimage van gerechtigheid en vrede (walk of peace) krijgt op die manier een wel heel tastbaar gezicht. Het gaat niet alleen om foute keuzes van Trump die het klimaatverdrag verontachtzaamt. Het gaat ook gewoon om miljarden euro’s die in Noordoost Groningen uit de grond worden gehaald en die elders in Nederland worden besteed. De provinciale Raad van Kerken Groningen-Drenthe wordt niet moe dat uit te leggen.
Plaatje 10: Toch één kerk
De gesprekken tussen de G-kerken en de Raad van Kerken voltrekken zich weliswaar in zeer goede verstandhouding, maar tot de concrete conclusie dat men zich wil aansluiten bij het collectief van kerken heeft dat tot nu toe niet geleid. Des te opmerkelijker de stap die de synode van de vrijgemaakte kerk en de landelijke vergadering van de nederlands-gereformeerden maakten op 11 november 2017. Ze werken toe naar een gezamenlijke kerk. Daarmee laten ze zien dat het hoge ideaal van een verenigde kerk anno 2017 haalbaar is, zoals het in 2004 gestalte kreeg in een verenigde protestantse kerk en in 1946 in een vereniging van lutherse kerken.