Gerlach Peters (1378-1411), man van de moderne devotie, spreekt in zijn werk over ‘de innerlijke blik’. Als je – zoals ik – niet meer zo goed kunt zien, valt je oog daarop en begrijp je misschien nog wel beter wat hij bedoelt. Het gaat om kijken met de ogen van Christus. Als je met de blik van Jezus kijkt, wordt de wereld veel rustiger, is het je vertrouwd, voel je zelf vrede.
Met die woorden reageerde mgr. Frans Wiertz van Roermond, de media-bisschop, donderdag 23 november op enkele lezingen waarin het ging over de toekomst van de kerk en de rol die de media daarin hebben te spelen. Hij haalde de innerlijke bezieling naar voren die van belang is in het hele leven en ook bij het maken van programma’s.
Eerder had prof. dr. Erik Borgman, hoogleraar Publieke Theologie, daarin de toon gezet. Hij hekelde het al te voorzichtig opereren van de generatie gelovigen in de jaren zestig. ‘Om de een of andere reden zijn de religieuze orden in de jaren zestig gestopt met de werving van nieuwe leden. Vind je het dan vreemd dat er ook geen nieuwe roepingen komen? Hoe kan je dan verbaasd zijn als de aanwas stopt? Er was een soort verlegenheid in de gelederen geslopen. Maar hoe kan je dan verwachten dat een nieuwe generatie enig begrip krijgt?’
Bisschop Frans Wiertz kreeg een boek aangeboden in de finale van de bijeenkomst. Het heeft de titel ‘Missionair Testament’. Christian van der Heijden heeft daarin zestien uren interview met de bisschop uitgewerkt, omdat de bisschop, die vanuit de bisschoppenconferentie de mediazaken behartigt, met emeritaat gaat. Erik Borgman citeerde uit het boek één van de anekdoten. Het was in de tijd dat Wiertz nog dorpspastoor was en de kinderen van de parochianen doopte. Hij was gewend naar de motieven van de doopouders te vragen en kreeg op een dag als antwoord: ‘Ik zou niet weten waarom ik het kind wil laten dopen; ik hoopte dat juist van u te horen, meneer pastoor’. Borgman kon zich die reactie wel voorstellen. ‘Het is niet de taak van de klanten te weten wat ze nodig hebben, zei Steve Jobs. Het is onze taak uit te leggen waar onze traditie voor staat. Paus Franciscus noemt dat het aanblazen van gloeiende as. Hij legt uit dat Jezus niet zozeer een nieuwe leer bracht, maar een diepe laag onder het leven opnieuw zichtbaar maakte. Zijn adem deed de aanwezige as opgloeien’.
Wat Borgman betreft is dat taak van de kerk, en op een bepaalde manier ook taak van de media. ‘Het lijkt me belangrijk dat radio en televisie niet alleen over gelovige mensen bericht, maar ook vanuit het gelovige perspectief’. Borgman wees er op dat onder die benadering een bepaald mensbeeld schuilgaat. ‘Onze samenleving leeft dankzij mensen die anderen echt zien. Er is belangeloze inzet van mensen. Geluk is niet wat de reclame ons voorspiegelt. Geluk is van betekenis zijn voor je naaste omgeving’.
Bij dat mensbeeld past ook het besef dat mensen kwetsbaar zijn, hun leven lang. Borgman: ‘Geloof helpt ons dat onder ogen te zien. En het is de vraag of we van dat wereldbeeld willen spreken’. Borgman sprak uitdagend richting de vermeende Nederlandse middelmatigheid, waarbij mensen een soort voorzichtigheid aan de dag leggen in de benadering naar elkaar. Alsof de normale Nederlander zo attractief is. ‘Waarom zou je in Gods Naam normaal willen zijn?’, stelde Borgman als retorische vraag. Hij deed een oproep om vooral stevig katholiek te spreken. Bij het katholieke besef hoort – om een voorbeeld te noemen – de waardering voor een kerkgebouw. ‘Sommige mensen breken kerken af en zeggen: ‘Wij investeren niet meer in stenen. Wij investeren in mensen’. Dat had je moeten zeggen toen mijn ouders en grootouders alle dubbeltjes en kwartjes bij elkaar legden om de stenen te kunnen kopen’, zei Borgman. Hij legde uit dat voor rooms-katholieken de stenen inderdaad heilig zijn en daarin een andere invulling geven aan geloven als andere mensen. ‘Laten we dat dan ook maar gewoon doen, naar het altaar lopen en het altaar kussen, omdat het altaar heilig is. En dat vooral niet uitgaan leggen, zoals protestanten dat dan weer doen. Die geven eerst een preek om dan het kaarsje aan te steken. Nou dat hoeft dan al niet meer’, zei hij met humoristische relativering.
Drs. Theo Bovens, gouverneur van de Koning in Limburg, ging in op de nauwe relatie in Limburg van kerk en staat. Hij erkende volmondig dat de Rooms-Katholieke Kerk mede invulling geeft aan de ziel van Limburg. Bijkomstig voordeel is daarbij dat de provinciegrenzen en de grenzen van het bisdom nagenoeg dezelfde zijn. Dat maakt de wisselwerking eenvoudiger dan in andere regio’s. Met een groep van 270 burgers, zo vertelde de gouverneur, heeft de overheid nagedacht over de Limburg-agenda tot 2030. Daarbij is één van de thema’s de identiteit, de zingeving, de ziel van de samenleving.
De gouverneur ging vervolgens in op begrippen als participatie en zelfredzaamheid, die de landelijke overheid nogal eens pleegt te gebruiken om bezuinigingen door te zetten. Het is echter zeer de vraag of ieder mens tot dat management van het eigen leven in staat is. Bovens pleitte voor een benadering die de verbinding zoekt tussen mensen. Hij had veel waardering voor de Kerk, die daarin een wezenlijke bijdrage levert aan de samenleving.
De gouverneur, zelf meelevend rooms-katholiek, toonde zich goed geïnformeerd over de manier waarop het bisdom Roermond met bezuinigingen omspringt. Wiertz is terughoudend als het gaat om het sluiten van kerken. En meer misschien wel dan in andere bisdommen laat mgr. Wiertz ruimte voor de verschillen tussen stad en platteland. Hij is niet te dogmatisch in zijn beleid. Bovens waardeerde die benadering en sprak van de wens om ook als overheid differentiatie toe te passen. ‘Gelijkheidsdenken is de dood in de pot’, zei hij wijzend naar de manier waarop elders soms een strak principe als voor iedereen geldend wordt gelanceerd, zonder in de gaten te hebben wat er lokaal aan eigen benadering nodig kan zijn. Bovens meent dat de religie in de toekomst een belangrijke bijdrage kan blijven leveren aan de samenleving, al zal die religie wellicht minder hiërarchisch zijn en meer dienend en verbindend.
Leo Fijen had de taak om het debat te leiden. Hij interviewde mgr. Frans Wiertz en vroeg onder meer naar datgene wat de bisschop naar eigen idee tot stand had gebracht. Wiertz onderstreepte in zijn antwoord het belang van de eigen identiteit. Hij herinnerde zich hoe in 2005 al bij de RKK die doelstelling werd doorgevoerd middels evangeliseren. Dat was in die tijd baanbrekend. ‘Mensen moeten voelen dat er een eigen kern in een katholiek verhaal zit’. Op de vraag hoe hij de toekomst van de kerk ziet, zei hij: ‘Hoopvol. Daarbij wil ik ook in herinnering roepen dat we bij een grote wereldkerk horen en dat de kerk op 9 van de 10 plaatsen een heel ander temperament kent dan in Europa’. Iets van die wereldkerk is trouwens ook in Nederland zichtbaar, zo stelde de bisschop. Hij verwees daarbij naar de 500.000 migrantenkatholieken, die alleen al in het westen zo’n zeventien parochies een eigen karakter geven, als een Kaapverdische parochie, een Koreaanse parochie etc. en naar de seminaristen die uit het buitenland afkomstig zijn, een groeiende groep.
Het boek Missionair Testament gaat in op de wereldkerk. De oecumene in Nederland komt er bescheidener uit naar voren. Daarover een citaat.
Interviewer: We hebben het nog niet gehad over de protestanten in Limburg.
Bisschop: Zo’n zesduizend mensen. Dat is hier dus een kleine minderheid. Daarom ben ik er altijd op tegen geweest dat wij hier een Raad van Kerken hebben.
Interviewer: Bent u daar op tegen?
Bisschop: Ja, tegen één overkoepelende oecumenische raad in Limburg. Waarom? Dat zal ik je precies vertellen. Er zijn zo’n tien verschillende protestantse genootschappen, met elk een vertegenwoordiger. En er is één katholieke kerk, maar ook één vertegenwoordiger. Dan zou de hele Raad overwegend protestants zijn. En wat gebeurt er dan? De overheid wil graag te maken hebben met één afgevaardigde. En zou een protestant grote kans maken om het katholieke Limburg te vertegenwoordigen. En dat wil ik niet. Als het omgekeerde het geval was, dus in gebieden waar de katholieken de minderheid zijn, dan zou ik dat ook heel normaal vinden als de protestanten dat niet willen. Even voor alle duidelijkheid: ik ben dus niet tegen de Raad van Kerken op landelijk niveau of op stedelijk niveau’.
Een ander citaat over het sacrale van het kerkgebouw.
Interviewer: Ik wil het nog even over de betekenis van het kerkgebouw hebben. Uw visie daarop is nogal stevig, he.
Bisschop: Nou ja, stevig; oerkatholiek zou ik willen zeggen. Een kerk is niet zo maar een gebouw waar mensen samenkomen voor religieuze vieringen. Een kerk is het huis van God. God woont daar. In iedere katholieke kerk staat een huisje, een tent, oftewel een tabernakel. Dat noemen we zo naar het voorbeeld van de Tent van Samenkomst, waar Jahweh aanwezig was en door Israël werd aanbeden. Voor het tabernakel, waarin de heilige hosties worden bewaard, brandt een rood kaarsje. Dat noemen wij de godslamp omdat wij geloven dat Christus daar op een bijzondere wijze aanwezig is. Veel katholieken beleven dat niet meer zo sterk als vroeger. Er wordt niet meer zo vaak voor het tabernakel geknield en men is niet altijd meer zo stil in de buurt ervan. Ik kan daar wel tegen, maar het hoort niet.
Interviewer: Zegt u daar ooit iets van, van dat gebrek aan eerbied?
Bisschop: Nee, maar als ik in een kerk voorga, dan ga ik vaak zo’n twintig minuten voor een viering alvast in de kerk zitten. En dan bid ik de rozenkrans, in stilte. In sommige kerken blijft het dan rumoerig, maar in andere wordt het dan langzaam wat stiller.
Het boek ‘Bisschop Frans Wiertz. Missionair testament’ is geschreven door Christian van der Heijden, en is uitgegeven door Adveniat. Het kost € 19,50.
Foto’s:
1. Bisschop Frans Wiertz
2. Prof. dr. Erik Borgman
3. Gouverneur drs. Theo Boven
4. Leo Fijen interviewt mgr. Frans Wiertz
5. Wandelgangen voor journalisten; Leo Fijen (KRO-NCRV) wijst de weg; Stijn Fens (Trouw) haalt een laatste scoop binnen bij hulpbisschop Rob Mutsaerts
6. Omslag van het boek van Adveniat
7. ‘Met vertrouwen de toekomst in in Gods hand’, een gesigneerd exemplaar van de bisschop
8. Chrisian van der Heijden die 16 uur interview uittikte, overal het ‘ha..ha..ha’ verwijderde en ook op andere manieren de tekst tot leestekst maakte, zodat er 174 pag. plezierig lezende biografie en mening overblijft
9. En het laatste woord aan de bisschop, die na zijn pensionering zich verder wijdt aan de innerlijke blik; hij gaat wonen in Maastricht