De Europese Unie is slachtoffer van zijn eigen succes. Hoewel Europa het op vele punten goed heeft gedaan, heeft het zijn oorspronkelijke bezieling verloren. De vraag is nu, hoe het vertrouwen van de Europese burgers hersteld kan worden. We moeten opnieuw beginnen te bouwen en spreken over de echte problemen van vandaag en ervoor zorgen dat gewone burgers de waarden herkennen van het Europese project.
Chiara Biagioni van het Italiaanse persbureau SIR heeft Heikki Huttunen geïnterviewd, de secretaris-generaal van de Conferentie van Europese Kerken. Huttunen was onlangs nog in Nederland en reisde daarna (van 27 tot 29 oktober) naar het internationale forum van het Vaticaan waar gesproken werd over Europa. Het forum werd gehouden ter gelegenheid van de start van de Europese Economische Gemeenschap in 1957, bevestigd met de ondertekening van het verdrag van Rome. De conferentie van 2017 werd bijgewoond door bisschoppen, politieke leiders en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld in Europa.
Interviewer: ‘Is Europa in crisis?’
Huttunen: ‘Ik spreek liever over Europa als over een voortdurend zich verder ontwikkelend project. De kracht van Europa hangt af van het vermogen om naar de behoeften van mensen te luisteren. Er zijn grote vraagstukken. Ik denk aan werkloosheid, de situatie in achterstandsgebieden, sociale uitsluiting en gebrek aan toekomstperspectief bij mensen. Opgevat als een vredes- en verzoeningsproject, is Europa’s grootste uitdaging vandaag om overal en voor iedereen “sociale gelijkheid” te waarborgen. Het is de enige manier om de Europese Unie in staat te stellen het kloppende hart van haar bevolking te blijven. Het is het enige “recept” om het Europese project te reactiveren in lijn met de destijds ondertekende Verdragen van Rome’.
Interviewer: ‘Hoe staat Europa er op dit moment voor?’
Huttunen: ‘Dit zijn moeilijke tijden. Ik zou het willen omschrijven als een verlies aan de visie. Tot enkele jaren geleden hebben landen die nog niet tot de EU waren toetreden, adhesieverzoeken ingediend. Vandaag de dag spreken we over Grexit en Brexit. Europa heeft blijkbaar aan focus verloren. Deze moet worden hersteld. Het gaat om het herstel van waarden, doelstellingen, principes van het vredes- en democratieproject. Europa moet een gebied zijn van transparantie en rechten, een plaats van sociaal recht. De Europese Unie heeft in de afgelopen jaren succesvol geopereerd als vredesproject. We worden nu geconfronteerd met verzwakkingen. Ik denk dat het te maken heeft met een gebrek aan sociaal recht’.
Interviewer: ‘Kunt u daarin iets specifieker zijn?’
Huttunen: ‘De passie voor Europa moet gekoppeld zijn aan het dagelijks leven. Het politieke domein moet ingaan op de behoeften van de mensen en hun problemen aanpakken. Dat doet de Unie niet. De Europese Unie is slachtoffer geworden van zijn eigen succes. De Unie verloor de onderliggende motivatie voor het eenwordingsproces. De vraag is nu hoe men het vertrouwen van mensen kan herstellen. We moeten opnieuw beginnen met de concrete vragen van vandaag de dag en ervoor zorgen dat burgers het Europese project waardevol achten’.
Interviewer: ‘Is dit gebrek aan directe communicatie met mensen, gekoppeld aan het onvermogen om te luisteren naar hun behoeften, de onderliggende oorzaak van het succes van veel rechtse politieke bewegingen in Europa vandaag?’
Huttunen: ‘Ik zie verschillende trends. Inderdaad, wij worden geconfronteerd met groei van rechtse partijen. Tegelijk zie je dat de verkiezingswedstrijd in Frankrijk door Macron is gewonnen; dat mevrouw Merkel in Duitsland won, zij het nipter dan verwacht. En dat het groene feest in Nederland groeit. Dus als we naar de verschillende landen in Europa kijken, zien we verschillende trends. Het is ook waar dat extreem-rechts onverwacht terugkeerde als hoofdrolspeler in de politieke arena van Europa. Naar mijn mening is het succes ervan te wijten aan wijdverspreide ontevredenheid en frustratie in Europese landen. Sommige mensen voelen zich uitgesloten door de samenlevingen waarin ze leven. Een interessant essay van een Finse wetenschapper beweert dat populisme geen sociale elites aanvalt, zoals de grote economische machten of hoofdsteden: maar dat populisme in feite een aanval is op de manier waarop Europa uiterlijk vorm krijgt.
De veldslagen van populistische bewegingen zijn erg oppervlakkig. Ze bieden eenvoudige oplossingen voor ongelukkige mensen. Ik denk dat je moet doorvragen, naar wat er onder deze oppervlakkigheid ligt. We moeten ons afvragen of we genoeg hebben gedaan en wat er nog moet gebeuren om een betere sociale rechtvaardigheid in Europa te garanderen. Het is de noodzakelijke voorwaarde om ervoor te zorgen dat mensen die zich nu nog buitengesloten voelen de toekomst hoopvol tegemoet kunnen zien.
Neem de werkloosheidscijfers van Griekenland. Die varieert van 50 tot 60%. Kijk naar de Roma-bevolking die niet geregistreerd is en dus op papier niet bestaat. Ze zijn in Europa als mensen zonder toekomstperspectief. Ze zijn Europees. Maar ze zijn weggesneden uit onze samenlevingen. Ze werken, maar ze hebben geen perspectief op groei. Dit zijn de redenen voor het groeiende succes van extreemrechtse bewegingen’.
Interviewer: ‘Wil je zeggen dat Europa zich sterker moet oriënteren op de armen en de mensen die buitengesloten worden om op die manier weer een plek in de harten van mensen te krijgen?’
Huttunen: ‘Ja. We moeten de originele ideeën herontdekken die het Europese project op gang hebben gebracht. Ik wil er in dit verband op wijzen dat tot nu toe West-Europa de overhand heeft gekregen op het Europese toneel. We zijn niet volledig op de hoogte van het leven en de ambities van de Oost-Europese bevolking.
Europa moet ook zijn rol in de wereld begrijpen en zich actiever opstellen. We zeiden dat het Europese project een vredesproject is. Maar ze kijkt daarbij alleen naar de eigen context. Oekraïne is een geografisch deel van Europa. In Oekraïne wordt een oorlog gevoerd. De oorlog in Afrika is aan het gang, Libië is in chaos. In al deze situaties is de invloed van Europa tot op heden bijna nul.
En ten slotte is er ook nog de kwestie van immigratie. Er zijn mensen die naar Europa willen komen. Hoe kunnen we ze ontvangen, verwelkomen, op de eerlijkste manier?’