De Raad van Kerken voert gesprekken over de verschillende kerkfamilies die in Nederland te vinden zijn. Doel van dat gesprek is de bekendheid van de verschillende kerken bevorderen en het aantal aanknopingspunten voor de oecumene vergroten. In de maand september 2017 heeft de Raad over de Orthodoxe Kerken in Nederland gesproken. Om een beetje overzicht te krijgen, hadden vertegenwoordigers van de Orthodoxie in Nederland met onder meer vader Theodoor van der Voort en vader Michael Bakker te voren een notitie geschreven. De tekst daarvan staat hieronder.
KORTE NOTITIE VOOR HET GESPREK OVER DE ORTHODOXE KERK
Als vertegenwoordigers van de Orthodoxe en Oriëntaalse kerken in Nederland zijn wij verheugd over het initiatief van de Beraadgroep Geloven en Kerkelijke Gemeenschap van de Raad van Kerken in Nederland. Het is een goed idee vertegenwoordigers van de Oosters-Orthodoxe en Oriëntaals-Orthodoxe kerken in Nederland bijeen te roepen om samen te bekijken wat deze kerken zouden kunnen bijdragen aan het leven van de kerken in Nederland in het algemeen. Allereerst is het goed vast te stellen dat wij Orthodoxen veel aan de kerken in Nederland te danken hebben. Een groot deel van onze parochies is begonnen in een ruimte die ons door een van de Nederlandse kerken ter beschikking werd gesteld. Veel van onze parochies doen dan ook nu actief mee in de plaatselijke raad van kerken, waar veelal praktische zaken worden besproken en voorbereid. Wat kerkopbouw betreft (vinden van gebouwen, financiële huishouding en praktische organisatie) kunnen wij van onze katholieke en protestantse medechristenen nog het een en ander opsteken.
De mogelijke bijdragen van onze kerken zijn te verdelen in theologische en praktische. Wat de theologische bijdragen betreft moeten we erop wijzen dat de grote, belangrijke gesprekken gevoerd worden door bisschoppen en theologen op de bekende oecumenische fora. De diverse lokale kerken sturen daar hun gedelegeerden naar toe, en wij hier hebben min of meer maar af te wachten wat daar gezegd wordt en gebeurt. Uiteraard kunnen wij daar een mening over hebben, en die kunnen we ook best uitdragen, maar veel zal daardoor niet veranderen. Wat we wel kunnen doen, is wijzen op bepaalde aspecten binnen de Orthodoxe theologie, die wellicht binnen de kerken in Nederland niet of niet voldoende bekend zijn, maar waar deze kerken misschien hun voordeel mee zouden kunnen doen. Een aantal voorbeelden hiervan willen we hieronder noemen. Daarna volgen enkele praktische zaken waarmee de Orthodoxe Kerk de Nederlandse kerken wellicht van dienst zou kunnen zijn.
De plaats van de eredienst en het belang van het kerkelijk jaar
In de Orthodoxe Kerk neemt de eredienst een centrale plaats, meer dan in de kerken van het westen. In de Goddelijke Liturgie staan we keer op keer stil bij het mysterie van de Incarnatie en Christus’ opdracht de Eucharistie te vieren. In de eredienst wordt het geloof beleefd: we zingen wat we geloven en we geloven wat we zingen. De eredienst heeft ook een bijzondere schoonheid. In de eredienst beleven we tevens de onverbrekelijke band met de Vroege Kerk. Zo is op zondagen en de hele Paastijd de vreugde over de opgestane Heer voelbaar. Het kerkelijk jaar met zijn vele feesten en vastentijden biedt de orthodoxe gelovige steun in zijn dagelijks (gebeds)leven.
Het kerkelijk jaar begint niet met de Advent, maar op 1 september. Het eerste grote feest is dan de Geboorte van de Moeder Gods op 8 september, en het laatste het feest van haar ontslapen op 15 augustus. Zo maken wij elk jaar, samen met haar, de reis door het kerkelijk jaar.
De plaats van de dogma’s
De Orthodoxe Kerk zegt niet dat zij de waarheid in pacht heeft, maar dat Christus de waarheid is. Zij is minder dogmatisch dan zij wellicht lijkt. Met de leer over de H. Drie-eenheid en over de natuur van Jezus Christus heb je het belangrijkste wel gehad. De theologie van de Kerkvaders, die de Orthodoxe Traditie vorm hebben gegeven, bevat een enorme rijkdom. Het is onze taak ons die eigen te maken. Het leven van de mens is daar helaas te kort voor. Cruciaal is de plaats die de apofatische theologie in de Orthodoxe Kerk inneemt: centraal staat het mysterie van Christus, niet de dogma’s. De soteriologie in de Orthodoxe Kerk is een andere rijke bron van theologie. In het westen is die leer vrijwel volledig bepaald door “Cur Deus Homo” van Anselmus van Canterbury, terwijl in de Orthodoxe Kerk veel ruimte wordt geboden aan de “bedrogen bedrieger”, zoals dit magistraal wordt verwoord in de catechetische preek van de H. Johannes Chrysostomos, die elke Paasnacht in de Metten wordt gelezen. Het idee hierbij is dat Christus door Zijn opstanding de kwade te slim af is geweest: het dodenrijk dacht Hem op te nemen, maar Christus heeft de deuren ervan verbrijzeld en de heerser van het dodenrijk geknecht. Christus geneest de mens van de sterflijkheid. Het is interessant op te merken dat ook binnen het Nederlands protestantisme steeds meer belangstelling ontstaat voor deze gedachtegang. Zie bijv. het onlangs verschenen boek “Zonder Schuld” van Mattias Rouw.
De plaats van de H. Schrift
De Schrift is een belangrijk onderdeel van de Traditie, waar de Orthodoxe Kerk op is gebouwd. De Schrift heeft haar plaats gekregen binnen de Kerk en door de Kerk. “De Kerk was er al toen Paulus zijn eigen brieven nog niet had”, om het maar even wat populair te zeggen. Het Oude Testament heeft een belangrijke plaats, juist omdat veel profetieën van het Oude Testament in het Nieuwe in vervulling zijn gegaan. Op feesten worden juist deze delen uit het Oude Testament in de Vespers gelezen. In kloosters worden alle psalmen minstens één maal per week gelezen.
Diakonia
Wat de diakonia betreft kunnen wij nog veel leren van de kerken in het Westen, met name op het gebied van het belang van de diakonia voor het Kerk zijn en de organisatie daarvan. Wel kan gezegd worden dat in landen met een grote Orthodoxe Kerk, zoals in Griekenland, de Kerk veel doet om de materiële problemen van vluchtelingen, armen en ouderen te lenigen.
Geloofsonderricht
Het geloofsonderricht is in de Oosters-Orthodoxe parochies van ons land zeker voor verbetering vatbaar. Veel zouden wij kunnen leren van onze Koptische en Syrisch-Orthodoxe broeders hier in Nederland, alsook van onze protestantse en katholieke broeders en zusters. Een verbetering van het geloofsonderricht zal hopelijk ook leiden tot meer roepingen tot het geestelijk ambt.
Kerk en staat
Veel “Orthodoxie-watchers” houden zich bezig met het thema “kerk en staat.” Hoewel wij zeker open staan voor dit gesprek, moet helder blijven dat wij niet de regeringen van onze thuislanden vertegenwoordigen.
De iconen
Hier gaan de theologie en de praktijk al samen. Iconen zijn een logische consequentie van de Incarnatie, en zijn verder als het ware het visitekaartje van de Orthodoxe Kerk. Het is een kunstuiting die al lange tijd ook buiten de Orthodoxe Kerk, en zelfs buiten het Christendom door veel mensen wordt gewaardeerd. Aan de hand van bepaalde iconen kunnen aspecten van de orthodoxe theologie duidelijk worden gemaakt.
Kloosters
De belangstelling voor spiritualiteit en het kloosterleven groeit, ook in de kerken van de Reformatie. Ook in Nederland zijn Oosters-Orthodoxe en Oriëntaals-Orthodoxe kloosters, waar mensen die geïnteresseerd zijn terecht kunnen om kennis te nemen van een doorleefde spiritualiteit en deel kunnen nemen aan de kloosterdiensten.
Ascese
In de Oosters-Orthodoxe en Oriëntaals-Orthodoxe kerken neemt de ascese een belangrijke plaats in. Naast de vele feesten die het kerkelijk jaar rijk is, zijn er vanouds (al in de Didachè!) ook vastentijden en vastendagen: de woensdag vanwege het verraad van Judas, en de vrijdag: de dag van Jezus’ dood aan het kruis.
Afsluitende opmerkingen
De Orthodoxe Kerk is een Kerk die ook het lijden heeft gekend en nog steeds kent. Onze broeders en zusters in het Midden-Oosten ondergaan regelmatig moordaanslagen en verwoestingen van hun gekoesterde kerkgebouwen. De Kerk is solidair met de martelaren, en weet dat deze getuigen van hun liefde tot God niet alleen in het verleden hebben geleefd, maar deze getuigenis ook in onze tijd voortzetten. Een mooi voorbeeld is de oproep van bisschop Angaelos van de Koptisch-Orthodoxe Kerk in het Verenigd Koninkrijk. Deze is als bijlage aan deze notitie toegevoegd.
In de diaspora, en ook in Nederland, komen de twee families van oorspronkelijk Oosterse kerken elkaar tegen: volgens de terminologie van de Wereldraad van Kerken de Oosters-Orthodoxen (OKIN) en de Oriëntaals-Orthodoxen. Na 1500 jaar schisma blijken veel van onze gelovigen veel overeenkomsten te voelen en vaak zien buitenstaanders ons als één denominatie, terwijl we eucharistisch onderling niet in communie zijn. In de praktijk werken we steeds meer met elkaar samen. Oecumenisch gezien is de hereniging tussen beide families de meest kansrijke.
Als orthodoxen in Nederland zijn onze theologische mogelijkheden beperkt. Wel zijn wij gaarne bereid mee te werken aan bijeenkomsten waarop ook orthodoxe theologen uit het buitenland met Nederlandse theologen van gedachten kunnen wisselen over bepaalde theologische kwesties. We denken in dit verband bijv. aan Heikki Huttunen, algemene secretaris van de Conferentie van Europese Kerken en priester van de Fins-Orthodoxe Kerk en aan vader John Behr, hoogleraar aan de VU.
Foto’s:
1. Plenaire Raadsvergadering, waarbij het thema ‘Orthdoxe Kerken’ centraal staat
2. Vader Yousab (Kopten) en vader Dogan (Syrisch-Orthodox) gebruiken samen de maaltijd
3. Kees Nieuwerth (Quakers/vice-voorzitter) schenkt vader Theodoor van der Voort (Orthdoxe Kerk) koffie in
4. Vader Samuël Dogan met de papieren voor zich in de vergadering