Een kleine Nederlandse delegatie was recent op werkbezoek in Rome. De Rooms-Katholieke Sant’Egidio Gemeenschap en de Federatie van Protestantse Kerken in Italië hebben een veilige vluchtroute gerealiseerd om kwetsbare vluchtelingen uit vluchtelingenkampen in Libanon naar Europa te halen.
Er komen nu eigenlijk via drie verschillende routes vluchtelingen naar Italië. Allereerst trekken er dagelijks vele vluchtelingen naar Italië over de Middellandse Zee in gammele bootjes. Jaarlijks komen er ruim 150.000 op deze gevaarlijke manier naar Italië. Jaarlijks komen er dan ook ruim 5000 mensen om door verdrinking! De verschrikkelijke beelden hebben we allen kunnen zien in de media. De vluchtelingen die op deze wijze arriveren hebben geen enkele legale status, die moeten ze dus later – gedurende een lange procedure – nog verwerven.
Ten tweede is via de Verenigde Naties afgesproken dat lidstaten een bepaald quotum aan vluchtelingen op zullen nemen (resettlement). De VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR) selecteert daartoe een aantal kwetsbare vluchtelingen die aan landen worden toegewezen. Ook Italië neemt aan dit programma deel. Een vluchteling die langs deze route arriveert heeft van meet af aan een legale erkende status.
Ten derde hebben de Italiaanse kerken met de Italiaanse overheid te onderhandeld om voor de risicovolle eerstgenoemde route nu een veiliger alternatief te scheppen. Zodoende hebben ze een contract met de overheid gesloten om via een luchtbrug – bovenop het VN-quotum voor Italië – een extra aantal kwetsbare vluchtelingen naar Italië te halen. Deze vluchtelingen komen dan op basis van een humanitair visum uitgereikt door de Italiaanse overheid. En dit alles op kosten van de kerken. Vluchtelingen die op deze manier naar Italië komen, moeten ook nog een procedure doorlopen om erkend te worden. Wel is inmiddels gebleken dat dit bij deze groep – vanwege het kerkelijke netwerk dat hen opvangt en ondersteunt bij hun integratie sneller verloopt dan bij de eerstgenoemde groep vluchtelingen (een half jaar in plaats van twee jaar).
Een klein team van de kerken selecteert op basis van de UNHCR-criteria vluchtelingen in de kampen in Libanon in nauwe samenwerking met lokale kerken en non-gouvernementele organisaties. De geselecteerde vluchtelingen staan dus niet op de (bovengenoemde) UNHCR-wachtlijst voor resettlement. Kwetsbaarheid als criterium wordt breed geïnterpreteerd, het kan gaan om getraumatiseerde vluchtelingen, mensen die qua gezondheid or sociaaleconomisch kwetsbaar zijn. Veelal gaat het om gezinnen met kinderen, alleenstaande ouders, kwetsbare vrouwen, christenen dan wel moslims. Veel Syrische vluchtelingen uiteraard, maar ook bijvoorbeeld stateloze Palestijnen. Ook wordt een ‘veiligheidscontrole’ ingelast in nauwe samenwerking met zowel de Libanese, als de Italiaanse veiligheidsdiensten.
De kerken organiseren de opvang kleinschalig op zo’n 70 verschillende plekken in het land, veelal kerkelijke parochies en gemeenten. Huisvesting wordt gezocht, begeleiding wordt geboden, taalcursussen gegeven, kinderen gaan vanaf dag één naar de lokale school. Hierbij worden de lokale kerken ondersteund door ervaren vrijwilligers van St. Egidio en de Federatie van Protestantse Kerken. De kosten van de overtocht, de opvang en begeleiding worden gedragen door de kerken. In Italië komt dit neer op ruim 3500 euro per geplaatste vluchteling. Hierbij dient echter wel aangetekend te worden dat belastingbetalers in Italië het recht hebben aan te geven dat acht promille van hun inkomen als gift aan een door hen gekozen goed doel mag worden gegeven, een systeem waarvan ook de kerken profiteren.
Zodra de vluchtelingen een erkende status hebben, kunnen ze recht doen gelden op de Italiaanse sociale voorzieningen. Wel spannen de kerken zich ook in om hen aan betaald werk of inkomen te helpen. Zo wordt een aantal vluchtelingengezinnen dat ooit in de landbouw werkzaam was, geplaatst in krimpgebieden, waar dorpen ‘verouderen’ doordat jongeren er wegtrekken en het land niet langer bewerkt wordt. Maar er is ook het voorbeeld van een gediplomeerd biologe uit Syrië die werk kreeg in een laboratorium van een ziekenhuis.
Langs deze veilige routes hebben de kerken in Italië inmiddels binnen een jaar tijd 800 vluchtelingen naar Italië gehaald en in de loop van dit jaar hopen ze er nog 200 op te kunnen halen. Het project wordt ook door de overheid als succesvol gezien getuige het feit dat St. Egidio en de Federatie van Protestantse Kerken het op aandrang van Italië in de VN-Veiligheidsraad mochten presenteren. Het feit dat de overheid zich op die manier deed voorstaan op het project bracht de initiatiefnemers ertoe om de Italiaanse overheid om een tweede contract te vragen: dit keer om ook uit andere oorlogsgebieden vluchtelingen naar Italië te halen – een luchtbrug vanuit de kampen in Ethiopië voor vluchtelingen uit Eritrea, Zuid-Soedan en Somalië. Dit keer voegden ook de Rooms-Katholieke Bisschoppen Conferentie en Caritas Italië zich bij St Egidio en de Protestantse Kerken als ondertekenaars.
Inmiddels is vanuit verschillende andere Europese lande belangstelling getoond voor dit inspirerende voorbeeld. Het is al nagevolgd door Franse kerken die dit jaar op deze wijze 500 vluchtelingen extra naar Frankrijk willen halen. De groep die het werkbezoek bracht (vertegenwoordigers van Vluchtelingenwerk Nederland, PAX, St. Egidio NL , de Raad van Kerken, de Algemene Doopsgezinde Sociëteit en het Leger des Heils) wil uiteraard de mogelijkheid om het ook voor Nederland toepasbaar te maken onderzoeken. Op naar een extra veilige vluchtroute voor kwetsbare vluchtelingen uit oorlogsgebieden. Een leerzaam en uiterst inspirerend werkbezoek. Hartverwarmend.
Kees Nieuwerth
Foto: Sant’Egidio Italië – Syrische vluchtelingen arriveren (27 februari 2017): de Italiaanse luchtbrug bestaat dan precies 1 jaar.