De ontzuiling heeft zich in Nederland in tien jaar tijd met de snelheid van een Concorde doorgezet. De samenleving krijgt daardoor een hele andere inkleuring. Met de verkiezingen van maart voor de boeg geeft dat onzekerheid. Want waar je decennialang kon spreken over een enkel zeteltje meer of minder, kan een politieke partij nu ineens tien zetels winnen of verliezen.
Een andere onzekerheid is te vinden in de doelen die partijen op lange termijn stellen. De klassieke indeling tussen liberaal, socialistisch en christendemocratisch gaf impliciet een visie op de doelen die vanuit de filosofische en levensbeschouwelijke insteek aanwezig waren. Maar hoe zit het in deze tijd met nogal wat partijen die zich profileren op een enkel onderwerp, een belangengroep of ongenoegen in het algemeen?
Het zijn deze en andere overwegingen die de beraadgroep Samenlevingsvragen hebben uitgedaagd om een bijeenkomst te organiseren waarop Fred van Iersel (voorzitter) en Hillie van de Streek (lid van de beraadgroep) in gesprek willen gaan met vertegenwoordigers van politieke partijen. De bijeenkomst belooft afwisselend te worden en een aanvulling te zijn op datgene wat de politieke partijen zelf in de etalage zetten. Het gaat om een publiek toegankelijke bijeenkomst op 14 februari vanaf 19.30 uur in Dudok in Den Haag. Wie er bij wil zijn, moet zich even vooraf aanmelden bij rvk@raadvankerken.nl.
Voorafgaand aan deze ontmoeting vroeg de redactie van het Oecumenisch Bulletin aan Teun-Jan Tabak om een inventarisatie te maken van wat politieke partijen in hun programma’s schrijven over religie. Het bulletin verschijnt eind deze maand, nu vast een voorproefje.
Religie komt marginaal voor, zo concludeert Tabak. En vaak in een negatieve betekenis, vanwege islamistische dreiging. Hieronder zijn bevindingen.
In de aanloop naar de 15e maart moeten de partijen hun ideeën op basis waarvan ze willen regeren aan de kiezers verkopen. Gezamenlijk hebben D66, Christen-Unie, CDA, PvdA, Groen Links, VVD, SGP en SP, zo’n 550 pagina’s aan politieke voornemens volgeschreven.
De PVV heeft genoeg aan 274 woorden op één A4je. Als het gaat om religie schrijft de PVV in schrille bewoordingen vooral over de islam. In verschillende vormen komt het woord al snel 6x voorbij, steeds negatief geduid.
SGP en Christen-Unie laten er geen misverstand over bestaan. Hun programma’s ademen religie als hoeksteen voor hun keuzes. De SGP vraagt de kiezers strijd te voeren voor het leven, want we leven in een gebroken wereld veroorzaakt door ’de mens die zich afkeert van God.’
De Christen-Unie legt in 107 blz uit hoe we ‘hoopvol realistisch’ de toekomst in kunnen gaan. Nederland bevindt zich volgens deze partij in een diepe identiteitscrisis en er is behoefte aan een moreel antwoord op de vraag, wat voor samenleving willen we? Geen nood volgens de Christen-Unie, we kunnen de uitdagingen aan, maar dan moeten de in de basis christelijke grondwaarden van onze rechtstaat en samenleving hervonden worden. Zomaar twee punten waarop deze partij het concreet maakt: ‘Schuldhulpverlening sluit aan bij het Bijbelse idee dat iedereen recht heeft op een tweede kans’ en ‘Voedsel is een geschenk van God aan mensen. Boeren en tuinders werken aan goed en gezond voedsel en hebben een nauwe verbondenheid met de schepping.’
Zo concreet maakt het CDA het niet. In 49 blz worden de ‘keuzes voor een beter Nederland’ beschreven, maar religie of de functie daarvan voor het samen leven is niet echt uitgewerkt. In de analyse van Nederland anno 2016 constateert het CDA dat we te veel zijn gaan geloven in een vrijheid zonder verantwoordelijkheid, in een wereld van rechten zonder plichten. Als het gaat om het behoud van het cultureel erfgoed wordt het belangrijk genoemd om waardevolle kerken te bewaren. Als de vluchtelingen ter sprake komen bepleit het CDA aanpassing van het vluchtelingenverdrag en schrijft dat vluchtelingen die hier komen omdat ze werkelijk in nood verkeren, moet worden gemeld dat hun verblijf in Nederland tijdelijk is. Eén keer komt de kerk expliciet aan de orde. Het CDA vindt de zondag als gemeenschappelijke rustdag belangrijk, ‘want in de christelijke traditie is de zondag de dag dat veel mensen naar de kerk gaan’, en is daarom tegen het afschaffen van de zondagswet.
D66 (150 blz) wil veel regels aanpassen aan de leefvormen van nu. Rond huwelijk, ouderschap, het voltooid leven. Met de VVD benadrukt D66 dat het goed gaat met Nederland, een prettig land met leuke mensen. D66 werkt aan een optimistisch Nederland, maar toch ook met aandacht en begrip voor mensen die vastlopen of niet mee kunnen komen. Voor D66 gaat het om ieders vrijheid, ook als om geloven gaat: ‘Wij trekken de grens zodra geloof de vrijheid van anderen bedreigt of beperkt’. ‘Geloof geeft niemand het recht de vrijheid van denken, zijn of doen van de ander te beperken.’
De VVD (101 blz) ziet tal van problemen en bedreigingen, maar constateert eerst dat in Nederland ontzettend veel goed gaat en dat we in een prachtig land leven. Voor de VVD is de vrijheid van godsdienst een essentiële pijler van ons land. Dit betekent echter niet dat de VVD toestaat dat mensen onder de noemer van godsdienstvrijheid onze samenleving ontwrichten. Religieuze genootschappen hebben nu een wettelijke uitzonderingspositie, waardoor zij niet verboden kunnen worden. ‘Wij willen dat religieuze genootschappen die de democratie ondermijnen, als uiterste maatregel, wel degelijk verboden kunnen worden.’
De PvdA (63 blz) schildert een Nederland waar nog veel aan vertimmerd moet worden. Ook de religie komt nadrukkelijk aan de orde: In tijden van onzekerheden en internationale spanningen kan een diversiteit aan levensovertuigingen er juist toe leiden dat mensen tegenover elkaar komen te staan, zo meldt de PvdA en de partij constateert: ‘Er groeit onverdraagzaamheid langs lijnen van afkomst, religie en seksuele identiteit.’ Vrijheid, aldus de PvdA, kan alleen bestaan op voorwaarde dat je bereid bent de vrijheid van anderen te verdedigen.
De SP (52 blz) schrijft dat ons land is gebouwd op gedeelde waarden van vrijheid en solidariteit. Dan spreken we elkaar aan op wat we doen en bijvoorbeeld niet op onze seksuele voorkeur of religieuze achtergrond. Aardig is dat de SP met alle misverstanden en onkunde over religies bepleit dat op middelbare scholen aandacht komt voor religie, ‘waarbij leerlingen kritisch leren nadenken over hun eigen achtergronden en leren omgaan met andersdenkenden.‘
Groen Links (65 blz) benoemt religie alleen als mensen vanwege hun religie bedreigd of gediscrimineerd worden, en dat moet natuurlijk aangepakt worden.