‘De Nederlandse samenleving gaat het moeilijker krijgen als de kerken kleiner worden. Zonder sterke inbreng van de kerken wordt het ook lastiger om als moslims samen te blijven werken’. Deze zinnen klonken woensdag 11 mei bij een vergadering van de beraadgroep interreligieuze ontmoeting van de Raad van Kerken. Ze werden niet uitgesproken door een christelijke deelnemer aan het gesprek, maar door een moslim.
‘Het is jammer dat de kerk steeds meer een terugtrekkende beweging maakt. Eigenlijk heeft iedereen in de samenleving er belang bij dat de kerk zichtbaar blijft’. Het ging woensdag over de zichtbaarheid van kerken, moskeeën en hindoe-tempels. Ds. Wim Altink, lid van de Raad en van de beraadgroep, verzorgde een inleiding waarbij hij liet zien hoe de kerk steeds minder aanwezig is in de publieke ruimte. Onderzoek van ‘God in Nederland’ in 2006 laat zien dat tien jaar geleden nog 48 procent van de mensen religie belangrijk vond voor de identiteit van Nederland. Inmiddels is dat percentage geslonken naar 35 procent. Zelfs de politici genieten meer vertrouwen dan de geestelijken in Nederland.
Altink liet overigens tegelijk zien dat religie nog steeds onlosmakelijk met het cultureel erfgoed in Nederland te maken heeft. Hij noemde namen van Rembrandt en Bach en gezegden als ‘een ongelovige Thomas’. Hij wees ook op belangrijke publieke momenten, zoals de herdenking van de slachtoffers van vlucht MH17 in Amersfoort en het mediaspektakel rond the Passion. Bij alle veranderingen kunnen kerken plaatselijk nog steeds het verschil maken. ‘Misschien zou je kunnen spreken van een verschuiving van gezagsdrager naar mentor’, vulde iemand met een hindoestaanse achtergrond aan.
Maltie Koeldiep hield een inleiding vanuit haar hindoestaanse identiteit. Ze gaf achtergronden bij haar religie en maakte duidelijk dat hindoes – zelf hoort ze bij de groep van 160.000 Surinaamse hindoes – aanvankelijk een wat bescheiden opstelling kozen en pas de zichtbare publiciteit hebben gezocht toen ze merkten dat een dergelijke keuze in een westerse samenleving kan helpen om dingen gedaan te krijgen. Met het zichtbaarmaken van de religie zijn ook steeds meer Nederlanders enigszins vertrouwd geraakt met de feesten van de Hindoe’s, zoals het kleurrijke holifeest.
Alper Alasag ging in op de zichtbaarheid van de moslimgemeenschap. Merkwaardig genoeg is het juist de overheid die aandringt op zichtbaarheid, omdat men op die manier een gesprekspartner heeft. De naam waaronder de gezamenlijkheid vorm werd gegeven wisselde door de jaren heen; het ging over een Federatie van Moslim Organisaties, een Islamitisch Parlement, een Islamitische Raad en een CMO (Contactorgaan Moslims en Overheid). Op dit moment zijn er zo’n 450 moskeeën in Nederland; 32 procent heeft een Turkse achtergrond, 25 procent is Marokkaans, 6 procent Surinaams.
Nog te vaak kiezen de media in Nederland selectief naar woordvoerders vanuit religieuze gemeenschappen. Het zijn in de regel niet de mensen die het gezonde verstand binnen een religie verwoorden, maar juist mensen die wat aan de rand staan. ‘Op die manier willen seculiere mensen zichzelf positief onderscheiden’, zei iemand. Een ander vulde aan: ‘Media zijn geen brengers van nieuws, maar bevestigers van mythen’.
In de opening ging dr. Jan Peter Schouten, voorzitter van de beraadgroep, in op het interreligieuze gebed. Hij had de gebeden geanalyseerd bij het bezoek van paus Franciscus bij Ground Zero. Zijn conclusie was: er is geen gezamenlijk gebed, maar een authentiek bidden van een van de aanwezigen uitmondend in de stilte, waarin ieder eigen woorden kan kiezen. Die formele kant doet verder niets af aan de bemoediging die mensen ervaren op zo’n moment, aldus de inleider.
Hieronder de aantekeningen die aan het verhaal van ds. Wim Altink ten grondslag liggen.
Raad van Kerken: Beraadgroep Interreligieuze Ontmoeting
“zichtbaarheid christelijke traditie vanuit christelijk perspectief” Wim Altink
Amersfoort, 11 mei 2016
Inleiding
Deze bijdrage is geen diep theologisch verhaal, geen onderzoeksresultaten, geen filosofisch essay – Ik benoem een 17 tal gebieden waar de christelijke traditie zichtbaar is of was. Het zijn een aantal noties en beschrijvingen van een aantal ontwikkelingen en trends.
Jezus’ kruisiging – schilderij in museum – niet één van de kinderen herkende hem.
Zweden: ‘goddeloos volk’ (Trouw) wel de buitenkant (trouwen, kerkelijke feestdagen) maar niet meer de binnenkant.
1. Kerkgebouw / gebedshuizen
Apeldoorn (160.000 inwoners): van 6 naar 1 katholieke kerk – vijf aan de eredienst onttrokken;
Kerkklokken verstommen;
nieuwe samenkomsten in aula van een school ipv duidelijk zichtbaar in de wijk
2. Deelname aan publieke debat
In het publieke debat zien we dat de mening en de rol van de kerken terugloopt. Een kerkelijke stem die op dit moment wel een impact heeft in het publieke domein is de paus met zijn nadruk op barmhartigheid en medemenselijkheid.
3. Media
DWDD/ Pauw / Late Night : dagelijkse graadmeter van wat er leeft in de wereld en bij de media. Religie wordt niet ontkend maar er is geen grote rol voor christelijke traditie weggelegd.
De christelijke omroepen hebben veelal algemeen human interest uitzendingen – met het verdwijnen van Knevel en Van den Brink is er een opiniërende christelijke stem verdwenen.
TV uitzending: dienst na ramp MH17 (juli 2014)
TV uitzending van The Passion
TV uitzending: Koninklijk huwelijk- of uitvaartdienst
TV reclame van PKN rond Kerst
4. Kerkbezoek
Kerk bezoek Staphorst en enkele andere plaatsen in de Bible Belt: rijen dik op de straat. Maar zoals we weten is dat een uitzondering.
Kerkbezoek m.b.t. alle Nederlanders:
– nooit 59%
– zelden 21%
– soms 6%
– regelmatig 14%
5. Gebed
meer dan de helft van alle Nederlanders (53%) bidt nooit. Negen jaar geleden was dat 35%.
(bidden voor eten in restaurant…)
6. Maatschappelijk belang van de kerk: in 2006 nog groot ondanks afname kerkbezoek en lidmaatschap. In 2006 vond 73% religie nog belangrijk bij geboorte of overlijden, in 2015 is dat gedaald naar 59%!
Voor hun identiteit als Nederlander vindt nu 35% religie belangrijk. In 2006 was dat nog 48%.
De helft van de Nederlanders ziet nauwelijks negatieve effecten als de kerken volledig zouden verdwijnen.
Kerken stonden in 1996 nog, achter de wetenschap tweede op een lijstje van instituten waarin men vertrouwen had. In 2006 scoorden alleen politieke partijen lager dan de kerk. In 2015 heeft zelfs de politiek de kerk ingehaald.
7. Diaconale taak kerk – buurtcentrum; dienstencentrum
zichtbaarheid is nodig in seculierland: met name het kerkgebouw gebruiken door de week voor: taallessen; muziekprogramma’s; buurtactiviteiten; gezondheidsseminars. Vanuit de kerk of vanuit een niet kerkelijke organisatie. Voorbeeld vanuit Raad van Kerken: Kom in de Kerk in 2017.
8. kalender plus zon en feestdagen: gebaseerd op de christelijke traditie. Ondanks secularisatie en nieuwe religies in Nederland, blijven de beide Kerstdagen, de beide Paasdagen, beide Pinksterdagen, Hemelvaartsdag gewoon bestaan.
9. kunst (schilderkunst): Rembrandt: door zijn geniale schilderkwaliteiten hebben de bijbelse taferelen die hij op het doek heeft toevertrouwd wereld faam gekregen.
10. taal (Staten Vertaling – ongelovige Thomas) en
11. gewoontes/gebruiken (stalletje onder de kerstboom )
12. boeken (Jakobs Ladder van Maarten ’t Hart)
13. films (Angels and demons)
14.-muziek: cantates van Bach, passiemuziek, gospel muziek, gothic metal waren er zonder christelijke traditie niet geweest
15. kranten: Trouw en Volkskrant
16. -omroepen. EO, KRO, NCRV, VPRO
17. -politiek: CDA, SGP, Christen Unie
Enkele overwegingen – Slotopmerkingen
Huidige trend
Twijfel/wankelmoedigheid: “Ik weet niet of ik gelovig ben of eigenlijk meer naar geloof verlang”
Na eeuwen van vast geloof en daarna decennia van ontkerkelijking lijkt Nederland nu in de jaren van de twijfel te zijn beland (ook seculieren twijfelen).
Ook al is er belangstelling voor de christelijke religie, dan is de verwachting dat de christelijke kerk – als instituut – minder belangstelling zal krijgen.
De impact van de christelijke traditie in de toekomst ligt voornamelijk op de kleine, lokale en persoonlijke schaal. Een christen an sich en een lokale christelijke gemeente kunnen in een plaatselijke setting het verschil maken. Door actief en dienend bezig te zijn in de wijk. Door het kerkgebouw ook door de week open te stellen. Dat de eredienst overgaat in dienst aan de buurt. Daar zal de zichtbaarheid van de christelijke presentie gemerkt worden.
De tijden dat de christelijke kerken in Nederland een groot deel van het openbare leven bepaalde is voorbij.
Degenen die actief zijn in de christelijke kerken zouden graag zien dat hun (ons) geloof meer zichtbaar is – we kunnen er niet zo maar van uit gaan dat de christelijke traditie bekend is en gemeengoed is.
Zichtbaarheid is lang niet alles – zichtbaarheid is niet de toverformule voor hernieuwde bekendheid of acceptatie van het christelijk geloof op grote schaal. De authenticiteit van de christenen – persoonlijk en collectief – zal impact geven in onze samenleving. Zichtbaarheid kan deze authenticiteit hooguit ondersteunen.
De uitdaging van de christenen is te werken aan vitale, relevante geloofsgemeenschappen. Daar wordt vooral het christendom zichtbaar!