Ds. Sophie Bloemert, predikant in algemene dienst van de Protestantse Kerk in Nederland, schreef een inleiding op een uitgave van het bisdom Roermond, onder de titel ‘Ik geef om jou’. Ze gaat daarbij in op het oecumenisch perspectief van het jaar van de barmhartigheid, dat paus Franciscus vanaf 8 december dit jaar heeft afgekondigd.
Jaar van de Barmhartigheid in oecumenisch perspectief
Barmhartigheid komt dichtbij
Een aantal maanden geleden organiseerde Museum Catharijneconvent in Utrecht een indrukwekkende expositie over ‘naastenliefde door de eeuwen’ met als titel: Ik geef om jou. Als een rode draad liep de verbeelding van de Caritas door de zalen. Met schilderijen, voorwerpen, ter plekke vertelde verhalen en persoonlijke gesprekken kwam de barmhartigheid de bezoekers dicht op de huid.
Paus Franciscus had zomaar rond kunnen lopen in het convent. En hij had ons als bezoekers zeker verteld over zijn drive om juist barmhartigheid een jaar lang in het centrum van de wereldwijde belangstelling te zetten. De Heilige Vader zou ook niet hebben nagelaten om ons te vragen hoe wij dat doen in het dagelijks leven: omzien naar onze naaste(n); werk maken van “ik geef om jou”.
Jaar van de Barmhartigheid
Niet in Utrecht, maar in Rome heeft Paus Franciscus een andere, kerkelijke manier gevonden: het uitroepen van een buitengewoon Heilig Jaar. Zo brengt hij gelovigen bij de drive van Jezus van Nazareth, Zoon van God en broeder van mensen, die op Zijn tocht door het Heilige Land velen bepaalde bij de ware menslievendheid. Met grote ontferming bewogen, had Hij oog voor met name die mensen, die in de marge van de samenleving van toen waren terecht gekomen. In het Mattheusevangelie lezen we in hoofdstuk 25 de uitspraak van Jezus: ‘Ik had honger en jullie gaven mij te eten, ik had dorst en jullie gaven mij te drinken, ik was een vreemdeling, en jullie namen mij op, ik was naakt en jullie kleedden mij. Ik was ziek en jullie bezochten mij, ik zat gevangen en jullie kwamen naar mij toe.’ En een zevende werk werd nog in de Middeleeuwen toegevoegd: begraven van de doden. Hoe indringend komen de werken van barmhartigheid zo op ons af; nog dichterbij dan in het Catharijneconvent. Want actueler kan het niet geformuleerd worden, nu in heel Europa een lange stoet van mensen loopt, die hun eigen onveilige land ontvlucht zijn, honger en dorst hebben en een veilig heenkomen zoeken. En hoe goed om te vernemen, dat op talloze plaatsen kerkgemeenschappen de barmhartigheid jegens de vluchtelingen in praktijk brengen.
Barmhartige Vader
Nog een illustratie. Wie kent niet het prachtige schilderij van Rembrandt van de verloren zoon die na allerlei omzwervingen weer bij Vader thuiskomt? De bisschoppen verwijzen ook naar dit Bijbelse tafereel. Een treffender titel voor dit verhaal is: de barmhartige Vader; Hij die in een oneindig teer gebaar zijn hand op de schouder van zijn kind legt en hem weer opneemt in zijn huis. En zoals wij mensen zelf barmhartigheid ontvangen, zullen wij anderen barmhartigheid doen ontvangen! Ofwel, God de Vader zegt: “Ik geef om jou, opdat jij op jouw beurt tegen medemensen zult zeggen: ik geef om jou!”. Zo’n beeld zegt meer dan 1000 woorden.
Barmhartigheid ervaren van God zelf en vervolgens delen met onze naasten, is een grensoverschrijdende ervaring. Ik bedoel: als er iets is, dat ons over kerkmuren heen kan doen kijken, is het barmhartigheid. Juist deze Bijbelse inspiratie kan ons als gelovigen in verschillende geloofsgemeenschappen met elkaar verbinden – en dat wereldwijd en in oecumenisch verband. Samen barmhartigheid in het leven van alledag in praktijk brengen, betekent schouder aan schouder gaan vanuit een gedeelde geloofsvisie , een grondhouding van menslievendheid. “Ik geef om jou!”
Oecumene in praktijk
Vanuit deze gedachte werken in het comité dat in het bisdom Roermond ter voorbereiding op het heilig jaar actief is, katholieken en enkele protestanten eensgezind samen. Woorden, die in het kader van barmhartigheid ook wel worden gebruikt zijn caritas en diaconaat. De laatste term wordt veel gebruikt in protestantse kringen. In een belangrijk beleidsdocument van de Protestantse Kerk in Nederland wordt dit als volgt omschreven: “De gemeente vervult haar diaconale roeping in de kerk en in de wereld door in de dienst van de barmhartigheid en gerechtigheid te delen wat haar aan gaven geschonken is, te helpen waar geen helper is en te getuigen van de gerechtigheid van God waar onrecht geschiedt.” Elke gemeente behorend tot de Protestantse Kerk in Nederland – maar evengoed vele daarbuiten – weet van diaconaal werk als een vaste waarde. De relaties met God, met de naaste en met de samenleving, gaan zo hand in hand. In dit verband wil ik trouwens ook het Leger des Heils noemen en hun heel concrete benadering met ‘soup, soap and salvation’.
Oefening in oecumene
Het Heilig Jaar is een katholiek initiatief; dit boekje is een uitgave van het bisdom Roermond. Voor hen die dit boekje onder ogen krijgen en niet tot de Rooms-Katholieke Kerk behoren, zullen sommige onderdelen niet meteen vanzelf spreken – en daarmee een oefening in oecumene vormen. Er is immers veel dat ons bindt, maar er is ook verscheidenheid en op sommige punten (nog) gescheidenheid. Zo is de realiteit. Zo was de term ‘geestelijke werken van barmhartigheid’ mij nog onbekend. Maar toen ik las dat hiermee onder andere bedoeld wordt: twijfelaars raad geven, onwetenden onderrichten, bedroefde mensen troosten en lastige personen geduldig verdragen, kon ik het een plaats geven als een in de gemeente van Christus passende pastorale grondhouding. Pastoraat en diaconaat horen immers helemaal bij elkaar. Ook de voorbeelden van vieringen van barmhartigheid en de specifieke aandacht voor Maria dragen een stevig katholiek stempel; logisch. Om te beginnen boeiend om te lezen, lijkt me. En vervolgens kan hiervan inspiratie uitgaan, zeker ook voor vieringen in oecumenisch verband of een gesprek over de betekenis van Maria in de diverse tradities.
Biecht en reformatie
Een ander aspect, dat hier niet ongenoemd kan blijven, is de aandacht voor de biecht als sacrament van Gods barmhartigheid en daarmee samenhangend de uitleg van de aflaat. Dit element in het Jaar van de Barmhartigheid is specifiek bedoeld voor de katholieke gelovigen. Tegelijk biedt het protestanten enig zicht op een thema, dat de geschiedenis van onze beide kerkelijke tradities flink heeft gekleurd. En ik realiseer me dat reformator Maarten Luther lang heeft nagedacht of toch niet de biecht als derde sacrament naast doop en H. Avondmaal een plaats in de vernieuwende kerk van zijn tijd zou moeten krijgen. Over Luther gesproken: in de herfst van 2016 begint voor protestanten – maar niet voor hen alleen – een bijzonder jaar, dat uitloopt op de herdenking en viering van 500 jaar reformatie op 31 oktober 2017.
Kan het niet worden gezien als een gelukkige samenloop van omstandigheden in oecumenisch perspectief, dat het Jaar van de Barmhartigheid en het ‘jaar van de reformatie’ voor een paar maanden samenvallen?
Aanbeveling
Graag beveel ik dit boekje bij u en jullie ter lezing aan. Ik hoop dat het ertoe zal bijdragen, dat het Jaar van Barmhartigheid bij velen bekend wordt. En daaraan verbind ik de wens, dat het de oecumenische inspiratie in Limburg zal voeden en kan bijdragen tot zinvolle ontmoetingen en barmhartig geloven en leven, door velen gedragen. Moge de Eeuwige ons daartoe Zijn zegen geven.
Je kunt niet dieper vallen
dan in Gods eigen hand,
waarmee Hij ons barmhartig
omvat aan alle kant.
Eens komen alle paden
van lot en schuld, van dood,
bijeen in zijn genade,
voorbij aan alle nood.
Door God zijn wij omgeven
zoals wij hier bestaan.
in Hem zullen wij leven
en tot zijn feest ingaan. (NLB 2013, lied 916)
Ds. Sophie H.H. Bloemert
Predikant in algemene dienst van de Protestantse Kerk in Nederland
Lid Raad van Kerken Parkstad
Foto: Dirk Gudde kreeg als voorzitter van de Raad een exemplaar van de Inspiratiegids uit het bisdom Roermond officieel overhandigd uit handen van Sophie Bloemert