De manier waarop theologen de Bijbel uitlegden geeft de mens vaak een te centrale rol. Die benadering kan ontaarden in antropocentrisme, waarbij voorbij wordt gegaan aan de directe relatie die God heeft met elk onderdeel van de schepping.
Zo zou je misschien de ecologische spiritualiteit kunnen samenvatten, die onder de klimaatloop ligt, die deze weken wordt gehouden op verschillende plaatsen in Nederland. Oikos is mede-initiatiefnemer van de klimaatloop en laat op de website (klimaatloop.nl) bij de verdieping en achtergronden diverse theologen aan het woord. Hans Lammers, rooms-katholiek pastor in Wageningen, één van de plaatsen die de klimaatloop aandoet, reageert op het antropocentrisme.
Hij citeert Marcelo Barros, benedictijn uit Brazilië en binnen de Rooms-Katholieke Kerk een belangrijke pleitbezorger van een ecologische spiritualiteit. Hij verstaat daaronder: “het verdiepen van de liefde voor alle leven waarin wij God ontmoeten”. Het bijzondere van die definitie is dat die over de grenzen heengaat die de verschillende religies van elkaar scheiden. Voor Hans Lammers is dat wezenlijk: waar een geloofwaardige en werkbare ecologische spiritualiteit wordt ontwikkeld moet deze interreligieus van karakter zijn.
Lammers volgt Barros daarna in zijn analyse om zo’n spiritualiteit bijbels probeer te onderbouwen. Lammer schrijft: ‘Daarbij stuiten we al snel op een belangrijke en bekende kritiek aan het adres van de joods‐christelijke traditie. Die kritiek is vooral gebaseerd op de uitleg van Genesis 1,28, waarin God tegen de zojuist geschapen mens zegt: “Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en onderwerp haar; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht en over al het gedierte dat over de grond kruipt.” De kritiek op een interpretatie van deze tekst die de mens als een heerser boven de schepping plaatst en de vernietiging en uitbuiting ervan legitimeert is meer dan terecht’.
Lammers vervolgt: ‘Dat zogenaamde antropocentrisme vinden we ook terug in een tekst als Psalm 8: “U hebt van de mens bijna een god gemaakt,… u laat hem heersen over het werk van uw handen, alles hebt u aan zijn voeten gelegd”. Deze uitleg werd overigens nog versterkt door de zogenaamde ‘onttovering van de schepping’ o.i.v. de Verlichting waarbij de mens als denkend subject tegenover de wereld werd geplaatst die vervolgens als object, als ding onderzocht en gemanipuleerd kon worden’.
In de katholieke traditie werd een soortgelijke tegenstelling ontwikkeld, een absoluut onderscheid tussen wat men ‘natuur’ noemde en ‘bovennatuur’, zegt Lammers. ‘Daarbij werd God als schepper boven en ver verwijderd van de natuur geplaatst, die enkel naar God verwees. Om een tekst als die van het scheppingsverhaal in Genesis 1 goed te verstaan moeten we die plaatsen tegen de achtergrond van de tijd waarin deze ontstond. Daarin werd het volk van Israël onderdrukt door verschillende volken die natuurgoden aanbaden. Waar Genesis 1 God als schepper van de gehele kosmos afbeeldt en de mens als heerser over de hele schepping behalve zijn medemens, vormt het een scherpe kritiek op Israëls overheersers’.
Voor een ecologische spiritualiteit houden we vast, zegt Lammers, dat God de schepper van alles is, die daardoor ook tot alles in relatie staat. ‘Dat wil dus zeggen dat de natuur niet goddelijk is, maar wel heilig. Vervolgens lezen we in het tweede, maar oudste scheppingsverhaal hoe de mens, de ‘adam, voortkomt uit de aarde, de ‘adamah. Daarmee is de fundamentele verbondenheid van de mens met de aarde uitgedrukt, en de tekst drukt de zorg die de mens moet hebben voor die aarde uit in het beeld van de tuin waar man en vrouw – de hele mensheid dus – zorg voor moet dragen’.
In een joodse midrasj wordt dit als volgt verwoord: “ Toen de Eeuwige, gezegend zij zijn naam, de mens schiep, deed hij hem een rondgang maken in de tuin. “Kijk naar mijn werken, hoe mooi en geslaagd ze wel zijn”, zei hij hem. “Alles wat ik geschapen heb, het is voor u dat ik het heb geschapen. Zorg er dus voor mijn wereld niet te ontaarden noch te vernielen. Als u dat zou doen, kan niemand het verhelpen.” (Midrasj Qohelet, 7:13).
Wie met de klimaatloop wil meedoen, kan in het weekend van 31 oktober en 1 november terecht in Ede, Wageningen en Oosterbeek. Twee weken eerder, het weekend van 17 en 18 oktober, gaat de tocht door de IJsseldelta en doet plaatsen aan als Olst, Deventer en Zutphen (zie www.klimaatloop.nl).
De klimaatloop sluit aan bij diverse kerkelijke initiatieven. Eén daarvan komt van niemand minder dan paus Franciscus zelf. Hij bracht de encycliek ‘Laudato sí’ naar buiten. Daarin bezigt de paus allerlei nieuwe uitdrukkingen. Bezoekers van de website www.raadvankerken.nl konden aangeven welke term hen het meeste aansprak. De meesten kozen voor de spirituele invalshoek die tot uitdrukking komt in de term ‘spiritualiteit van duurzaamheid’ (37 procent). Ook hoog scoorde de term ‘revolutie van tederheid’ (35 procent). Het wat drammerige ‘ecologische bekering’ scoorde het laagst (28 procent). In totaal deden 119 mensen mee met de poll.
Foto’s: Impressies van het begin van de klimaatloop in het noorden