De Kirchentag 2015 in Stuttgart is deze week gehouden. Ds. Margarithe Veen houdt een blog bij voor de Raad van Kerken in Nederland. Hieronder bijdragen van haar.
KERKENDAG VAN VREDE
Deel 1: “Damit wir klug werden”
Deze Kirchentag 2015 in Stuttgart moet een “Kerkendag van de vrede” worden. Zo klonk vooraf de aankondiging in de Duitse media. Dit nodigt natuurlijk uit om deels met deze bril op naar de Kirchentag af te reizen.
Naast het thema ‘Vrede & Vluchtelingen zijn er nog twee themablokken. Namelijk ‘Wetenschap & waarden’ en ‘Democratie & Data’.
Bij aankomst stond in de openingsviering het thema van deze Kirchentag ‘Damit wir klug werden’ centraal. Maar wat is ‘klug’? Wat is ‘wijs’? En om welke wijsheid gaat het in deze Psalm 90: 12. De Wüttenbergse Landesbischof dr. Frank Otfried July ging in zijn preek vooral in op wijsheid als een wijsheid die voortkomt uit het hart. En zo ook een oproep om te verlangen naar een wijs hart. Geen wijsheid vanuit de ratio, maar ‘herzenweisheit’. Zowel de Landesbishop als de voorzitter van de Kirchentag, Andreas Barner, maakten duidelijk dat een dergelijk hart ook geraakt wordt door mensen wie op de vlucht zijn. En zo ook een oproep om wegen te zoeken hem en haar nabij te staan wie op de vlucht is. Dit werd met groot applaus door de 10.000-en aanwezigen ontvangen.
Rondom het Slotplein waar de openingsviering plaatsvond was het overvol met mensen. Ook in het park ernaast. Daar volgde ik de viering op grote schermen. Het blijft indrukwekkend en ontroerend om met 10.000-en mensen samen te zingen, te bidden en samen de zegen te ontvangen. Onder die vele aanwezigen ook de preses van de Protestantse Kerk in Nederland Karin van den Broeke en moderamenlid van de PKN Marjoleine Engelbert met wie ik eerder die dag per trein was aangekomen.
Aansluitend op de openingsviering volgde de openingstoespraak door Joachim Gauck, de Duitse Bundespresident. Zijn woorden waren meteen verbonden met de waarde van een Kirchentag. Zelf natuurlijk eerder in zijn leven pastor geweest in o.a. voormalig Oost-Duitsland en actief bij de protesten tegen het communisme. En, zoals hij zelf zei, ook betrokken geweest bij de organisatie van verschillende kerkendagen maakt dat ook begrijpelijk. Hij benadrukte het belang van de ruimte van het gesprek op de Kirchentag om juist over belangrijke thema’s te spreken. Voor hem zijn dit o.a. armoede, ongerechtigheid, het ontbreken van vrede, intolerantie en de onderwaardering van het milieu. Dit raakt volgens hem mensen op vele plaatsen in de wereld. Zijn veronderstelling is dat mensen die leven vanuit hun geloof niet enkel toeschouwer willen zijn, maar zoeken naar wegen om zo te kunnen helpen om die ander nabij te zijn. Tot slot benadrukte hij dat de Kirchentag vooral ook een bijzonder festival is voor het ‘Ehrenamts’, de dienstbaarheid, de vrijwilligers.
Na deze officiële opening was iedereen uitgenodigd om in Stuttgart deel te nemen aan de avond van de ontmoeting met allerhande kerkelijke gemeenschappen, initiatieven, etc. uit de regio. Omdat internationale gasten op zo’n avond ook op een speciale plaats zijn uitgenodigd probeerde ik mij stapvoets te begeven naar het Raadhuis. Onderweg bedacht ik mij dat ik misschien nog zoveel mensen op één stukje straat had gezien. Step by step kwam ik bij het Raadhuis aan. Daar zag ik van ver al dat ene bord dat regelmatig tevoorschijn komt op de Kirchentag, namelijk “Übervoll”. Helaas. Maar gelukkig werd ik in de drukte herkend door een aantal Lutheranen uit Nederland die ook naar het Raadhuis waren gekomen en ook op het plein stonden, omdat er binnen geen plaats meer was. Andere Nederlanders konden we op het plein niet één, twee, drie ontdekken. Misschien dat een aantal van de groep Nederlandse bezoekers wel een mooie en inspirerende ontmoeting hebben meegemaakt met de vele aanwezigen uit verschillende landen!
De avond werd afgesloten met een bijzonder lichtend avondgebed.
Deel II: Wie staat centraal?
De tweede dag begint zoals alle dagen et een bijbelstudie. Iedere dag staat een bepaalde bijbeltekst centraal. Deze tweede dag is dat Lukas 16: 1-13 met de vraag of je twee ‘heren’ kunt dienen.
In verschillende kerken, zalen, tenten of waar dan ook, kunnen mensen aanschuiven voor een uitleg bij het bijbelgedeelte van die dag. Naast de verschillende plaatsen nodigt de bijbelstudie ook uit om met verschillende mensen in gesprek te zijn. Zo zijn de vele leiders van de bijbelstudie niet enkel theologen, maar ook politici, kunstenaars of bekende Duitsers.
Op die donderdag kan men uit die velen o.a. ook kiezen voor Margot Kässmann, John Bell (Iona) of de Minister van Binnenlandse Zaken, De Maizière. In verband met dat ene bord ‘Übervoll’ waagde ik het er niet op om richting Margot Kässmann te gaan. In Hamburg was voor mij gebleken hoe ongelofelijk populair zij is. Ik besloot naar iemand toe te gaan die ik kende. Een Kirchentag is immers ook een feest van ontmoeting met mensen die je anders niet zo snel tegenkomt, dacht ik. Zo ging mijn reis naar de binnenstad van Stuttgart, naar de oude manege. Daar leidde één van de directeuren van de Wereldraad van Kerken de bijbelstudie, dr. Ioan Sauca. Tevens directeur van Bossey, het oecumenisch instituut van de Wereldraad van Kerken nabij Genève. In 1998 was ik één van die studenten toen hij op dat moment één van de docenten was.
Met de vraag naar het dienen van twee ‘heren’, de Mammon of God, werd het mij weer helder hoe in de wereldwijde oecumene mijn blik altijd weer op scherp komt te staan. Wanneer Sauca namelijk vertelt over zijn leven in Roemenië onder het communistische regime, wordt meteen helder: wie dien je? De staat of God? Wat als een staat ook ervaren wordt als vijand?
Zowel die context als zijn Oosters-Orthodoxe achtergrond maakten de bijbelstudie opnieuw een uitdaging om over de tekst na te denken.
Hij gaf namelijk een voorbeeld hoe op een boerderij aardappelen werden verbouwd. Op een gegeven moment was het voor de boer duidelijk dat de arbeiders, die leefden in armoede, ook aardappelen mee naar huis namen. Stiekem. De boer vroeg aan de geestelijke om de mensen te vragen de aardappelen weer terug te brengen. En zo gebeurde het. Tot op een dag. Toen zei de boer tegen de geestelijke dat hij de mensen niet meer hoefde te vragen om de aardappelen terug te brengen naar de boerderij, want zijn schuren waren helemaal vol. Er kon toch niets meer bij. En zo gebeurde het dat de mensen vanuit die overvloed wel aardappelen mee naar huis mochten nemen. Voor niets, want dat wat de boer nodig had, had hij: een volle schuur met aardappelen. De rest was om van te delen.
Kunnen wij ons bij een dergelijke situatie iets voorstellen? Hoe zouden wij handelen als één van de personen uit het voorbeeld? En wat zouden wij met Lukas 16 verkondigen? Mag men stelen om zelf tot zijn of haar recht te komen in een onrechtvaardige situatie? Of toch niet? De zaal werd uitgenodigd hierover met elkaar in gesprek te gaan. Zo sprak ik met een dame uit Wit-Rusland en orthodox. Zij was heel helder dat stelen ook in onrechtvaardige situaties niet geoorloofd was. Bij mij kwam nog even een discussie van vele jaren geleden in Nederland naar boven met de vraag of sommige mensen een brood mochten stelen. Maar in het gesprek met deze dame was het meteen helder. Ook dat zij veel meer armoede voor haar zag. Ook onder christenen. Wat als al die gelovigen op grote schaal zouden gaan stelen? Tegelijkertijd riep het bij mij wel de vraag op: wie is of wie zijn de aangewezen personen om onrechtvaardige systemen aan de orde te blijven? In ieder geval menen die vanuit hun geloof uitzien naar een wereld waar mensen recht wordt gedaan om vrede. En wie zijn het die delen van hun overvloed? Of moeten we de vraag andersom stellen? In hoeverre is er ruimte om te werken aan een ethiek van armoede? Want “hoe zien wij de twaalf apostelen?”, vroeg Ioan Sauca tot slot. Zijn antwoord was dat velen hen zullen zien als twaalf heiligen. Zijn vraag aan de aanwezigen was “Kunnen wij hen ook zien als twaalf armen die leerden hoe zij, door voldoende voor zichzelf te halen met de broden en de vissen als voorbeeld, voldoende hadden om vervolgens van te delen?” .
Welkom terug bij de oecumenische familie dacht ik met alle dankbaarheid!
Foto’s:
1. Blogster Margarithe Veen links
2. Glauck
3. Kässmann
4. Drukte
5. Damit wir klug werden