De strijd tegen apartheid heeft kerken niet verder tegenover elkaar gebracht, zoals sommige mensen beweren. Het heeft eerder bestaande verschillen inzichtelijk gemaakt en kerken gedwongen een positie te formuleren in ethische vragen. Niet spreken impliceerde een bevestiging van de status quo.
Dat schrijft Baldwin (Boudewijn) Sjollema in zijn nieuwe bij de Wereldraad verschenen boek ‘Never bow to racism’, a personal account of the ecumenical struggle. Het gaat over het verzet tegen de apartheid, onder meer vanuit het programma van de Wereldraad tegen racisme, waaraan Sjollema meewerkte. Het verschil in Zuid-Afrika ging volgens Sjollema niet langer over de vraag van geweld of geen geweld. Het was de vraag naar gerechtigheid of geen gerechtigheid. De vraag naar investeringen in een apartheidsregime opende een heel nieuw veld van kritiek op de bestaande economie. Kerken moesten hun blikrichting veranderen en niet langer spreken over terroristen, maar over bevrijdingsbewegingen. Kerken waren naar het idee van Sjollema voor een deel verantwoordelijk voor de situatie, omdat ze de betekenis van het woord bevrijding onvoldoende doorgronden.
Sjollema schrijft dat hij niet zoveel verzet had verwacht op kerkleiders niveau. Achteraf gezien zijn het de plaatselijke ondersteuningsgroepen die het verschil hebben gemaakt wat de westerse wereld betreft.
De Nederlandse auteur benadrukt in zijn boek dat de onderliggende angsten nog steeds spelen. En dat de positie van de vreemdeling, de moslim, de migrant nog steeds ter discussie staat. Politici misbruiken die angst. ‘Wit racisme is een specifiek probleem voor het Westen. De meeste kerken in het Westen leven in en maken onderdeel uit van een kapitalistische wereld’.
Sjollema kijkt ook in kritische zin naar Zuid-Afrika zelf. De apartheid is weliswaar afgeschaft, maar door het neo-liberale systeem is de tweedeling tussen arm en rijk gebleven. Geweldsexplosies kunnen gemakkelijk het gevolg zijn. Hij is ook kritisch in algemene zin, door te stellen dat racisme niet alleen een probleem is van het kapitalisme, maar in nagenoeg alle samenlevingen voorkomt.
Meer informatie: http://publications.oikoumene.org
Foto: omslag. De foto laat een woedende en verdrietige menigte zien bij de dood van Hector Petersen, het eerste slachtoffer van de jongerenopstand in Soweto in 1976.