De Wereldraad van Kerken heeft een logo ontwikkeld bij de pelgrimage van gerechtigheid en vrede. Het logo laat een vijftal groene golvende lijnen zien met daaronder het thema. Eerder had Kees Nieuwerth, voorzitter van de taakgroep Pelgrimage in Nederland om een logo gevraagd om daarmee herkenning te bieden aan het proces dat tot 2021 op de agenda van diverse parochies en kerken prijkt.
Het logo is onder meer te zien op het materiaal dat Hielke Wolters, werkzaam bij de Wereldraad, onlangs in Hengelo presenteerde. Wolters reikte toen ook een schema aan met negen stappen die men kan doorlopen als men werken wil aan de pelgrimage. Hij noemt de volgende items:
1. Wat is een pelgrimage?
2. Wat betekenen gerechtigheid en vrede?
3. Waarom een pelgrimage van gerechtigheid en vrede?
4. Hoe kan je anderen over de pelgrimage inspireren?
5. Wie gaat er met je mee?
6. Waar wil je je op richten?
7. Wat verwacht je van de pelgrimage voor jou en jouw kerk?
8. Hoe nu verder?
9. Wat zal het effect van jullie pelgrimage zijn?
Nederland
Onlangs tijdens een presentatie vanuit de landelijke Raad van Kerken in Emmen vond er in de wandelgangen een gesprek plaats van enkele pastores over de invulling voor Nederland. Daar was ook ds. Jaap van der Linden bij, één van de ambassadeurs van de Raad van Kerken in Nederland. Hij liet zich inspireren door het gesprek en schreef een mogelijke benaderingswijze voor een pelgrimage, waarin hij diverse opties onderscheidt, deels voor de bovenplaatselijke kerk, deels voor de plaatselijke kerk. Wij geven zijn verhaal hier onder weer, omdat er wellicht elementen in zitten, waar men plaatselijk belang bij heeft.
Pelgrimage van gerechtigheid en vrede starten in je eigen omgeving
I Ontdekken dat we pelgrims zijn
Je eigen leven gaan verstaan als een pelgrimstocht spreekt niet vanzelf. Dat is een ontdekking, waar je naar te moet groeien. Je kunt elkaar wel helpen om die individuele ontdekking te doen. Kerkgebouwen kunnen daarbij helpen. Van een ruimte een kerk maken is een zelfde stap als van je leven leren ervaren als een pelgrimstocht.
II Van gymzaal naar kerkzaal – een opstapverhaal
De protestantse wijkgemeente in de wijk Meerzicht, Zoetermeer verhuisde in 2000 van een wijkcentrum naar een gymzaal. Van een gehuurde locatie naar wat een eigen kerkelijk centrum moest worden.
Organist en predikant schreven een nota Van gymzaal naar kerkzaal. Hoe moest de nieuwe ruimte worden ingericht? De toekomstige kerkzaal was een rechthoekige ruimte. Hoe moesten de stoelen worden opgesteld? Met het gezicht naar de brede of naar de smalle wand?
Dat hangt af van waarop je nadruk wilt leggen tijdens de kerkdienst: op het gemeenschapsaspect? Dan kies je voor de halve kring rond het liturgisch centrum. Of voor het individuele aspect: samen kijk je naar dezelfde wand om ieder tijdens de dienst op je eigen manier de ontmoeting te beleven tussen God en mensen, waar de liturgie ruimte voor wil maken. We kozen voor de laatste opstelling. Het is goed om samen te komen, maar in een stad, waarin ieder zoveel indrukken ondergaat, is het goed om een ruimte te scheppen waar je samen kunt komen om stil te worden en ieder op eigen manier je open kunt stellen voor de ontmoeting met God; waar je dat door de week ook individueel kunt doen: even binnen lopen en gaan zitten…
Bovendien leende de brede wand zich niet als achtergrond voor het liturgisch centrum. De pijlers van de stalen constructie onderbraken de muren, die boven voorzien waren van ramen. En de zijmuren werden onderbroken door deuren naar een opslagplaats, zijruimte of uitgang. Dat is te onrustig om als aandachtswand te functioneren.
De korte muur tegenover de ingang was een muur van onder tot boven. Opgemetseld met een brede steen. De kleur was dan belangrijk: die moest uitnodigen tot stilte, verdieping en aandacht. Op advies van een architect werd het een blauw/groen/grijzige tint. Daar tegenaan werd twee treden hoog het liturgisch podium gemaakt. Een wand om naar te kijken. Een wand met als het ware een horizon, waar de lijnen van ons leven naar toe lopen, samenkomen en ja hoe lopen ze eigenlijk verder…?
Moest het orgel er ook bij? Vanuit het wijkcentrum werd een groot orgel meegenomen, maar dat zou voorin bijna de halve wand vullen. Dan zou je weer zitten te kijken wat de organist doet en was er letterlijk en figuurlijk minder ruimte om je oog en je ziel te laten weiden. Het orgel kwam tergen de achterwand te staan, naast de toegangsdeur die in het midden van die wand zat.
De kerkzaal van De Oase bezien naar de achterwand toe.
In het midden van het liturgisch centrum kwam de tafel te staan. Daar werd de gemeente welkom geheten, daar werden de gebeden gesproken. Allereerst het kyrie, dat verwoordt, wat er allemaal gebeurt en wat wij niet kunnen rijmen. Daar vandaan werd het gloria ingezet:
wij moeten Gode zingen, halleluja,
om alle goede dingen, halleluja,
al zijn wij vreemdelingen
in schande en in scha,
Gij zendt uw zegeningen, halleluja.
De kansel kwam in de vorm van een lessenaar die een trede hoger was dat het podium aan de linkerkant van het podium te staan. Daar vandaan werden de Bijbellezingen gedaan en de verkondiging gehouden als commentaar bij de reis die wij bezig zijn te maken: waarheen eigenlijk? Welke reis maken we eigenlijk? Wie zal onze gids zijn?
De voorganger staat net als Johannes in de Apoclaypse d’Angers als toeschouwer aan de zijkant en die brengt verslag uit van wat hij of zij ziet en hoort.
Als je de kerkzaal uitkwam verwijdde de gang zich steeds meer: met rechts een kapstok en daarna een toiletblok, tot je bij de uitgang van het gebouw bij de bar kwam met daarachter de keuken. Links langs de hele lengte van de gang gaf een dubbele en een enkele deur toegang tot een ontmoetingsruimte. In principe konden allen die in de kerkzaal hadden gezeten in de ontmoetingsruimte en gang terecht.
Het merkwaardige is nu dat met deze indeling van het kerkgebouw de wijkgemeente zich ontwikkelde tot wat ik nog steeds mensen hoor zeggen: dat is een echte gemeenschap. Ondanks de individuele invalshoek bij de indeling van de kerkzaal. En dankzij de gastvrije opvang die de ontmoetingsruimte bood. Een leerpuntje bij de pelgrimage: het zet in bij het individu, maar blijft een sociaal gebeuren.
III Leven van Mozes – leven van een mens.
De kerkzaal was overigens nog niet klaar. De 35 ramen hoog in de zijmuren, zoals past bij een gymzaal, vroegen om een invulling. Een plaatselijke kunstenaar liet zich inspireren door de naam die gekozen was voor het gebouw: De Oase. Hij ontwierp glas in loodramen die het leven van Mozes verbeeldden, vanaf zijn verblijf in Midjan, in de woestijn(!), tot aan zijn dood, vlak voordat het volk de Jordaan overtrok: Mozes bij de put in Midjan waar hij Zippora ontmoet, de doortocht door de Rietzee, de oases Mara, Elim en Sittim, de berg Sinaï, de verloren strijd na terugkomst van de verkenners, de lange periode in de oase van Kadesh, en de nieuwe tocht naar de Jordaan met daar achter het beloofde land.
In een figuratieve stijl werd het een stripverhaal over het leven van Mozes in duidelijke kleuren rood, oranje, groen, geel en blauw. De kunstenaar Jan Groeneveld verbeeldde daarmee tegelijk het leven van een mens: uit God door woestijn en langs oases op weg naar het beloofde land, terug bij God. De ramen en deze hele oase helpen om ons leven te verstaan als een pelgrimage.
Bijbelverhalen helpen om je leven te verstaan als pelgrimsreis. Mozes’ leven is te verdelen in drie perioden van steeds veertig jaar. De eerste veertig jaar brengt hij door in het paleis van de Farao. Hij weet niet beter dan dat hij Egyptenaar is. Zo leeft hij in ieder geval. Maar Mozes weet ergens in zijn achterhoofd dat zijn wortels elders liggen, bij dat slavenvolk in Gosen. Lange tijd wil hij daar kennelijk niet aan herinnerd worden en vult zijn leven zich met wat op hem afkomt.
Zoals wij naar school gaan, een opleiding kiezen en (hopelijk) werk vinden. Daar zitten veel toevalligheden bij. Het leven komt zoals het komt, zeggen ze dan in Drenthe. Maar vroeg of laat ga je ook wel eens denken: is dit het leven dat ik wil? Waar ligt mijn eigenheid, mijn identiteit?
Bij Mozes komt dat moment laat. Hij was graag prinsje gebleven aan het hof. Zoals bij ons de jeugd van kinderen soms heel erg lang is. Door onze pedagogie van onderhandelen blijven kinderen lang de prinsjes en prinsesjes, die zich het liefst laten bedienen.
Als Mozes dan op zoek gaat naar zijn wortels, raakt hij betrokken in een conflict en leert hij op hardhandige wijze, die hem zelf schuldig maakt aan moord of doodslag, dat de wereld anders in elkaar zit dan hij dacht. Zoals vaak pas een conflict waar veel agressie bij komt kijken, jongeren doet ontdekken dat zij zelf op zoek moeten naar hun identiteit en zelf hun verantwoordelijkheid op zich moeten nemen.
In Midjan leert hij zijn eigen leven op te pakken. Hij trouwt, krijgt kinderen en werkt als schaapherder bij zijn schoonvader. Zoals jong volwassenen een bestaan opbouwen. Werk vult hun leven. Genoeg te doen. Maar waar ben je eigenlijk mee bezig? Die vraag steekt veel later pas de kop op.
Na 40 jaar trekt Mozes ver de woestijn in. Verder dan normaal. Trekt dat land aan de overkant van de woestijn hem? Waar zijn volksgenoten leven en onderdrukt worden. Hij heeft een goed leven als Midjaniet. Wat kan hij veranderen aan de ellende in de wereld? Maar hij is niet voldaan. Dat andere blijft trekken. Na opnieuw veertig jaar! Hij heeft het welvarende leven als Midjaniert lang vol gehouden. Maar nu op de drempel van wat Fransen de troisième age noemen, in zijn derde levensperiode drijft de onrust hem ver de woestijn in, tot bij de Sinaï. En daar vindt zijn roeping plaats. Hij is een Israëliet! En dat houdt een roeping in.
Pas dan begint tegen wil en dank en met veel tegenstribbelen de pelgrimage van Mozes: terug naar zijn volk en namens hen naar Farao. Aan het hoofd van het volk leidt hij hen door de golven van de Rietzee heen op weg door de woestijn, naar het beloofde land.
Zoals dertigers en veertigers van nu opeens dat gevoel kan overvallen of zoals zestigers na hun pensionering op pelgrimstocht gaan: ben ik wel bezig met wat er werkelijk toedoet? De zoektocht begint naar het doel van hun leven en naar de betekenis van de reis die ze bezig zijn te maken. Met de oproep om te gaan pelgrimeren zit de Wereldraad dus dichtbij het zoeken van elk mens, die zijn leven als een zoektocht beleeft. En kan elk mens wakker geschud worden die onderduikt in zijn of haar bezigheden en zich laat leven.
Het is niet vanzelfsprekend om je leven te gaan verstaan als een pelgrimsreis, maar bij ieder sluimert dat besef wel. Crisismomenten in het leven kunnen die vragen opeens actueel maken. Hoe kun je elkaar helpen om op zoek te gaan naar plan en doel van die reis? Hoe kun je elkaar daarbij helpen?
“Moeten we nu niet langer meer naar de kerk gaan maar gaan pelgrimeren?” vroeg de katholieke mevrouw Lidy, die ook in Lourdes was geweest, eerst als patiënt en later als pelgrim? Nee, kerkdiensten helpen je juist om je leven als een pelgrimsreis te ervaren. Dus als je wilt pelgrimeren, ga dan naar de kerk bij jou in de buurt. Velen blijven dat doen.
Kerken en voorgangers zullen zich moeten blijven realiseren dat de aantrekkingskracht van kerken en vieringen erin ligt, dat ze een setting bieden om je leven als een pelgrimage te ervaren.
En daadwerkelijke pelgrimages kunnen helpen. Coaches gaan wandelen met hun cliënten. Het KRO-programma De wandeling is erg populair. Je voeten wijzen je de weg, volgens Nietzsche.
IV Pelgrimage van gerechtigheid en vrede
De wereldraad geeft ons twee thema’s mee op onze pelgrimstocht: gerechtigheid en vrede. Is dat een reminder? Is dat een opgeheven vingertje: willen jullie niet vergeten wat er om je heen gebeurt? Of kennen we die thema’s bewust of onbewust al en ligt er van binnen uit, in onze eigen beleving al een aanknopingspunt?
Naast de visie op elk individu als in diepste wezen een pelgrim hebben we ook een visie nodig op de wereld waarin we als pelgrims leven. We maken allemaal bewust of onbewust een analyse van wat er om ons heen gebeurt. Op grond daarvan praten we over het nieuws uit de media en bepalen we onze stem bij verkiezingen. Maar we zijn, gezien het zwevende karakter van onze stem en onze meningen, in verwarring.
De wereld valt uiteen in elkaar bestrijdende individuen en partijen. Er komen steeds meer fronten bij. Er valt niet simpelweg te kiezen tussen de goeden en de slechten. Wat is eigenlijk goed of slecht? We zouden het niet meer weten… tenzij we radicaliseren. En ons ingraven in een radicale ideologie, die aan alle verwarring een einde maakt. Maar dat leidt alleen maar tot nieuwe frontsituaties en conflicten.
Toch hebben we een geweten… een gevoel voor recht dat gaat spreken als we mensen in nood zien. De beelden op TV, op Youtube roepen veel emoties op en maken dat we ons direct betrokken voelen. Maar de beelden zijn zo tegenstrijdig. Het is maar waar je naar kijkt.
Wat recht en onrecht is ontdek je alleen door ontmoetingen met mensen. Zelf zien en ervaren wat anderen meemaken, geeft contact. Een jonge Koerd die asiel heeft gekregen wil terug naar zijn landgenoten die op straat leven in Noord Koerdistan op de vlucht voor IS. Hij wil daar zijn en zelf wat doen… direct menselijk contact geeft je grip op wat er gebeurt. Het zelf horen en spreken van mensen, wie onrecht wordt aangedaan, helpt om te ontdekken wat gerechtigheid inhoudt.
Het onrecht waar we van horen blijft vaak zo ver weg. We kunnen niet allemaal naar Irak, Syrié, Turkije, Afghanistan, Guinee, Sierrra Leone, Liberia… we zouden niet eens durven of willen. Wat kunnen wij eraan doen?
Het antwoord is: ga op zoek naar mensen in je naaste omgeving, die lijden onder onrecht. Die slachtoffer zijn geworden van de omstandigheden: van de oneerlijke verdeling binnen de wereld, van ongelijke kansen of van pech, of van gebrek aan initiatief… Die zijn er meer en dichterbij dan je denkt.
Neem die mee in jouw pelgrimage. Het zal je leven verruimen. Als je bouwt voor een ander bouw je aan jezelf, zeggen de Word Servants. En veel jongeren gaan graag mee om die ervaring op te doen, ergens in aeen ander werelddeel. Maar die ervaring kunnen we in onze directe omgeving ook opdoen.
Zoek uit waar in jouw omgeving mensen tekort komen, mensen tekort wordt gedaan. Velen lijden niet dat leven dat voor jou vanzelfsprekend is. Velen praten over moslims, weinig mensen kennen moslims persoonlijk. Zoek ze op in je omgeving. Joden klagen over toenemende discriminatie. Zoek ze op en luister naar hun verhaal. Zij zijn de beste graadmeters voor de staat van tolerantie binnen onze samenleving. Het zal je goed doen om het zelf te horen.
Het hangt van de situatie in jouw omgeving af, waar je moet zijn. Weet je welke mensen gebruik maken van de Voedselbank? Weet je hoeveel het er zijn? Weet je wat er na 5 jaar hulp met hen gebeurt? Weet je wat er gebeurt met mensen die uitgeprocedeerd zijn? Weet je dat in jouw omgeving mogelijk anderen hen opvangen? Zoek hen op en luister en praat met hen.
Onderzoek de staat van vrede en tolerantie in onze samenleving. Minderheden zijn de beste informanten op dat gebied. Neem hen mee in jouw pelgrimage.
Ga op pelgrimage in je eigen omgeving. Het zal je helpen om je te oriënteren in de wirwar van informatie die via de media op je afkomt. Je zult je eigen mening gaan vormen als je je gevoel laat spreken en luistert naar wat anderen meemaken.
Neem anderen, die hetzelfde verlangen kennen, mee op jouw pelgrimage. Ga samen. Het zal je leven verruimen en je helpen bij de pelgrimstocht die je zelf aan het maken bent.
V Wat valt er te organiseren?
Hoe kan dit alles concreet worden? Kunnen we er iets voor organiseren? Kunnen we kaders scheppen die bevorderen dat de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede daadwerkelijk op gang komt?
De Raad van kerken kan het volgende doen:
• Lidkerken vragen om Pelgrimage als thema aan de orde te stellen in catechese, voor jongeren en voor volwassenen en daar samen programma’s voor te ontwikkelen.
• lidkerken vragen om van Pelgrimage in het seizoen 2015/2016 een jaarthema te maken en hun locale geloofsgemeenschappen (gemeentes, parochies, verenigingen,enz.) te vragen om in alle activiteiten van het kerkelijk leven het thema terug te laten komen. En plaatselijk deze activiteiten zoveel mogelijk met de andere geloofsgemeenschappen te ontplooien.
• Voor de verkondiging in het seizoen 2015/2016 een blok Bijbellezingen aan te bieden rond het thema Pelgrimage.
• Een draaiboek voor pelgrimages ontwikkelen waarmee leden van plaatselijke geloofsgemeenschappen mensen in hun omgeving kunnen opzoeken, die in onze samenleving in de knel komen. En hen bezoeken die een stukje gerechtigheid en vrede proberen op te bouwen als tekenen van hoop in hun omgeving. Alles in de eigen woonplaats of regio.
Lokale raden van kerken te vragen
• Te inventariseren waar in de eigen omgeving mensen geen recht wordt gedaan en waar vrede tussen mensen bedreigd wordt. En contact te zoeken met hen. Te denken valt aan minderheden, aan (ex-)psychiatrische patiënten, aan anderen die duurzame zorg nodig hebben en die al dan niet krijgen, aan jongeren die gepest worden, aan slachtoffers van huiselijk geweld, aan (ex-)verslaafden, aan mantelzorgers, aan asielzoekers…. Zet een verkennersgroep op die suggesties aandraagt en signalen opvangt van wat er allemaal mankeert aan gerechtigheid en vrede in de eigen woonplaats of regio.
• Pelgrimages te organiseren met leden van de diverse geloofsgemeenschappen die leiden tot ontmoetingen met mensen in de knel in de eigen omgeving; en met mensen die bijdragen aan gerechtigheid en vrede in de eigen omgeving.
• Pelgrimages te organiseren waarbij leden van diverse plaatselijke geloofsgemeenschappen bij elkaar op bezoek gaan en ervaringen delen over hun eigen levenservaringen.
• Pelgrimages organiseren naar leden van andere geloven om samen door ontmoeting en het beter leren kennen van elkaar bij te dragen aan sociale cohesie in de plaatselijke samenleving.