Steeds meer plaatselijke kerken en religies maken afspraken van hoe ze omgaan met een onverwachte ramp en crisisbeheersing. De gemeenten hebben daarvoor rampenplannen waarin waarin de taken en verantwoordelijkheden van allerlei hulpdiensten beschreven staat. Situaties als het incident bij de naald in Apeldoorn, de aanslag bij het winkelcentrum in Alphen en het ongeluk met een Turks vliegtuig bij Hoofddorp maken duidelijk hoe belangrijk zo’n draaiboek is.
Tegenwoordig is er ook sneller dan vroeger sprake van een crisis. Daar waar ongelukken plaatsvinden bij een flatgebouw, een industrieel ongeluk, met agressie en herhaalde overvallen is er eerder dan in het verleden sprake van publieke betrokkenheid en behoefte aan coördinatie van slachtofferopvang en emotionele begeleiding.
De Raad van Kerken in samenwerking met Monuta adviseert kerken om zich in te spannen voor het opstellen van een zogenaamd paarse kolom. Deze kolom – gebaseerd op levensbeschouwing – organiseert geestelijke hulp aan slachtoffers en hun familie, naast andere kolommen benoemd met andere kleuren, waarin brandweer, politie, ambulance en andere partijen zich organiseren bij opvang van mensen en hulpverlening bij een ramp. Eigen aan de paarse kolom is onder meer dat de geestelijke gezondheidszorg direct in een vroeg stadium bij hulp betrokken is, dat er duidelijke verantwoordelijkheden zijn en aanspreekpersonen en dat de hulp vaak langer relevant blijft dan de hulp van andere dienstverlenende organisaties. Ook bij officiële herdenkingen en rouwplechtigheden spelen kerk en religie vaak een initiërende rol.
Op deze pagina’s vindt u materiaal wat u ter plaatse kan helpen bij het stroomlijnen van het werk. Er zijn voorbeelden van een rampenplan,een impressie van een overleg en een inhoudelijke handreiking voor geestelijke verzorging bij crises. Als men plaatselijk advies wil kan men contact zoeken met een van volgende instanties of personen. In principe is de hulp gratis, tenzij er onderling andere afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld omdat een traject langer gaat doorlopen.
Hans Bleijerveld, teamleider bijzondere uitvaarten, hbleijerveld@monuta.nl; tel. 055-527 427 7.
Bureau Raad van Kerken, tel. 033 – 46 33 844, mail: rvk@raadvankerken.nl.
We kunnen u de volgende teksten ter informatie aanbieden:
1. Een voorbeeld van een draaiboek geestelijke zorg, als onderdeel van het rampenplan gemeente Eindhoven.
2. Rampenspirit; een handreiking voor de geestelijk hulpverlener van kenniscentrum Impact. Voor meer informatie klik hier.
3. Hieronder een impressie van het organiseren van geestelijke verzorging bij crises.
Henk Korff is voorzitter van de Utrechtse Stedelijke Raad van Kerken (USRK) en van begin af aan betrokken geweest bij de initiatie van dit plan. In een gesprek heeft hij de organisatie toegelicht. Hier een impressie:
Al ruim tien jaar geleden ontstond op een nieuwjaarsreceptie het idee om geestelijke verzorging rond een ramp of crisis te gaan organiseren. De USRK heeft toen het onderwerp geagendeerd bij vergaderingen en is een aantal keer met elkaar om de tafel gaan zitten om dit plan vorm te geven. Zo ontstond de werkgroep geestelijke verzorging bij crises. Deze werkgroep heeft bij de gemeente aangegeven dat zij bezig waren met het organiseren van geestelijke verzorging bij crises en de gemeente was hier erg blij mee.
Wel wil de gemeente dat de geestelijke verzorging bij crises breder wordt getrokken. Het Utrechts Platform voor Levensbeschouwing en Religie (UPLR) is toen gelanceerd. Er is contact gekomen met joden, moslims en humanisten. In 2015 wordt de werkgroep onder het USRK gehaald en onder het UPLR geplaatst.Naast de leden van de werkgroep en de ambtenaar van de gemeente zijn er inmiddels ook twee humanisten en een imam aangeschoven. Er wordt nog altijd aan gewerkt om deze groep uit te breiden.
Hoe ontstaat het organiseren van geestelijke verzorging bij crises? De werkgroep is gaan kijken bij andere plaatsen die al verder georganiseerd waren, zoals bijvoorbeeld Eindhoven. Eindhoven is wat betreft de organisatie van geestelijke verzorging bij crises het grote voorbeeld voor veel plaatsen en steden. Na de Herculesramp in 1996 zijn daar de rampenplannen opnieuw bekeken en opnieuw georganiseerd.
De USRK is dus gaan ‘lenen’ en kijken bij andere plaatsen en hebben zo een plan gemaakt wat het beste past bij de stad Utrecht. Op de lijst van medewerkers staan nu 6 coördinatoren die continu oproepbaar zijn. Dit zijn geen geestelijke verzorgers, maar mensen die het overzicht houden en de juiste geestelijke verzorgers naar de goede plek sturen. De lijst van geestelijk verzorgers telt nu zo’n 50 namen.
‘Het is belangrijk om op papier te oefenen,’ zegt Henk Korff, ‘ook op papier kun je al dingen tegenkomen waar je tegenaan gaat lopen.’ Een aantal keer per jaar wordt er een telefonische proef gedaan, dan wordt getest of mensen bereikbaar zijn en of ze op tijd op hun bestemming kunnen zijn. Elke maand/zes weken is er voor de coördinatoren een proef. Uit deze oefeningen blijkt dat wanneer er 6 geestelijke verzorgers zijn, er alsnog zo’n 40 telefoontjes moeten worden gepleegd omdat niet iedereen gelijk z’n telefoon opneemt bijvoorbeeld. Er wordt voor elke vier maanden een rooster gemaakt en er is dus een grote poule van mensen nodig.
Deze poule is samengesteld door de werkgroep en ook door aandragingen van voorgangers van lidkerken. Over het algemeen zijn het de voorgangers van kerken, maar soms ook leken die zijn voorgedragen door een predikant bijvoorbeeld. Mensen die een opleiding hebben en goed met deze situaties om kunnen gaan.
Vanwege de financiën van de gemeente is ongeveer zes jaar geleden voor het laatst een grote fysieke oefening geweest van de gemeente. Dat was een training voor brandweer, politie en ambulancediensten. De geestelijke verzorging mocht kijken, maar is uiteindelijk ook mee gaan doen in de oefening in de Jaarbeurs. Al snel bleek dat herkenning zeer belangrijk was om mee te kunnen doen. De geestelijke verzorgers kregen blauwe hesjes aan met de tekst Geestelijke Verzorging op de rug. Iedere geestelijke verzorger op de lijst heeft zo’n hesje en de coördinator heeft reservehesjes. Als de geestelijke verzorgers hun hesje aanhebben laat de politie hen toe op afgezette plaatsen in het rampgebied.
Daarnaast organiseert de werkgroep ook elk jaar een cursus voor de geestelijke verzorgers. Bijvoorbeeld een agressietraining. Ook dat kan je tegenkomen wanneer je hulp probeert te verlenen. Hoe ga je daarmee om? Naast een leermoment voor de geestelijke verzorgers is dit ook een moment van elkaar ontmoeten. Het is prettig om elkaar al te kennen voordat je plotseling samen moet werken.
Deze werkgroep laat nu drie keer per jaar aan de gemeente weten waar ze staan en hoe alles georganiseerd is. Duidelijk is dat de gemeente aangeboden hulp graag aanneemt, maar niet erg participeert in de organisatie. Dit komt echt vanuit de religies zelf. In de afgelopen tien jaar is alles steeds beter georganiseerd en weet men waar op gelet moet worden. Herkenbaarheid en contact is heel erg belangrijk voor de organisatie van geestelijke verzorging bij crises.