Ds. Herman Koetsveld, predikant van de protestantse gemeente Hengelo, heeft een theologisch jaaroverzicht 2013 geschreven. Hij geeft daarin een beeld van wat er in het afgelopen jaar is gebeurd, geïnterpreteerd vanuit zijn eigen theologische perspectief. Koetsveld werkt ook onder de branding van ‘Koetsveld & Odaki, partners voor christelijke – islamitische kennisuitwisseling & advisering’ op internet. We geven hieronder fragmenten weer.
1. Inleidende opmerkingen
Het is een nogal pretentieuze naam: Theologisch Jaaroverzicht. Het sportoverzicht herhaalt de kunsten van onze sporthelden; het NOS-jaaroverzicht zet al die tot de collectieve verbeelding sprekende gebeurtenissen nog eens op een rijtje, en dat doet vervolgens zo’n beetje iedere regionale omroep en elke krant ook nog eens. Maar valt de beweging die God door de tijden heen maakt met terugwerkende kracht in een overzichtje van een handvol A4’tjes weer te geven? Nee, natuurlijk niet.
Maar ik vind aansluiting in het woord van de oude Simeon van wie de evangelist Lucas optekent dat hij niet zou sterven alvorens de messias te hebben begroet. In het kind Jezus, dat zijn ouders naar de tempel brachten om hem aan God voor te stellen herkent Simeon op wonderlijke wijze dat dit de messias zal zijn. En dan zegt hij tegen moeder Maria: zie, deze is gesteld tot val en opstanding van velen in Israël, tot een teken dat wordt weersproken.’ (…).
Ik geloof dat het goed is om te proberen de tekenen van de tijden te onderkennen, verstaan. En tegelijkertijd besef ik maar al te goed met het woord van Simeon, dat het nooit eenduidig is. De tekenen van de tijd worden nu eenmaal weersproken. Met die aansporing en relativering tegelijk in het achterhoofd las ik allereerst terug waar ik vorig jaar mijn theologisch jaaroverzicht mee eindigde:
“De crisis van onze tijd is ten diepste de crisis van het vertrouwen. De vlucht in schijnzekerheden als het opkomende nationalisme, de terugval in geharnaste orthodoxie van welke religieuze vorm dan ook, het angstig afschermen van het eigen bestaan in een schijnwereld van quasi zorgeloosheid zo lang het duurt: het zijn allemaal varianten ingefluisterd door de angst en de fundamentele onzekerheid waarop het moderne wetenschappelijke wereldbeeld geen enkel antwoord weet te formuleren. De toekomst is aan een geestrijke vernieuwing van het vertrouwen tussen mensen en volken. En daarvoor is de vernieuwing van de godsdienst, naar mijn vaste overtuiging, een voorwaarde. Huiswerk dus in overvloed voor de kerken, voor de theologie, voor ons als plaatselijke gemeente. En tegelijkertijd is het een huiswerk van loslaten, van gebed en bezinning, van tot rust komen, van taal die tot het randje gevuld is met geest, met liefde, met hoop.”
Ik had het toen dus over de noodzakelijke vernieuwing van de godsdienst als voorwaarde voor een blijvend geestrijke vernieuwing van het vertrouwen tussen mensen en volken. Is daar het afgelopen jaar iets van te zien, te ervaren geweest? Ik meen van wel; daarover straks meer.
Dit verhaal is opgebouwd langs de volgende lijnen: ik zal eerst een aantal opmerkelijke gebeurtenissen wereldwijd benoemen om vervolgens stil te staan bij wat in onze samenleving de nodige aandacht vroeg. Daarna noem ik wat er uit de wereld van kerk en theologie opviel om tenslotte via een kleine persoonlijke noot een weging van ‘de tekenen van de tijd’ te maken, ook met het oog op het nieuwe jaar dat voor ons ligt.
2. Over gebeurtenissen wereldwijd
‘De man van het jaar’, uitgeroepen door Time Magazine, is de nieuwe paus Franciscus. In het vroege voorjaar maakte de vorige paus Benedictus de uitzonderlijke en onverwachte stap om zijn aftreden af te kondigen. Met vaart werd een conclaaf belegd en trad die vriendelijke Argentijnse kardinaal Bergoglio als nieuwe paus de wereld tegemoet met een ‘goedenavond’. De toon van gewone menselijke warmte en eenvoud was gezet, maar wie durfde op dat moment al te geloven in een complete cultuuromslag in het Vaticaan en de Rooms-Katholieke Kerk? Maar zijn keuze voor de naam ‘Franciscus’ bleek al snel inderdaad een opzienbarend programma in te houden.
De kerk moet keuzes durven maken, zo stelde de nieuwe paus. En dat is altijd een keuze voor de armen en achtergestelden, en dus tegen het onrecht van het doorgeschoten kapitalisme; tegen een cultuur waarin de zelfverrijking het grootste goed lijkt te zijn geworden. De kerk moet er niet voor terugdeinzen om zich te bevuilen met het vuil van de straat. Al snel na zijn aantreden ging Franciscus naar het Italiaanse eiland Lampedusa, een van de eilanden in de Middellandse Zee die door mensensmokkelaars worden gebruikt als springplank naar Europa. De drama’s die zich telkens weer afspelen als zo’n een gammel bootje volgestouwd met vluchtelingen het niet of net niet haalt zijn ten hemel schreiend. Franciscus veroordeelde in ongezouten woorden de wereldwijde onverschilligheid ten opzichte van het probleem van de bootvluchtelingen.
Het bleek de opmaat van vele opmerkelijke en soms opzienbarende opvattingen die telkens benadrukken dat het deze paus te doen is om niets minder dan de menselijkheid. Hij slaagt er in om die boodschap geloofwaardig te maken vanwege zijn eenvoudige, spontane en persoonlijke manier van omgaan met de mensen, gepaard aan een sobere levensstijl voor zover dat mogelijk is in zijn positie. Binnen de kortste keren heeft Franciscus daarmee een totaal nieuwe geest doen waaien in de Rooms-Katholieke Kerk.
Een van de motieven om Franciscus te kiezen lijkt de wil in de breedte van de kerk van Rome te zijn om de gestolde en vastgeroeste macht van de curie, het bestuur van de wereldkerk in het Vaticaan, te gaan hervormen. En ook deze klus van formaat is Franciscus met voortvarendheid begonnen. Hij is er van overtuigd dat het de hoogste tijd is om de kerk weer dichter bij de mensen te brengen. Dat vrouwen daarin een belangrijke rol moeten gaan spelen is voor hem duidelijk. Maar in één adem voegde hij eraan toe dat van openstelling van de ambten voor vrouwen geen sprake kan zijn. In die zin is ook Franciscus nog net zo behoudend als al zijn voorgangers. Maar wie weet wat hij ook op dit aangelegen punt nog in petto heeft, want de man heeft het in zich om te blijven verbazen.
Hij kreeg natuurlijk de vraag gesteld naar zijn opvatting over de toelaatbaarheid van homoseksualiteit. In plaats van een geharnast antwoord, of een volgens de leer correcte uitspraak, antwoordde de paus met een tegenvraag: ‘wie ben ik om de homoseksuele mens te veroordelen?’. Niet dat hij daarmee de officiële leer van de kerk afviel – want dat doet hij zeker niet -, maar de toon van het antwoord is die van de menselijke ontmoeting.
Het lijkt wel of de wereld steeds meer en scherper verdeeld raakt op het punt van de homoseksualiteit. Verdeelde de vraag naar de acceptatie van gelijke rechten voor homo’s en lesbo’s de kerken vaak al tot op het bot, in het afgelopen jaar werd die vraag ook steeds meer een internationaal-politieke kwestie. Met daarin de aangescherpte wetgeving in Rusland over wat daar heet ‘het verbod op propaganda voor homoseksualiteit’ als internationaal punt van debat, zeker met de komende Olympische Winterspelen in Sotsji van binnenkort op de internationale kalender.
Maar ook in een door en door geseculariseerd land als Frankrijk leverde een wet op gelijke behandeling en dus de openstelling van het huwelijk voor homoseksuelen buitengewoon heftige en breed gedragen protesten op. Overigens was dit wel een van de landen die in 2013 het huwelijk open stelde voor paren van hetzelfde geslacht. Maar in tal van landen werd de wetgeving juist aangescherpt en werd homoseksualiteit als zodanig strafbaar gesteld met de recente wetgeving in Oeganda als absoluut dieptepunt waar mensen levenslang de gevangenis in kunnen gaan als zij als homo of lesbo uiting geven aan hun liefde voor een ander.
Het is wetgeving die haaks staat op de universele verklaring van de rechten van de mens waarin de principiële gelijkheid van alle mensen het fundamentele uitgangspunt is. Het spanningsveld dat aan de orde is gaat over de vraag hoe we omgaan met minderheden. Die vraag die gaat steeds meer klemmen, omdat het punt van de eigen nationale of religieuze identiteit – en dat is nogal eens hetzelfde – steeds meer onder druk komt te staan door de mondialisering en de razendsnelle communicatiemiddelen. Waarom zou je nog achterstelling accepteren als je met een druk op de knop ziet hoe elders het gelijke recht voor iedereen al lang geregeld is?
In dit verband was het vol betekenis dat overal herdacht werd dat ds. Martin Luther King 50 jaar geleden die wereldberoemde toespraak hield: “I have a dream”, riep hij de wereld toe, een droom van gelijke rechten voor zwarten en blanken, voor alle mensen, van welke kleur of afkomst dan ook.
Aartsbisschop Tutu van Zuid-Afrika benadrukte tegen de stroom van opvattingen in Afrika in dat die strijd niet stopt met het beëindigen van de apartheid in zijn land, maar onverminderd doorgaat nu ook als strijd voor gelijke rechten voor homoseksuelen.
Alle internationale spanningen ten spijt, de wereld werd op een ongekende manier verbonden in alles wat gebeurde na de dood van Nelson Mandela. Natuurlijk rouw, verdriet, verslagenheid. Maar veel belangrijker was de over de hele wereld geuite bewondering voor de menswaardigheid waar Mandela zijn hele leven voor heeft gevochten. Zijn onvoorstelbare geestkracht waarmee hij ongebroken na 27 jaar gevangenschap vol vernedering en uitzichtloosheid uiteindelijk het presidentschap kon aanvaarden is zonder gelijke in onze tijd.
Zijn vijanden zocht hij op. En hij bood hen een nieuw perspectief langs de weg van waarheid, vergeving en verzoening. De bisschop die de preek hield bij zijn begrafenis in zijn geboortedorp noemde Jezus en Mandela in één adem. Dan gaat het niet over dogmatiek, maar over inspiratie.
Het geheim van Mandela is inderdaad dit geweest: zijn vaste overtuiging dat ieder mens, in welke positie of met welke soms afschrikwekkende daden dan ook, ten diepste een kind van God is, drager van de goddelijke geest. Dat deze levensvisie door zijn leven en zijn dood zo breed door de hele wereld is gehoord, verstaan en omarmd is het grootste teken van hoop van 2013.
Tegelijkertijd is er onwaarschijnlijk veel gebeurd dat daar haaks op staat. De religieuze intolerantie lijkt het afgelopen jaar nog weer sterker te zijn toegenomen, waarbij het geweld van tal van islamitische extremistische groepen en milities in het oog springt. In Afrika, Azië, het Midden-Oosten, eindeloos is de lijst met incidenten of grotere conflicten waarbij kerken en christenen vooral het doelwit zijn. Maar niet zelden zijn ook gematigde geloofsgenoten het slachtoffer van tomeloos djihadistisch geweld. Onze regering heeft besloten dat ons land een bijdrage zal gaan leveren in de veiligheid van Mali. De recente berichten uit de zo onbekende Republiek Centraal Afrika doen het allerergste vrezen.
Het conflict in Syrië is uitzichtloos nu de strijdende partijen kennelijk in staat blijken met hulp van vermogende landen zich te blijven versterken met wapens en logistieke ondersteuning. De wereldgemeenschap wist niet hoe in te grijpen, zelfs niet toen de beelden van een grote gifgasaanval op een wijk in Damascus de hele wereld schokten en president Obama de uitspraak ontlokte dat hiermee een rode lijn dik overschreden was. Het vuur van het oeroude conflict tussen Soennieten en Sjiïten is aangeblazen door tal van internationale ontwikkelingen en het einde is nog lang niet in zicht. Ook in een altijd zo geroemd gematigd land als Turkije rommelt het inmiddels langs zelfde religieus ingegeven verschillen tussen bevolkingsgroepen.
De wereldgemeenschap toonde zich solidair met de bevolking van de Filippijnen nadat een orkaan en vloedgolven complete steden en dorpen had weggevaagd. Maar de hulp aan de Syrische bevolking is mondjesmaat en zwaar onvoldoende. De Syrische gemeenschap in onze stad voelt zich machteloos en verward over wat er zou moeten gebeuren. Alle hoop is nu gericht op onderhandelingen die in januari zouden moeten gaan beginnen.
3. Over onze samenleving
Dé gebeurtenis in ons land van het afgelopen jaar was natuurlijk de abdicatie van koningin Beatrix en de inhuldiging van Willem-Alexander tot koning. Het werd een groot nationaal feest waarin de samenbindende symboliek van het huis van Oranje breed werd gevoeld en gevierd. De nieuwe koning benadrukte in zijn eerste kersttoespraak het belang van verbindingen in de samenleving. Je wordt mens door een ander mens, zei hij en zo is het.
Intussen bleef het kwakkelen met onze economie en liepen de werkloosheidscijfers verder op. Het woord ‘participatiesamenleving’, een veel bediscussieerd woord uit de troonrede, gooide hoge ogen om het woord van het jaar te worden. Maar voor steeds meer mensen bleek het door alle bezuinigingen en lastenverzwaringen juist geen doen meer om de eindjes aan elkaar te knopen en mee te doen, te participeren. De voedselbanken zagen de aanvragen fors oplopen. De hulpaanvragen bij diaconieën steeg landelijk de afgelopen drie jaar met 15%.
Ondanks alle kritiek dat met dit woord ‘participatiesamenleving’ gewoon allerlei ordinaire bezuinigingen worden mooi gepraat, lijkt er inderdaad een nieuw besef te zijn ontstaan dat we ons welzijn niet van de overheid kunnen verlangen, maar in hoge mate ook zelf in de hand hebben. Links en rechts schieten de initiatieven als paddenstoelen uit de grond waarin mensen met elkaar een project aanpakken. Van het aanleggen van een stadstuin met biologisch geteelde groenten voor de voedselbank tot buurtgroepen die samen met de politie afspraken maken over de veiligheid in de buurt.
Opmerkelijk was de felheid van de discussie over het fenomeen Zwarte Piet. Die discussie zelf is niet nieuw, maar dit jaar werd hij bijzonder scherp gevoerd. Terwijl in het voorjaar onze kerk (bedoeld is Raad van Kerken waarvan de PKN deel uitmaakt, redactie) een verklaring van schuld over ons slavernijverleden deed uitgaan, konden de mensen die de link tussen de slavernij en Zwarte Piet legden rekenen op scherp getoonzet onbegrip. Ook hier bleek weer eens te meer dat de discussie over ‘de Nederlandse identiteit’ een beladen thema blijft in onze samenleving die multi-etnisch en multi-cultureel en multi-religieus is. Of we dan nou leuk vinden of niet.
De PVV spint intussen garen bij de angst dat ons land ons land niet meer zou zijn en staat het hele jaar al op ongekende hoogte in de peilingen als grootste partij van dit land. Het heeft Wilders kennelijk gestimuleerd om een stickeractie te beginnen die enkel als doel heeft om de moslims in ons land tot op het bot te beledigen. Niet de oproep tot dialoog en menselijke ontmoeting, maar een weerzinwekkende grofheid die kwetst en opruit stroomt vanuit het politieke hart van ons land opnieuw onze samenleving in. Als Wilders zijn zin zou krijgen, dan zijn de maatschappelijke gevolgen niet te overzien.
Gelukkig zijn er ook de tegengeluiden, zijn er de mensen en organisaties die de menselijkheid in het oog houden. Heel bijzonder was dat onze kerk (bedoeld is de Europese Raad van Kerken CEC, zulks gevraagd door de PKN, red.) in het voorjaar een officiële klacht tegen de Staat der Nederlanden indiende bij de Raad van Europa. Uniek in zijn soort. Inzet: de kerk is van mening dat Nederland uitgeprocedeerde asielzoekers niet zo maar op mag straat zetten. De kerk won. In oktober volgde de uitspraak: het huidige beleid van het kabinet schendt het Europees Sociaal Handvest, aldus een comité van de Raad van Europa. De overheid moet alle mogelijke maatregelen nemen om aan hun basisbehoeften (voedsel, kleding en onderdak) te voldoen.
Omgekeerd vroeg premier Rutte aan de dominees van dit land om in hun preken hun gemeenteleden toch vooral te bewegen om hun kinderen in te enten tegen de mazelen. De premier werd even een soort bisschop die zelfs met een theologisch argument de betreffende predikanten tot actie probeerde bewegen. Even geen scheiding van staat en kerk. Het was een opmerkelijk moment dat zelden zo naar buiten komt. Het toonde onze premier in elk geval als een gelovig mens.
4. Over kerk en theologie
Vlak voor de kerst kwam het CBS met de laatste cijfers over de ledenaantallen van de kerken en het kerkbezoek. Ik vond het nogal opvallend dat volgens deze cijfers het aantal mensen dat zich tot een levensbeschouwelijke groepering rekent de laatste 10 jaar stabiel zou zijn gebleven. Dat klopt in elk geval niet met de cijfers van de Rooms-Katholieke kerk en de Protestantse Kerk. Want die laten een sterke daling van het aantal leden zien. Wat wel overeenkomt zijn de cijfers van het kerkbezoek: dat is verder gedaald van 25 naar 20% van de volwassen Nederlanders die minstens 1 keer per maand een kerk of moskee bezoekt.
Het aartsbisdom bracht naar buiten dat er rekening mee moet worden gehouden dat in 2025 driekwart(!) van de RK-kerken gesloten zal zijn. Dat is een adembenemend aantal. (….).
De actie kerkbalans bracht landelijk 2,7% minder op dan in 2012. Driekwart van de protestantse gemeenten heeft te maken met oplopende tekorten. (….). Een en ander betekent uiteraard dat er bakens moeten worden verzet. Hoe dan ook. Het klassieke beeld van de kerk met de nadruk op de zondagmorgenviering weet nauwelijks of geen aansluiting te vinden bij de persoonlijke en individueel getoonzette zoektocht naar zingeving en spiritualiteit die breed in onze samenleving gevoeld wordt.
De kerken begrijpen dat er iets moet gebeuren om het tij te keren. Aan de rechterflank van het protestantisme wordt de roep om de beschamende verdeeldheid te beëindigen steeds sterker. Er worden intenties uitgesproken om elkaars predikanten en opleidingen te gaan aanvaarden als stappen naar gezamenlijkheid. Een tweede nationale synode werd in oktober in de Grote Kerk van Dordrecht belegd als middel om de kerken, ook die uit evangelische- en pinksterhoek dichterbij elkaar te brengen. Vertegenwoordigers van 35 kerken waren bijeen.
Het nieuwe Liedboek dat in mei naar buiten kwam symboliseert dat verlangen naar meer eenheid: van liederen op kloostertonen tot huppelige gospels zijn er in opgenomen. Maar naar beproefd Nederlands-protestants gebruik ontstond ook hier weer een te verwachten scheiding van de geesten: de kerken die aangesloten zijn bij het Evangelisch Werkverband haakten alsnog verontwaardigd af. Het opwekkingslied is zwaar ondervertegenwoordigd vonden zij en vanuit hun optiek hebben ze nog gelijk ook.
Overigens gaat wereldwijd de groei van de Pinksterkerken onverminderd hard door, vaak ten koste van de gevestigde kerken. In Afrika, Zuid-Amerika, maar ook in landen als Zuid-Korea en ook China groeien Pinksterkerken als kool. De verhoudingen in de Wereldraad van Kerken waar de ‘moederkerken’ van het noorden de leiding hadden, verschuift steeds meer naar een steeds grotere stem voor de kerken van het zuiden met dus vaak dat specifieke pinkstergeluid.
Onze kerk heeft voor de afgelopen Kerst voor het eerst reclamezendtijd ingekocht. 128 keer was er een spotje te zien waarin de TV-kijker onder de klanken van ‘Komt allen tezamen’ opgeroepen wordt een kerstdienst te bezoeken. De kerk tussen de AH-chef en die 4 types van C1000 met als aangeprezen product opnieuw de kerkdienst daarbij sterk appellerend aan een gevoel van nostalgie. De inzet van CDA-fractieleider Buma in dit spotje deed veel stof opwaaien. Maar niet de CDA-voorman, maar het feit dat wij als kerk onze ‘waar’ op deze manier denken te moeten gaan aanprijzen is wat mij betreft onderwerp van discussie. Als er vanuit onze geloofsgemeenschap (…, veralgemeniseerd, redactie) ter plaatse niet een doorgaand gastvrij en uitnodigend geluid uitgaat naar de bewoners van de omliggende wijken die zoeken naar inspiratie, naar troost, naar ontmoeting van welke aard dan ook, dan haalt een dure sterspot natuurlijk helemaal niets uit.
Er is geen kerk of geloofsgemeenschap die niet ziet dat de tijden razendsnel veranderen. Zelfs de meest vasthoudende geloofsgemeenschappen die met een geharnaste orthodoxie meenden de secularisatie buiten de deur te kunnen houden zijn nu uit hun winterslaap van zelfgenoegzaamheid wakker geschud. Ook hun jongeren beginnen de vragen die er toe doen te stellen of houden de kerk simpelweg voor gezien.
En dus zijn er overal de nieuwe initiatieven. Er wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen van kerk-zijn. De landelijke kerk ondersteunt en faciliteert projecten in nieuwbouwwijken of juist in oude stadswijken waar de kerk al een tijdje verdwenen was. Zo werd de site Mijnkerk.nl gestart: een online geloofsgemeenschap met een heuse voorganger en alles wat een kerk zoals te bieden heeft aan samenkomst, voorbeden, teksten ter overdenking, kaarsjes aansteken enz., maar dan digitaal. (…..)
De sfeer in de Rooms-Katholieke kerk in ons land is lange tijd gedomineerd door de nadruk op de regels en de leer. En ook afgelopen jaar was er een waslijst van incidenten tussen mensen aan de basis in parochies die botsten met wat van ‘bovenaf’ besloten was. Maar tegelijkertijd is de invloed van paus Franciscus nu al te merken dat de kerk een kerk van mensen en niet van rigide regels moet zijn.
Kortom: het is voelbaar dat de kerken uit de schulp van de sanering en somberte aan het kruipen zijn en dat nieuwe bronnen van creativiteit en inspiratie worden aangeboord. En het is duidelijk dat het inspirerende geluid van Paus Franciscus daarbij minstens de wind in de rug geeft.
Inhoudelijk, theologisch gaan de verschuivingen in het verstaan van God, de rol van de Bijbel, het idee van goddelijke openbaringen enz. onverminderd hard door. (…). Hoogleraar Praktische Theologie aan de VU Ruard Ganzevoort schreef er voor de Nacht van de Theologie een stevig pamflet over. Hij noemde veel van de kernwoorden van het christelijk geloof ‘zombie-begrippen’. Oftewel: het zijn woorden die overleden zijn en als ze bijvoorbeeld hier in een kerkdienst klinken door velen niet meer verstaan worden, laat staan dat ze verwoorden wat we nu ervaren. Wat mist is de verbinding tussen ons gewone leven van alledag en de taal van de traditie. Theologie, zegt hij, moet die verbinding met onze ervaringen in het hier en nu weer weten te maken. Dat is overigens niet een typisch christelijke bezigheid; elke wijsheidstraditie wil de ervaringen die er toe doen in het leven verwoorden.
Je zou kunnen zeggen dat de mediaspektakels The Passion op de donderdag voor Pasen en het kerstfeest op de Dam geslaagde pogingen zijn om die verbinding tot stand te brengen. De woorden van bekende popsongs uit de mond van BN’ers krijgen een nieuwe gelaagdheid in het kader van het lijdens- of geboorteverhaal van Jezus. Trouw schreef er een voorpaginaverhaal over dat dit soort tv-spektakels met een incidenteel karakter de klassieke rol van de kerk als drager van het christendom beginnen over te nemen.
5. Een weging en vooruitblik
De door mij bewonderde prof. dr. Hans Küng hanteerde het begrip ‘paradigma’ om de geschiedenis en onze tijd te kunnen beschrijven en te begrijpen. Eenvoudig gezegd: het paradigma is eigenlijk de bouwtekening, het zijn de denklijnen, de constructies waarmee wij de werkelijkheid proberen te begrijpen en op te bouwen. Zo nu en dan is er volgens Küng sprake van een paradigmawisseling. Het oude gebouw van onze samenleving is aan de grondige verbouwing toe, bij voorbeeld omdat er nieuwe bewoners bijgekomen zijn. En dus voldoet de oude bouwtekening niet meer, en is er behoefte aan een nieuwe waarin nieuwe inzichten, nieuwe lijnen en constructies mee kunnen gaan doen. Wat wij in onze tijd meemaken is zo’n paradigmawisseling. Niet dat er een nieuwe bouwtekening uit de hemel komt vallen. Integendeel, die bouwtekening ontstaat gaandeweg in de dynamiek van het maatschappelijk leven.
Dat betekent wel dat veel elementen van de oude bouwtekening aan het verdwijnen zijn. Dat roept onzekerheid op. Wie zijn wij? Wat zijn onze fundamenten? Wat is onze identiteit? Wat zijn onze gemeenschappelijke dragende constructies? En hoe gaat dat gebouw van onze samenleving van morgen er eigenlijk uit zien? Zal ik er mij nog in thuis voelen? Het zijn vragen die alle landen en alle religies te beantwoorden hebben. Geen ontkomen aan. Maar juist dat besef biedt zulke nieuwe mogelijkheden.
Het is duidelijk dat de nieuwe bouwtekening gebruik maakt van alle moderne communicatietechnieken. Voortaan staan we als wereldgemeenschap, als samenleving, maar ook als netwerk van familie en vrienden direct met elkaar in verbinding op een schaal die niet eerder voor mogelijk werd gehouden. Ook met de negatieve kant van afluisterpraktijken waar we inmiddels van weten. En als we dan op zoek zijn naar de dragende constructie van dat nieuwe wereldwijde samenleven, dan wijst de nieuwe paus eenvoudigweg op het sterkst denkbare fundament dat er overigens al eeuwen ligt: compassie, menselijkheid, liefde en dat in Godsnaam. De paus, de blijvende boodschap van Mandela, onze nieuwe koning: zij roepen ons op om die wezenlijke verbinding met de ander te zoeken, er voor open te staan, te vertrouwen dat in die ander het licht van God aanwezig is, hoe verborgen soms ook. (….).
Natuurlijk, zo’n omkeer in de tijd, zo’n wisseling in de manier waarop we naar de dingen van het leven kijken maakt onzeker en doet ons soms hartstochtelijk verlangen naar de tijden dat we het leven als veilig en overzichtelijk ervoeren. Maar geloven gaat niet over nostalgie, maar over vooruitzien. De kerk is geen museum, maar een huis van ontmoeting. De profeet Jesaja ziet het voor zich, een wereldwijde beweging van vernieuwing: ‘De Eeuwige zal gerechtigheid en lof doen ontspruiten voor het oog van alle volken’ schrijft hij.
Ons leven krijgt zijn diepte en betekenis als wij het aandurven te vertrouwen dat wij deel uitmaken van die beweging van herschepping en vernieuwing die de Geest van God in en met deze wereld maakt. (….).
Het volledige verslag inclusief de schriftlezingen die hij gebruikte is te vinden op: http://www.koetsveld-odaci.nl/artikelen/theologisch-jaaroverzicht-2013