De Raad van Kerken heeft als kerkelijk verband niet officieel gereageerd op de troonrede. Wie echter wil weten hoe de Raad over allerlei ontwikkelingen denkt, kan recent gepubliceerde rapporten over bijvoorbeeld zorg en economie lezen en vindt daarin nauwkeurige analyses, waarin de maatschappelijke ontwikkeling wordt verbonden met kerkelijke, theologische en bijbelse gedachten. Daarnaast komen er bij het bureau teksten binnen die op persoonlijke titel zijn geschreven, die deels aanvullend zijn op wat de Raad heeft gezegd, deels meer persoonlijk gekleurd zijn. Hieronder zo’n analyse van ds. Medard Hilhorst uit Almen, die het toverwoord ‘participatie’ verbindt met de oecumenische traditie.
Participatie: eis van sociale rechtvaardigheid
Premier Rutte wordt een gebrek aan visie verweten. Zonder ideologische ballast kan hij pragmatisch, naar bevind van zaken handelen. Schuilgaat een visie van liberale snit. Met het begrip participatiesamenleving lijkt de regering een ander toekomstbeeld te willen oproepen, waar de VVD beter raad mee weet dan de PvdA. De burger moet meer doen, de overheid minder. Sommigen spreken van ‘mensen in hun kracht zetten’, anderen van ‘zoek het zelf maar uit.’ We moeten gissen wat bedoeld wordt.
In de christelijk sociaal-ethische traditie is na 1945 binnen de Wereldraad van Kerken het begrip verantwoordelijke samenleving richtsnoer voor handelen. De staat dient zorg te dragen voor een eerlijke verdeling van welvaart, dient individuele vrijheden te garanderen, en legt (te controleren) verantwoording af aan de burgers. Een samenleving waarin mensen vrij en verantwoordelijk kunnen zijn moet Just (rechtvaardig), Participatory (daar heb je het begrip!) en Sustainable (duurzaam) zijn. Vanaf de jaren 70 is dat de kern van het oecumenische gedachtengoed.
Toen ik als student deelnam aan de Wereldraadconferentie Faith, Science and the Future (Boston, 1979) vormde JPSS de morele toetsteen. Moderne ontwikkelingen van wetenschap en techniek en de uitdagingen ervan voor de toekomst van de mensheid stonden op de agenda en werden in dat JPSS-perspectief doordacht en besproken. Wat bedoelde men met participatory? Het betekent dat iedereen aan deze gewenste samenleving deel kan nemen, dat geen obstakels in de weg staan om je stem te laten horen, dat mensen om wat voor reden dan ook niet worden uitgesloten. Het moet voor iedereen mogelijk zijn te participeren in het gewone dagelijkse leven en in het democratische proces: dat je gehoord wordt, dat je je kunt organiseren. Je bent niet stemloos en monddood gemaakt maar kunt meespreken en meedoen.
De Wereldraad van Kerken heeft een mondiale focus, kerkgemeenschappen wereldwijd laten er hun stem horen. Ook toen al was er de dikwijls revolutionaire roep van bevolkingsgroepen om zich te bevrijden van hun dictators, van mariotten die in het zadel werden gehouden, van heersende machtstructuren en westerse dominantie. Er was de roep om mondigheid, het verlangen naar vrijheid. Hoe globaal de uitdaging ook was, de opgave voor de locale gemeenschappen werd er niet minder om. De waardigheid van elk mens is geen gegeven, maar gave en opgave tegelijk. De uitsluiting van mensen ligt meer in onze natuur dan hun insluiting, omarming en aanvaarding. Kortom, participatie is voor de kerken een eis van sociale rechtvaardigheid. En daarbij gaat de aandacht als vanzelf uit naar de meest kwetsbare mensen.
In de jaren 80 liet men het begrip participatie als sleutelwoord vallen, het begrip gerechtigheid volstaat: zonder participatie immers geen gerechtigheid. Justice (rechtvaardigheid), peace (vrede) en integrity of creation (behoud of heelheid van de schepping) werden de nieuwe kernbegrippen voor de kerken (JPIC). Wie oog heeft voor de schepping wordt, zal men gedacht hebben, vanzelf op het spoor van duurzaamheid gezet. In het onlangs in de Protestantse kerken ingevoerde nieuwe liedboek vinden we in de rubriek samenleven elementen daarvan terug: liederen over schepping, gerechtheid en vrede hebben er een plaats. Onder het kopje kerk (jammer dat woord, het dekt de lading niet) zingen we van de wolf die schapen dood, van wind en tegenstroom, maar ook van mensen die er voor elkaar zijn, van een visioen van eenheid, en mensen rond een tafel, wereldwijd gedekt. Ziedaar de opgave waar we volgens de kerken voor staan.
Medard Hilhorst, predikant PKN en docent ethiek