Economie van Leven

‘Een Economie van het Leven, Gerechtigheid en Vrede voor Allen: Een Oproep tot Actie’. Onder deze titel presenteert de Wereldraad van Kerken aan de Assemblee van Busan een document met de uitkomsten van een bezinningsproces van zes jaar op het terrein van armoede, rijkdom en ecologie. Dat proces begon na de vorige Assemblee (Porto Alegre, 2006). De onderstaande introductie op die tekst schetst in het kort de voorgeschiedenis daarvan en licht belangrijke onderdelen daaruit nader toe.

De assemblee van Porto Alegre had een bijzonder logo: door steeds andere onderdelen daarvan een kleur te geven, kon het op zes verschillende manieren ‘gelezen’ worden: de hand van God, schepping en kruis, de geest van de vrede, de regenboog van het verbond en de getransformeerde wereld.

Het logo gaf daarmee een prachtige samenvatting van de essentie van een belangrijk document dat aan de Assemblee werd aangeboden: het zogenaamde AGAPE-document, waarbij Agape zowel staat voor de Gods overvloedige liefde en genade als voor de afkorting van Alternative Globalisation Addressing People and Earth (letterlijk: alternatieve globalisering die zich richt op mensen en de aarde).[1]

Ook dat document was weer het resultaat van een bezinningsproces: op de Assemblee van Harare in 1998 werd namelijk de vraag gesteld: ‘Hoe kunnen we ons geloof (be)leven in een context van globalisering?’ Het antwoord op die vraag werd niet achter bureaus bedacht, maar gezocht in de ontmoeting met mensen over de hele wereld. Een reeks consultaties vond plaats, waarin mensen die de gevolgen van globalisering aan den lijve ondervonden, aan het woord kwamen.

In Nederland vond in dat kader een bijzondere consultatie plaats: in 2002 werd in Soesterberg door de Europese lidkerken van de Wereldraadraad (en met actieve participatie van mensen uit de R.K. Kerk) gesproken over wat globalisering in onze samenlevingen betekent, en in het bijzonder werd toen ingegaan op de financiële globalisering.[2] Er klonken volop waarschuwende (en naar nu blijkt: voorspellende) woorden over de ontwikkelingen op de financiële markten. Een kritisch Duitse bankier vergeleek de liefde voor geld met het drinken van zeewater: je zult er nooit genoeg van krijgen. En in de slotverklaring pleitten de kerkelijke delegaties voor een economie die het leven dient: financiële markten en geld moeten dienen voor de uitwisseling van goederen, met als doel te voorzien in de behoeften van mensen en bij te dragen aan de opbouw van de wereldgemeenschap.

De uitkomsten van deze en vele andere consultaties en van een reeks gesprekken tussen de Wereldraad van Kerken en het IMF en de Wereldbank onder leiding van de Nederlandse econoom Bob Goudzwaard werden samengebracht in het hiervoor genoemde AGAPE-document. Daarin wordt vanuit een gelovig perspectief gereflecteerd op de wereldwijde economische ontwikkelingen. Het stuk eindigt met een lange reeks aanbevelingen op het terrein van zaken als de schuldenproblematiek, landverdeling, handel, levensstijl. Het thema van de assemblee van Porto Alegre was ‘God in Uw genade, verander de wereld’. Verandering, transformatie, was ook in de bespreking over globalisering het centrale woord. Tot aan de Assemblee werden de debatten gekenmerkt door de tegenstelling tussen mensen die het vooral over de structuren wilden hebben en de mensen die het alleen ging om aanpassingen in het systeem. Tijdens de gesprekken verschoof dat en ging men spreken over de actoren. Daarmee ging het over gedrag, levensstijl. Zo werd de vraag gesteld of de kerken het niet alleen over armoede moeten hebben, maar ook over verrijking en over hebzucht. Uit deze besprekingen kwam de zogenaamde AGAPE Call voort, een oproep tot liefde en actie, geformuleerd in de vorm van een gebed waarin God om vernieuwing (transformatie) van de wereld wordt gevraagd en kerken en gelovigen worden opgeroepen tot verder nadenken en actie.[3]

De Wereldraad ging op dat spoor verder in een programma over armoede, rijkdom en ecologie, ieder apart en in hun onderlinge samenhang. Dat programma omvatte studies en consultaties, op regionaal en globaal niveau. De tekst Een Economie van het Leven, Gerechtigheid en Vrede voor Allen: Een Oproep tot Actie is daar het resultaat van. Natuurlijk waren en zijn er verschillen van inzicht tussen alle mensen die aan de gesprekken deelnamen. Maar men deelde de overtuiging dat het mis gaat in de wereld als er geen stelling genomen wordt tegen egocentrisme, onverschilligheid en hebzucht die aan de wortel van de huidige (financiële, sociaal-economische en klimatologische) crises liggen. In de nadruk op de taken en mogelijkheden van actoren én de roep om transformatie zien we de ‘geest’ van Porto Alegre terug. Het document noemt de ‘levensvernietigende waarden’ die in de structuren geslopen zijn en spreekt daarom over de ‘diepe morele en existentiële dimensies van de crisis.

De uitdagingen waar we voor staan liggen dan ook op het ethische en spirituele vlak: het groeigeloof, het blinde vertrouwen op de markt, het geloof in het heil van ongebreidelde concurrentie. Kerken en kerkleden zijn medeverantwoordelijk, omdat zij in dat denken meegingen of verzuimden daarop kritiek te leveren. Het document wijst op de vele tekenen van hoop in de gedaante van mensen die concreet werken aan een Economie van het leven. Speciale aandacht wordt gevraagd voor drie onderwerpen waarover de Wereldraad al eerder verklaringen aanvaardde. In de eerste plaats is dat ‘rechtvaardige financiën en de economie van het leven’, een verklaring uit 2009, waarin de Wereldraad beschrijft welke problemen er spelen in de huidige financiële architectuur, hoe er gewerkt kan worden aan een nieuwe opzet van het financiële systeem en wat daarvan de theologische en ethische basis is.[4] Daarnaast komt er nog een verklaring van een groep (waartoe ook de Nederlandse econoom Bob Goudzwaard behoort) die spreekt over hebzucht, en nadenkt over een zogenaamde ‘greed line’, analoog aan de poverty line (wanneer er sprake is van armoede c.q. hebzucht en wat daartegen gedaan kan worden). Een derde verklaring die genoemd wordt is die over eco-rechtvaardigheid en ecologische schuld.[5]

Deze verklaring spreekt over de noodzaak recht te doen aan de mensen (en aan de aarde) die geleden hebben en lijden onder ecologische vernietiging. Hoewel ze weinig bijdroegen aan het ontstaan van het probleem, ondervinden arme landen ernstige gevolgen van klimaatverandering; ze hebben weinig middelen om zich daartegen te weren. Rijke landen moeten hen daarin tegemoet komen en tegelijk zelf werken aan transformatie van hun economie.

Op de achtergrond bij de bespreking van al deze teksten zal ook de uitkomst van de Vredesconvocatie in Kingston een rol spelen, waarin gesproken werd over Just Peace, rechtvaardige vrede. Alle onderwerpen die in het programma over armoede, rijkdom en ecologie aan bod komen, komen daarin samen.  (Zie ook de teksten die op deze site staan rond Kingston, in zoekregister even ‘Kingston’ intypen en men krijgt de verwijzingen).

Greetje Witte-Rang
is lid van de Beraadgroep Samenlevingsvragen van de Raad van Kerken. Zij heeft een jarenlange betrokkenheid bij het gesprek in de oecumene over economie.

Voor meer informatie over de tiende Assemblee: zie op deze website rechts het embleem en de mogelijkheid om daar door te klikken op meer informatie.

---