Er zijn veel mensen die zich inspannen voor vluchtelingen. Er gebeurt veel voor vluchtelingen, maar het is niet genoeg. Dat was de teneur op de werkdag over vluchtelingen en mensenrechten, georganiseerd door de projectgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken. Er kwamen veel schrijnende verhalen over mensonterende situaties voorbij, situaties waarvan je je afvraagt hoe dat in Nederland, als ontwikkeld en vooruitstrevend westers land, mogelijk is.
In het ochtendprogramma vertelde mevrouw mr. Stehouwer, substituut van de Nationale Ombudsman, over het rapport over de vreemdelingendetentie, dat onlangs verscheen. In het onderzoek is er aandacht voor de dagbesteding, het contact met de buitenwereld, de medische zorg, de isoleercellen, de veiligheidsmaatregelen en de kinderen. De vreemdelingenbewaring blijkt op alle punten tekort te schieten, in sommige gevallen schieten maatregelen het doel voorbij. De dagbesteding is bijvoorbeeld geestdodend en er is geen lesmateriaal aanwezig in de kinderopvang. Daarom wil de Nationale Ombudsman nu actie: de vreemdelingenbewaring moet overbodig gemaakt worden en verbeteringen moeten onmiddellijk doorgevoerd worden. De aanwezigen stemden hier mee in en herkenden situaties uit de asielzoekerscentra.
Pim Verhallen, gepensioneerd mensenrechtendeskundige bij ICCO, vertelde over de verdragen die Nederland gesloten heeft op het terrein van de mensenrechten. Deze verdragen worden nog al eens geschonden en het is lastig om, in veel gevallen, naar de rechter te stappen. In de laatste jaren heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg Nederland in individuele rechtszaken op de vingers getikt; deze uitspraken zullen gebundeld worden en door onder andere hem geanalyseerd worden, om te kijken hoe deze uitspraken gebruikt kunnen worden in de discussies.
Verhallen benadrukte het belang van bewustwording. De projectgroep is daarvoor een campagne gestart. Nederlanders moeten zich bewust worden van hoe wij met mensen omgaan, hoe wij met individuen omgaan. Daartoe worden persoonlijke verhalen gepubliceerd op de website. Iedereen kan daarvoor verhalen insturen. Er is ook een poster te downloaden, om op te hangen.
Een laatste bijdrage in het ochtendprogramma kwam van Bright Richards. Hij is een voormalig vluchteling uit Liberia en nu acteur. Hij is onder meer bekend van de voorstelling ‘As I left my fathers house’. Hij vertelde hoe belangrijk het recht op persoonlijke ontwikkeling en identiteit is. Op het moment dat je je land ontvlucht, krijg je een nieuwe, juridische identiteit. Op basis daarvan gaan diensten in Nederland met je in gesprek, niet met jou als mens. De grote uitdaging is dan om je eigen identiteit terug te krijgen. Richards zelf heeft een kans gekregen, daarom begon hij opnieuw te geloven dat hij ooit zijn beroep als acteur weer zou kunnen oppakken. Hij gaf de aanwezigen mee hoe belangrijk het is dat talenten tot hun recht komen, dat mensen als mens erkend worden.
Na de lunch waren er verschillende werkgroepen, over bijvoorbeeld de rechten van ongedocumenteerden, de ethiek en hulpverlening aan mensen zonder rechten. De discussies in de groepen waren soms heftig, soms werden pijnlijke verhalen verteld, maar alle groepen gaven iets mee aan de Raad van Kerken. Een aantal van de punten waar de Raad, de projectgroep en anderen mogelijk mee aan de slag kunnen, zijn:
* Het bundelen van verhalen. Er moet collectieve druk uitgeoefend gaan worden, met categoriale verhalen in plaats van individuele.
* Het opkomen voor de menswaardigheid.
* Creatief nadenken over de dagbesteding.
* Zorgen voor een garantie dat de mensen, zoals geestelijk verzorgers, die met vluchtelingen werken, vrijuit kunnen vertellen over de situaties die zij tegenkomen.
Zo kwam er een scala aan emoties, verhalen en ideeën voorbij. Verschillende bezoekers gaven te kennen de dag als zeer inspirerend te ervaren en te hopen op verbetering van mensonterende situaties. De bewustwordingscampagne van de Raad hoopt daar een steentje aan bij te dragen. De bezoekers hebben een verklaring helpen opstellen, waarin wordt ingegaan op de vluchtelingenproblematiek en de vraag naar de mensenrechten. De onderstaande verklaring is meegenomen door Geesje Werkman naar het congres van de PvdA in Den Bosch. Ze heeft daar elementen ingebracht en kreeg te horen dat de nieuwe regeringspartij zich zal inspannen om aan de mensonterende omstandigheden in detentiecentra en op straat te werken. Strafbaarstelling illegaliteit was blijven staan in de wet uit de tijd van ‘Wilders’, men wil dat in de context van overtreding behandelen en niet als misdrijf, aldus de berichtgeving zaterdag 3 november vanuit Den Bosch.
TOEPASSING VAN MENSENRECHTEN OP VLUCHTELINGEN
In het Regeerakkoord dat op 29 oktober is gepresenteerd, staat over vluchtelingen één maatregel, die bemoedigend is, namelijk die van het kinderpardon. Andere onderdelen vragen aandacht, waarbij de projectgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken de overheid oproept zorgvuldig invulling te geven aan de rechten van de mens bij de uitwerking van het vluchtelingenbeleid.
De hoofdproblemen van het huidige vluchtelingenbeleid worden in het Regeerakkoord helaas niet aangepakt. In hoofdzaak wordt het beleid van het vorige kabinet voortgezet. De strafbaarstelling van illegaliteit wordt in de wet verankerd. Dat geldt ook voor de maatregel ‘eens illegaal, altijd illegaal’, waartegen vanuit kerk en samenleving zeer veel onderbouwde kritiek is gekomen. Dit ondanks het feit dat deze maatregelen meer problemen creëren dan oplossen. De manier waarop beleid ‘streng maar rechtvaardig’ zou moeten worden uitgevoerd, wordt niet ingevuld met concrete maatregelen. Vreemdelingen worden niet gezien als mensen die een waardevolle bijdrage aan de samenleving kunnen leveren, als ze daarvoor de kans krijgen.
De projectgroep Vluchtelingen en de deelnemers aan de werkdag op 3 november roepen de regering op om bij alle beleidsombuigingen en uitwerkingen voor de praktijk de verdragen over mensenrechten als uitgangspunt te nemen.
* Kinderpardon. Door de ingebouwde barrières, zal in veel gevallen geen pardon worden verleend. Kinderen van ouders die niet hebben meegewerkt aan terugkeer, omdat het in hun herkomstland zeker voor hun kinderen te gevaarlijk is, komen niet voor dit pardon in aanmerking. Kinderen die moeten terugkeren naar een veilig land, maar bij wie de autoriteiten niet meewerken aan terugkeer komen wel in aanmerking voor deze pardonregeling. Kinderen van ‘1F’ ouders blijven buiten beeld. De invulling van de beperkingen doet kortom vrezen voor een grote mate van willekeur.
* ‘Eens illegaal, altijd illegaal’. Deze vorm van strafbaarstelling maakt het de regering onmogelijk om fouten die eigen diensten hebben gemaakt recht te zetten. Vaak wordt een situatie van illegaliteit mede veroorzaakt door overheidsdiensten zelf. Ook komt het geregeld voor dat, na herziening van een procedure, een eerder illegaal verklaarde vreemdeling alsnog wordt toegelaten. In zulke gevallen, buiten schuld van de vreemdeling, zal volgens de voornemens van het Regeerakkoord nooit meer een verblijfsvergunning worden gegeven.
* Schrijnende gevallen die nu al veel voorkomen, worden door deze maatregel extra getroffen.
* Streng maar rechtvaardig. Veel vreemdelingen zonder geldige verblijfspapieren kunnen niet terug naar hun land van herkomst of een ander veilig land. Dat weet de overheid, maar toch worden velen zonder opvang op straat gezet. Zonder enig perspectief op een menswaardig bestaan. De illusie wordt in stand gehouden, dat ‘iedereen, die terug wil, dat ook kan’. Het probleem wordt gedelegeerd aan kerken en gemeentelijke overheden. De groep van mensen die zonder papieren op straat wordt gezet groeit, en daardoor nemen de problemen alleen maar toe. Er ontstaan bijvoorbeeld tentenkampen en grote aantallen mensen krijgen psychische problemen. Toch wordt dit probleem van de onuitzetbaarheid ontkend.
* Geregeld worden wij geconfronteerd met situaties van Nederlanders die zijn getrouwd met een buitenlandse partner die ten tijde van hun huwelijk, officieel voltrokken bij de burgerlijke stand, legaal in Nederland verbleef . Vervolgens komt een reguliere verblijfsvergunning er niet en moet , alhoewel er sprake van een normaal gezinsleven en van voldoende inkomsten, de van oorsprong buitenlandse partner dan Nederland verlaten.
* Vreemdelingendetentie. Deze leidt in veel gevallen niet tot een oplossing, maar in tegendeel tot verdere marginalisering en dehumanisering van een vreemdeling. Zeker als de vreemdeling niet kan terugkeren naar zijn of haar land van herkomst. Ook deze problematiek wordt genegeerd en alternatieven worden van tafel geschoven.
Deze tekst is opgesteld door de projectgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken en de circa honderd deelnemers (kader en vluchtelingen) aan de werkdag over mensenrechten en vluchtelingen in Amersfoort op 3 november 2012.
Parafrase van de meditatie die Klaas van der Kamp bij de werkdag heeft gehouden.
Namens de Raad van Kerken mag ik u hartelijk welkom heten. Mij is gevraagd om een opmaat te geven aan deze dag over vluchtelingen en mensenrechten. Ik wil u bij wijze van opening een verhaal uit de bijbel vertellen. De joden lezen de tekst op Shavoeot, het wekenfeest, als ze denken aan het ontvangen van de wet; dat leek me wel geschikt voor deze gelegenheid waar het over mensenrechten gaat. Christenen combineren dat met het Pinksterfeest, omdat ze in de regels ook willen blijven benadrukken dat het om een Geest onder de tekst gaat. Ik vertel u het verhaal van Ruth. Ruth is een vrouw in Moab. Ze wordt verliefd op een vreemdeling, een vluchteling, Machlon. Haar ouders vinden het niets. Joden en Moabieten liggen elkaar niet. Al sinds Bileam de Joden probeert te vervloeken is er scheiding. Maar Ruth zet door. Ze trouwt en groeit in de overtuiging dat vreemdelingen meevallen. Dan overlijdt haar man. Haar liefde voor de vreemdelingen blijft leven. Die liefde is zo sterk, dat ze met haar schoonmoeder meegaat, als zij vertrekt. ‘Uw volk is mijn volk, uw God is mijn God’, oftewel: ‘Ik doe mee met uw cultuur. Ik pas mij zozeer aan, dat ik ook de religieuze ankers overneem: Uw God is mijn God’.
En dan ontdekt ze, dat de vluchtelingen minder lief zijn op het moment dat ze autochtoon heten. Ruth is een vrouw zonder papieren, ongedocumenteerd, en zonder rechten. Ze ervaart dat autochtonen rechtspraak gebruiken om hun privileges veilig te stellen; mensenrechten als toepassing van eigenbelangen; eigendomsrecht is belangrijker dan sociaal recht.
Dan komt Boaz in beeld. Hij kan helder juridisch denken. God mag weten, waar hij precies het gebruik vandaan haalde; maar Boaz duikelt een oude wet op, die je verder amper tegenkomt en die Ruth helpt aan een meer formele status. Ruth en Boaz voelen elkaar aan. Ze trouwen. Daar zou de vertelling kunnen stoppen, maar om echt te bewijzen dat Ruth nu niet alleen gedocumenteerd is, maar ook als mens tot haar recht komt, vertelt de bijbel er nog bij dat ze een kind baart. De jongen krijgt de naam Obed. ‘Dienaar’ betekent dat. Hij dient het land, en is voorvader van David. Het is een knipoog naar David, de goede koning, de goede regeringsleider is een dienaar; is tegelijk half autochtoon en half allochtoon. ‘Ben ik van Duitsen bloed’, zouden wij zeggen.
Ds. Carel ter Linden heeft dit gedeelte aan de orde gesteld bij het huwelijk van prins Willem-Alexander en prinses Maxima. We weten allemaal dat Maxima in 2001 in acht dagen Nederlandse werd, ondanks het feit dat haar vader een soort 1F-geval schijnt te zijn. Acht dagen – het is toeval – gaan ook voorbij na de geboorte van een joods jongetje alvorens hij besneden wordt en op die manier onderdeel wordt van de gemeenschap. Prinses Maxima was al genaturaliseerd op het moment dat het parlement nog geen toestemming had gegeven voor het huwelijk. Het verzoek liep niet via de burgemeester, maar via het kabinet. Zo snel kan het gaan als je een invloedrijke Boaz hebt. Niet iedere ongedocumenteerde in Nederland heeft tegenwoordig een Boaz of een Willem-Alexander. Daarom is het goed dat u hier bent, en dat u bereid bent zich op te stellen als een Boaz en dat u de vraag stelt: hoe hanteren wij de mensenrechten? Heeft ieder gelijke toegang tot de bronnen van leven, komt ieder tot zijn of haar recht?
Foto’s:
Mr. Stehouwer
Jan van der Kolk in gesprek met Bright Richards
Een werkgroep
Een foto-impressie is te vinden achter de knop ‘Vluchtelingen’ in de gele balk op deze website.