Joden en moslims hebben in Nederland meer last van afnemende tolerantie dan christenen. Dat kwam naar voren in een gesprek van Wilfred Kemp voor Kruispunt Radio met Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Raad van Kerken op 27 oktober.
Aanleiding voor het gesprek vormde de brief die de Raad van Kerken de afgelopen week heeft verstuurd naar de diverse politieke partijen en de formateurs. In de brief wordt gevraagd om ruimte voor religie in de publieke ruimte.
Volgens de algemeen secretaris van de Raad van Kerken gaat de secularisatie in Nederland sneller dan in veel andere landen in Europa. Er is inmiddels een grote onbekendheid met waar religie voor staat. Dat was te merken in de discussie over de rituele slacht, maar ook aan het gemak waarmee argumentaties worden gevoerd rond uitbreiding van koopzondagen, aldus Van der Kamp. ‘Er is geen kennis meer, geen referentiekader dat aansluit bij de religieuze levensovertuiging’.
Kemp wilde weten of het gaat om onbekendheid van mensen of om een verkeerd beeld, dat mensen er op na houden. Bij de meesten gaat het om onbekendheid, stelde Van der Kamp. En die onwetendheid is in rap tempo toegenomen. Tom Mikkers heeft daar recent een boek over geschreven, getiteld ‘Religiestress’. Hij betoogt daarin dat nogal wat Nederlanders zich afzetten tegen religie. En het is link op het moment dat dat gedrag doorslaat. Is dat nu aan de orde?, wilde Kemp weten. ‘Soms’, stelde Van der Kamp, je merkt het bij gebrek aan ruimte bij de algemene media voor religieuze zaken. Er worden eigenlijk geen religieuze argumenten opgevoerd in meer algemene discussies en dat zou best kunnen, want voor veel mensen zijn religieuze gevoelens reële gevoelens. Religie is in die zin een mensenrecht.
‘Hebben joden en moslims er meer last van dan christenen?’, vroeg Kemp. ‘Ik denk dat joden en moslims er meer last van hebben’, stelde de algemeen secretaris. Er wordt voortdurend agressie gepleegd tegen moskeeën in Nederland, zonder dat het altijd in de media komt. Ramen worden ingegooid of varkensbloed wordt tegen deuren gesmeten. Joden kunnen maar moeilijk een fancy-fair organiseren zonder zelf extra bewaking aan te stellen. Christenen hebben het in die zin gemakkelijker, omdat er in Nederland meer vertrouwdheid is met de traditie waar christenen voor staan.
Kemp zoemde vervolgens in op het offerfeest. ‘Er zijn mensen die zeggen: Dat is van lang geleden’. Hij wilde daarmee zeggen, dat het ritueel achterhaald is. Van der Kamp sprak dat tegen. ‘Je moet eerst een levensovertuiging van binnenuit kennen voordat je dat soort uitspraken doet’, zei hij. ‘Toen ik voor eerst hoorde van ritueel slachten dacht ik: Je kan er als christen buiten blijven. Ik ben er op teruggekomen toen ik een keer met een moslim er over sprak en de emotie zag; ik realiseerde me dat de gevoelens dieper zaten en dat het verbieden van de rituele slacht een ontkenning van zijn bestaan impliceerde’.
‘Hoe ver bent u bereid te gaan? Hoe ver gaat die solidariteit van u als christen?’ stelde Kemp. Van der Kamp vertelde vervolgens hoe de partners in het Caïro-overleg (joden, moslims en christenen) met elkaar om de tafel zijn gaan zitten en gekeken hebben welke 75 mensen er in de Eerste Kamer over het voorstel moesten stemmen. Vervolgens zijn er afspraken gemaakt, zodat elk van de participanten mensen in de Kamer zou kunnen benaderen om uit te leggen hoe verstrekkend de consequenties voor betrokkenen zijn. Godsdienstvrijheid is niet iets wat je met onverschilligheid kunt invullen, maar je moet kaders aanreiken om de godsdienst op een goede manier ruimte aan te reiken, aldus Van der Kamp.
Doet de samenleving zichzelf tekort als ze geen ruimte biedt voor religie?, wilde Kemp weten. ‘Ja, precies’, stelde Van der Kamp. ‘Ik denk dat je religie met zingeving kunt vertalen. Het is de diepste grond waarmee mensen waarden aan zaken geven. Het is van belang dat je daar ruimte aan biedt’. De overheid moet daarin niet neutraal opereren, maar faciliterend, ruimte bieden, bijvoorbeeld voor onderwijs en voor publieke momenten.
‘Maar nu zeggen veel Nederlanders: dat wil ik wel, als ik er maar geen last van heb’, stelde Kemp. Van der Kamp reageerde vervolgens dat religies bereid moeten zijn om zich ook naar de politiek te verantwoorden met argumenten die voor een ieder toetsbaar zijn. ‘Met een beroep op godsdienstvrijheid mag je niet alles goedpraten’. Hij noemde als voorbeeld het geweld tegen homoseksuelen; kerken hebben daarvan gezegd dat zoiets onbestaanbaar is. Als religie moet je bereid zijn je ook over dat soort zaken te verantwoorden. ‘Je moet je op maat verdiepen in religie’, aldus Van der Kamp ‘en dan kijken naar wat algemeen acceptabel is’. Hij sloot daarbij niet uit, dat er ook elementen zijn waarop de religie pas op de plaats moet maken. ‘Je moet als vertegenwoordiger van een religie ook reëel zijn. De slavernij is niet afgeschaft dankzij de christenen, maar ondanks de christenen’.
Kemp ging tenslotte in op een recent bezoek van Van der Kamp aan Duitsland. Hij sprak er met leden van buitenlandse Raden van Kerken. ‘Hoe wordt er in het buitenland naar Nederland gekeken als het gaat over tolerantie?’, vroeg Kemp. ‘Dat is eigenlijk onthutsend’, stelde Van der Kamp. Hij vertelde een meer algemene inleiding te hebben gehouden over thema’s zoals de dooperkenning en de triniteit; vervolgens gingen nagenoeg alle vragen over de manier waarop de kerken omgaan met de secularisatie in Nederland. ‘De rituele slacht is ook in het buitenland in de pers geweest. En er bestaat een beeld over Nederland dat je er euthanasie kan plegen als je levensmoe bent door eenvoudig een pilletje in te nemen’. Het is een wat karikaturaal beeld, concludeerde Kemp.
De secularisatie zet zich snel door in Nederland. Daarom zijn discussies over ontkerkelijking en tolerantie zo belangrijk. ‘We hebben een verzuilde samenleving gehad. We gaan nu naar een seculiere samenleving. De wissels voor de toekomst worden nu gelegd. De consequenties van de keuzes die we nu maken zullen we twee, drie generaties lang ervaren’.
Foto voor de scherpe kijkers: rechts Wilfred Kemp en in het midden Klaas van der Kamp, rechts nog zichtbaar Frank Bosman
Wie de radio-opnames wil beluisteren, kan KRO Kruispunt bezoeken:
http://www.rkk.nl/actualiteit/2012/detail_objectID750222_FJaar2012.html