De grote interreligieuze dialoog moeten we niet losmaken van de dialoog tussen mensen. Mensen zijn so wie so relationeel, dus we moeten het gesprek inbedden in de menselijkheid.
Mgr.Hans vanden Hende, bisschop van Rotterdam, was één van de inleiders bij de expertmeeting ‘Toekomst van de dialoog’ georganiseerd door de initiatiefgroep In Vrijheid Verbonden, waarin zes religies en levensbeschouwingen samenwerken. Hij sprak over het beleid ten aanzien van de interreligieuze dialoog. Hij noemde een reeks aandachtspunten die voor de interreligieuze ontmoeting van belang zijn in deze tijd.
Er moet sprake zijn van wederkerigheid, zo vertelde hij. Er moet voldoende vrijheid zijn om tot een dialoog te komen. Er is respect voor de ander nodig. Hij stelde vast dat religie niet voor iedereen dezelfde waarde heeft en hij verwees daarbij naar mensen die vanuit een bepaald idee van vooruitgangsgeloof de religie als gedateerd wensen te zien. Hij refereerde aan paus Benedictus die recent nog verwoordde dat religie een bijdrage aan de samenleving vermag te leveren. Hij noemde het van belang actief de voorwaarden voor een ontmoeting tussen de diverse levensbeschouwingen te borgen.
Mevrouw Rachel Reedijk ging in op het thema ‘reflectie op de interreligieuze dialoog’. Zij noemde het risico te lang te blijven hangen in een reflectie op het fenomeen van de dialoog zelf, waardoor men aan de eigenlijke dialoog niet meer toekomt. Wat betreft de monotheïstische religies kan de openheid verzanden als men van een inclusief of exclusief standpunt terechtkomt bij een extreem exclusieve positie. Wat haar betreft wordt de interreligieuze dialoog aards en professioneel opgepakt vanuit toetsbare doelen. Ze noemde daarbij drie suggesties: de mogelijkheid van intertekstueel lezen, het preken in elkaars parochie en het opzetten van een kenniscentrum voor de dialoog.
Mevrouw Carla Vermeulen gaf als derde een inleiding en sprak over ‘de praktijk van de interreligieuze dialoog’. Zij bracht resultaten in van een ontmoeting van plaatselijke beraden, waarbij thema’s als sociale cohesie en spiritualiteit hoog scoorden op de agenda, hoger dan thema’s als milieu en armoede, hoewel de thema’s natuurlijk nooit helemaal tegen elkaar zijn uit te spelen. Van koepelorganisaties zoals In Vrijheid Verbonden wordt verwacht dat men de goede voorwaarden schept en dat men een soort van modelvieringen laat zien waarin leiders van diverse religies naast elkaar staan. Ze noemde ook het belang van zorgvuldig taalgebruik, een term als ‘religie’ kan al mensen uitsluiten.
In het gesprek met de meer dan zeventig bezoekers, waar er aanvankelijk op veertig was gerekend, kwam dit punt ook duidelijk naar voren. Een zorgvuldig vocabulaire is van belang. Mensen met een meer humanistische benadering herkennen zich eerder in een woord als ‘levensbeschouwing’ dan in een woord als ‘religie’. Op de vraag van discussieleider Varamitra hoe de levensbeschouwingen vooruit kijken naar 2030 en of men dan zelf nog bestaat, reageerden de inleiders onbevangen. Vermeulen noemde het van belang om inclusief te blijven werken. Reedijk gaf aan dat volgens haar zingevingsvragen van alle tijden zijn en dat je interreligieus vooral pijnpunten moet durven benoemen, zoals de triniteit, de landsbelofte en extremisme. Van den Hende noemde het belang van de menselijke benadering en voor hem als christen ook het belang van de Godsrelatie.
Er was grote inbreng vanuit de zaal. Iemand verwoordde: ‘De ander helpt me te voorkomen dat ik al te zelfgenoegzaam wordt’. Een ander: ‘We zijn het vanuit verschillende levensbeschouwingen wel eens over het belang van waarden voor de samenleving, maar de vraag is hoe we die waarden inbrengen’. Nog een geluid: ‘Laten we een gezamenlijke visie op de samenleving ontwikkelen’. En: ‘Er is maar één wereld, we hebben elkaar nodig om zorgvuldig met die wereld om te gaan’.
De initiatiefgroep In Vrijheid Verbonden is ontstaan in 2005 naar aanleiding van het zilveren regeringsjubileum van de koningin. De verschillende levensbeschouwingen hebben toen een bijeenkomst belegd voor koningin Beatrix, waarin ze probeerden uit te drukken dat elk der deelnemers de democratie wil ondersteunen. Ieder komt de groep sindsdien bijeen rond 23 januari, de dag waarop ooit de vrede van Utrecht werd gesloten; de vrede voor Utrecht verankerde de vrijheid van godsdienst. De initiatiefgroep heeft na bezinning op het snijvlak van religie en overheid de jongvolwassenen bij het gesprek betrokken. En de bijeenkomst op 23 januari 2012 in Utrecht legde ook de link naar de basis door het overleg met het Interreligieus Beraad, waarvan mevrouw Carla Vermeulen voorzitter is. De teksten van de inleiders komt beschikbaar op de website van In Vrijheid Verbonden. De inbreng van de diverse mensen keert terug in de klankbordgroep en zal de agenda voor de komende jaren mee kleuren.
Na afloop van het zaalgesprek was er een maaltijd waar de onderlinge contacten konden worden verstevigd. Eén van de geluiden die er doorklonk was: ‘Laten we proberen de agenda’s van diverse interreligieuze groepen verder op elkaar af te stemmen. Misschien is het wel mogelijk om met één jaarthema te werken, wat dan terugkeert bij IVV, de Prinsjesdagontmoeting en diverse plaatselijke ontmoetingen’. Of het idee verder geïntegreerd wordt zal afhangen van de klankbordgroep, die komende tijd bij elkaar komt en wellicht in januari 2013 weer publiek naar buiten treedt.
De bijeenkomst werd mede mogelijk gemaakt door steun van Kerk en Wereld en door de gemeente Utrecht.
Foto’s:
1. Mgr. Hans van den Hende (links) en imam Ali l. Chishti
2. Mevr. Rachel Reedijk
3. Mevr. Carla Vermeulen (rechts)
4. Bikram Lalbahadoersing (links) en Nora Asrami (rechts)
5. Sander Hartveld (links) en Dharmachari Varamitra (rechts)