Oorlog kan nooit een instrument zijn om politieke conflicten op te lossen. Kerken kunnen weliswaar de oorlog niet afschaffen, maar ze kunnen wel getuigen dat oorlogvoeren zich niet laat verenigen met de navolging van Jezus. Dat heeft ir. Kees Nieuwerth naar voren gebracht bij de Raad van Kerken in Emmeloord op 9 november. Kees Nieuwerth is lid van het Moderamen en lid van de Taakgroep Rechtvaardige Vrede van de Raad van Kerken. Het Genootschap der Vrienden (Quakers) heeft hem afgevaardigd naar de Raad van Kerken in Nederland. Hieronder is de bijdrage van Kees Nieuwerth te lezen. Na zijn inleiding volgde er een levendige discussie. Zijn thema was: ‘Blijven de kerken in de ban van de oorlog of doen de kerken oorlog in de ban?’ Nieuwerth:
Dank voor de uitnodiging hier vanavond met u te komen spreken over het document van de Wereldraad van kerken Naar een oecumenische Verklaring van Rechtvaardige Vrede.
Ter inleiding en voor een goed begrip: zoals ieder van ons sta ook ik in een bepaalde traditie en benader ik het onderwerp vanuit die geloofstraditie: ik ben lid van één van de zogeheten historische Vredeskerken (Doopsgezinden, Quakers en Brethren) door mij – als Quaker- echter liever aangeduid als traditionele Vredeskerken, want het is een levende traditie, we zijn geenszins fossielen!
In 1989 werd voor het eerst sedert eeuwen weer een vorm van Concilie bijeengeroepen. Orthodoxe, protestantse en rooms-katholieke christenen kwamen bijeen voor de eerste Europese Oecumenische Assemblee inde Zwitserse stad Bazel. Duizenden kwamen naar Bazel, niet alleen de formele afgevaardigden, maar ook velen die als enthousiaste gelovigen nevenbijeenkomsten bijwoonden of als vrijwilligers assisteerden. Er werden gezamenlijke erediensten gehouden, er werd samen gebeden, gezongen. En vergaderd over het thema: Gerechtigheid, Vrede en Heelheid van de Schepping.
Als één van de deelnemers namens mijn kerkgenootschap deed ik mee aan een werkgroep over het thema Vrede en wel “het instituut oorlog overstijgen: de kerken en het afwijzen van Geweld’. Buiten de hal waar de werkgroep plaatsvond ontmoetten we een oude man die met krijt op het plaveisel geschreven had: “Ik heb gehoord dat de kerken vandaag daadwerkelijk oorlogvoeren zullen afschaffen… is het werkelijk waar?”…..Dit herinnerde ons levendig aan Bonhoeffer die al in 1934 (!!!) de kerken oproep om een vredesconcilie bijeen te roepen waar oorlog afgewezen zou worden als instrumenten om politieke conflicten op te lossen!!
Alhoewel onze werkgroep daar in Bazel goede, maar moeizame discussies voerde, werd het binnen een paar dagen duidelijk dat de plenaire vergadering van die Assemblee er niet klaar voor was om de rechtvaardige oorlogsleer los te laten en zelfs aarzelde om de duidelijk uitspraak van de Wereldraad van Kerken destijds in Vancouver te onderschrijven dat het bezit en gebruik van massavernietigingswapens een zonde en misdaad zijn tegenover God en de mensheid….
Geleidelijk namen daarom een aantal van ons het initiatief een minderheidsverklaring in die geest op te stellen. We nodigden andere afgevaardigde uit die minderheidsverklaring te ondertekenen. Tot grote verrassing van ons, maar ook van de organisatoren van de Assemblee, tekende ruim 10% van alle deelnemers die verklaring en werd deze daarmee opgenomen in de eindrapportage van de Assemblee te Bazel.
Enkele maanden na die eerste Oecumenische Assemblee in een toen nog door de zogeheten ‘Koude Oorlog’ verdeeld Europa, viel de Berlijnse muur…..Een verenigd en vreedzaam Europa kreeg nieuwe kansen…..
Begin tachtiger jaren –midden in de Koude Oorlogsperiode- organiseerden de twee in Nederland vertegenwoordigde vredeskerken, de Doopsgezinden en de Quakers een dialoog tussen vertegenwoordigers van de Oostbloklanden en van lidstaten van de NAVO. Aangezien de eersten –om “veiligheidsredenen” niet welkom waren op het NAVO-hoofdkwartier werden die gesprekken op het Quakercentrum te Brussel gehouden.
Tijdens die bijeenkomst hielden we onze gesprekspartners hoopvol een toekomst voor waarin op termijn Oost-Europa en West-Europa vreedzaam zouden samenwerken en de Koude Oorlog tot het verleden zou gaan horen…. Dat leek hen –toentertijd- onmogelijk. Dat Oostbloklanden lid zouden worden van de Europese Gemeenschap of de NAVO, haha, wij moesten wel gek zijn….Het gesprek gericht op ontspanning stokte. Toen hebben we –om de spanning te breken en het gesprek weer op gang te brengen de anekdote van het gordeldier verteld….
Dat verhaal gaat als volgt. Wandelend door een mooi landschap horen we plotseling een lieflijk lied. Wanneer we op onderzoek uitgaan ontdekken we een mannetjes gordeldier dat een liefdeslied zingt voor wat hij denkt dat een warmbloedig vrouwtjes gordeldier is….maar het is een oude oorlogstank….. De vraag is nu: heb ik het in mijn hart dat arme gordeldier te vertellen dat het een liefdeslied zingt, niet voor een ander warmbloedig gordeldier, maar voor een oude, uit de tweede wereldoorlog overgebleven tank….???
En ja, zei ik : ik heb ik het in mijn hart om jullie, deelnemers aan deze dialoog, te vertellen dat jullie –net als dat gordeldier- een liefdeslied zingen voor oude, uit de Tweede Wereldoorlog stammende strukturen, zoals de Noord-Atlantische – en de Warschau Verdragsorganisaties…???
Na die anekdote kwam het gesprek over ontspanning in Europa duidelijk weer op gang!
Toen de Wereldraad van Kerken in 1990 een wereldbijeenkomst hield over Gerechtigheid, Vrede en Heelheid van de Schepping in Korea stond er in de basisdocumenten de vraag centraal of christenen het –in het licht van de navolging- het naar eer en geweten kunnen verantwoorden dat: Per uur wereldwijd meer dan 1500 kinderen sterven aan honger-gerelateerde ziekten en tegelijkertijd: elke minuut (!!!) wereldwijd voor ruim 2 miljoen Amerikaanse dollars aan militaire bewapening wordt uitgegeven Toen al! Dus laten we bedenken dat vandaag-de-dag die bedragen nog veel groter zijn! Met bedragen in die orde van grootte zouden we pas echt ‘ontwikkelingssamenwerking’ met de zogeheten Derde Wereld kunnen uitvoeren en onze ‘ecologische’ en koloniale schuld aan die landen aflossen!
Tien jaar geleden begon de Wereldraad van Kerken aan een programma dat ‘Decade to Overcome Violence’ werd genoemd -vaak vertaald in het Nederlands als ‘Geweld niet gewild’…gericht tegen het uitbannen van huiselijk geweld, geweld in de samenleving en vooral ook oorlogsgeweld… Tegelijkertijd startte de VN-organisatie voor onderwijs UNICEF
een ‘Decennium voor een Cultuur van Geweldloosheid’.
Nu, na tien jaar projecten overal ter wereld op dit vlak, streeft de Wereldraad ernaar om tot een Oecumenische Verklaring van Rechtvaardige Vrede te komen tussen alle christelijke kerken in de wereld. Een ontwerpverklaring werd vorig jaar verspreid onder de lidkerken en er werd gevraagd om reacties. Vele reacties werden ingestuurd. Op grond daarvan is een tweede versie van het document gemaakt. Deze zal één van de basisstukken zijn voor een wereldwijde Internationale Oecumenische Vredesbijeenkomst van de Wereldraad volgend jaar mei in Jamaica. Het thema zal daar aan de hand van vier deelthema’s besproken worden: vrede in de gemeenschap, vrede mét (en niet alleen op) de aarde, vrede op de markt en vrede tussen de volkeren. Het gaat dus over geweld tussen mensen onderling, maar ook over het geweld van de mens tegen de natuur, het structurele geweld in het dominante economische globaliseringmodel én over oorlogsgeweld.
In tal van workshops zullen vredesactivisten die geweldloze weerbaarheid praktiseren voor, tijdens en na gewapende conflicten over hun moedige werk vertellen. Voorbeelden van een inzet in de geest van de Peace Brigades International, de Christian Peacemaker Teams en een soortgelijk programma van de Wereldraad van Kerken zelve.
Aan de orde is natuurlijk opnieuw de vraag of de kerken in de ban van oorlog blijven dan wel dat de kerken oorlog als instrument om politieke conflicten op te lossen in de ban zullen doen! Nu besef ik heel wel dat de kerken oorlogvoeren niet kunnen afschaffen, dat zal door de politieke verantwoordelijken, door Staten, liefst in het samenwerkingsverband van de Verenigde Naties moeten gebeuren…. Maar de kerken kunnen wel heel helder getuigen dat oorlogvoeren zich niet laat verenigen met de navolging van Jezus – en in samenwerking met andere wereldreligies – de Staten oproepen die weg in te slaan!
Bij de uitnodiging hier vanavond met u over te komen spreken kreeg ik een aantal vragen. Uit de formulering van de eerste vraag leek het alsof u tijdens de gesprekken over het document van Wereldraad meende dat dit (dan wel de Nederlandse bewerking) uit zou gaan van de gedachte dat geweld het gevolg zou zijn van angst. Dit lijkt me geen goede interpretatie. Het document heet weliswaar ‘Wees niet bang’, maar dat is een verwijzing naar de boodschap van de engel in het evangelie:’Wees niet bang, want ik verkondig u grote blijdschap…Ons is een kind geboren…’
Een kind, een kind van God, een mens die alles in een ander perspectief gaat plaatsen. Die, als we hem na willen volgen, ons leerde dat we de andere wang moeten toekeren, af moeten zien van (oorlogs)geweld, aan de vrede moeten bouwen en gerechtigheid moeten doen om hier-en-nu aan het Koninkrijk Gods te bouwen…
Voorts kreeg ik de vraag of ik bij het verloop van het oecumenisch gesprek over deze Voorlopige Verklaring van Rechtvaardige Vredenauw betrokken ben. Dat is inderdaad het geval. Zowel aan de reactie van de Europese kerkelijke vredesbeweging Church and Peace, als aan de reactie van mijn eigen kerkgenootschap én de reactie van de Raad van Kerken in Nederland heb ik mogen meewerken. De Raad van Kerken heeft een Taakgroep Rechtvaardige Vrede ingesteld om de bezinning op het document van de Wereldraad te stimuleren. Hierin participeren o.m. vertegenwoordigers van de oecumenische vereniging Kerk en Vrede en het Interkerkelijk Vredesberaad IKV Pax Christi. Aan deze Taakgroep werd ik door de Raad van Kerken als lid van het Moderamen (dagelijks bestuur) toegevoegd.
Tenslotte werd me de vraag gesteld of de kerk in deze tijd nog wel een gesprekspartner is, waar de angst schijnt te regeren…. Is het niet veel belangrijker dat de kerk, waar intolerantie, discrimatie en uitsluiting –structureel geweld dat op zijn beurt weer geweld oproept- de kop opsteken en de zwakkeren in onze samenleving in zwaar weer belanden, niet alleen gesprekspartner, maar vooral getuige is van de boodschap van Jezus in het evangelie die daar haaks op staat? Daarover wil ik het graag met u hebben vanavond!
Kees Nieuwerth
Foto: Kees Nieuwerth
|
De taakgroep Rechtvaardige vrede wordt financieel ondersteund door Kerk en Wereld. |