Sinds het Conciliair Proces uit de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft de oecmenische beweging aandacht voor de milieuvraagstukken. Drs. Tini Brugge is biologe en al vele jaren actief in de oecumenische samenwerking op het terrein van Kerk en milieu. Op 2 februari 2007 hield zij in ‘s-Hertogenbosch de eerste Sibiu-lezing onder de titel ‘Licht in de wereld, schaduw op Gods schepping…?’
Tini Brugge presenteerde haar lezing als een inspiratiepad. De kerkelijke betrokkenheid bij de milieuvraagstukken gaat uit van een bijbels-theologische visie op de scheppingsorde en sluit aan bij de kerkelijke tradities. Gemeenschappelijk is het geloof dat het licht door God geschapen is (Genesis 1) en tot heil van de volkeren in de wereld gezonden is (Lukas 2). De kerken hebben eigen mogelijkheden om in het kerkelijk jaar aan de schepping aandacht te besteden. Zo kent de orthodoxie op 1 september een dag van de schepping; in de protestantse traditie bestaan bid- en dankdagen en in de katholieke traditie is de feestdag van de H. Franciscus een aanknopingspunt. Brugge waarschuwde tegen een eenzijdig op de mens gerichte oecumene. Het motto van Sibiu Het licht van Christus schijnt over allen lijdt aan die eenzijdigheid. Het ‘allen’ heeft betrekking op mensen en niet op de hele schepping. Vandaar de kritisch vragende titel van haar lezing: Licht in de wereld, schaduw op Gods schepping…?
Behoeden van de schepping
Het kerkelijk bewustzijn van de milieuproblematiek kreeg een impuls met het rapport van de club van Rome uit 1970. In zijn brief Octogesima Adveniens uit 1971 constateerde paus Paulus VI ‘dat de mens opeens merkte dat hij de natuur door zijn onbezonnen roofbouw dreigt te vernietigen en op zijn beurt het slachtoffer dreigt te worden van de milieuverontreiniging.’ Dat besef ontwaakte in die tijd in alle kerken en staat aan de basis van de oecumenische samenwerking op dit terrein. Op de Eerste Oecumenische Europese Assemblee in Bazel (1989) werd door de kerken het belang van duurzame ontwikkeling onderstreept. Dit pleidooi is in het slotdocument van Bazel terug te vinden. In september 1989 riep de oecumenisch patriarch Dimitrios de kerken op om gezamenlijk een Dag van de Schepping in de kerkelijke kalender op te nemen. Dit appèl heeft tot dusver weinig navolging gekregen. Het werd in de Raad van Kerken in Nederland positief ontvangen, maar de aarzelingen over het instellen van een dag of een periode voor de schepping bleken groot. Op de kerkelijke kalender staan al veel themazondagen.
De oecumenische aandacht voor de schepping werd bevestigd op de Tweede Oecumenische Assemblee in Graz (1997) en in de Charta Oecumenica (2001), die er uit voortvloeide. In dit handvest voor oecumenische samenwerking in Europa zeggen de kerken toe zich te zullen inzetten voor een manier van leven die, tegen economische druk en consumptiedwang in, uitgaat van verantwoordelijkheid en duurzaamheid. Ook namen de kerken de verplichting op zich om de kerkelijke milieuorganisaties en oecumenische netwerken bij hun verantwoordelijkheid voor het behoeden van de schepping te ondersteunen.
Het goede gevoel
De oecumenische samenwerking op het niveau van Europa wordt behartigd door het European Christian Environmental Network (ECEN). Ter voorbereiding op de derde Europese Oecumenische Assemblee in Sibiu, Roemenië, van 4 – 8 september 2007, heeft ECEN onlangs de brochure Time for God’s Creation uitgegeven. Het uitgangspunt van deze brochure vormt het appèl aan de kerken om de periode vanaf 1 september tot de tweede zondag van oktober te gebruiken als een gelegenheid om samen te reflecteren op God als Schepper en op het gave-karakter van het leven. Naast theologische reflecties van Lukas Visscher en Philip Harnoncourt bevat de brochure een overzicht van de doorwerking van het appèl in Europa en gebeden en liederen in relatie tot het thema van Sibiu. De teksten zijn te vinden op de website www.cec.kek.org. Een Nederlandse uitgave van deze brochure wordt overwogen.
In Nederland zijn er vanaf de jaren tachtig vanuit de Raad van Kerken in Nederland, de Franciscaanse Samenwerking en de Protestantse Kerk diverse initiatieven gelanceerd. In 2006 is met hulp van Kerkinactie een interkerkelijk milieunetwerk opgericht. Brugge constateert dat er sinds de campagnes voor een nieuwe levensstijl van de jaren zeventig en de algemene oproepen tot soberheid, in de benadering van het publiek veel veranderd is. De hedendaagse strategieën van bewustmaking spelen in op de vraag naar de kwaliteit van leven, de gezondheid en het goede gevoel. Het oecumenische aanbod aan praktische mogelijkheden om aan de zorg voor de schepping vorm te geven, sluit daar goed bij aan. Vanuit de drieslag leren-vieren-dienen presenteerde Brugge talrijke praktische mogelijkheden variërend van pelgrimages tot eetgroepen, van bloemschikken tot de actie groene stroom. De zorg voor de schepping doet vooral een appèl op onze creativiteit en openheid. Want de mogelijkheden om er vorm aan te geven zijn er volop.
Een verslag van Geert van Dartel, secretaris van de Katholieke Vereniging voor Oecumene, verschenen in het Oecumenisch Bulletin, nr. 2, maart 2007.
De reeks bestaat uit zes lezingen, elk over een van de deelthema’s die in Sibiu ter sprake zullen komen.