Op donderdag 23 mei 2019 kwamen experts van verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen samen rond het thema ‘Gelovigen en niet-gelovigen: een spannend samenspel’. Deze expertmeeting van ‘In Vrijheid Verbonden’ (IVV) vond plaats op de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht en werd voor IVV georganiseerd door Caroline Suransky. Rector Gerty Lensvelt heette de experts welkom. Ze was verheugd dat er mensen van zoveel verschillende tradities over de vloer waren. Ze concludeerde dat grote groepen niet meer tot religie zijn aangetrokken. Lensvelt: “Daar heeft het humanisme net zo veel last van als de godsdiensten”. De bijeenkomst was een vervolg op het gesprek dat ontstond op de IVV-bijeenkomst van 21 januari nadat Herman Kaiser, voormalig burgemeester van Arnhem, wees op het wezenlijk belang om gedeelde waarden, zoals democratische rechtstaat of relationeel mensbeeld met elkaar, gelovigen en niet-gelovigen, te bespreken. Onder leiding van Joris Vercammen, oud-katholiek Aartsbisschop van Utrecht, kregen de experts twee stellingen voorgelegd.
Kwetsbaarheid als kracht
De eerste stelling luidde: ‘georganiseerde levensbeschouwingen moeten transparant en kwetsbaar durven zijn in het gesprek met ‘niet-gelovigen’ over wat hen bezielt’. Hans Alma, hoogleraar Hedendaags Humanisme, stoorde zich aan ‘moeten’ in de stelling. “Men kan in de dialoog niet dwingen. Het is tweerichtingsverkeer. Je moet de ander de ruimte bieden kwetsbaar te zijn”, zei ze. Opperrabbijn Binyomin Jacobs vond dat kwetsbaarheid niet vrijwillig is. “Het is een plicht, een must”, onderstreepte hij. Rasit Bal, oud voorzitter van het Contactorgaan Moslims en Overheid, wees er op dat vrijwilligheid juist belangrijk is. Bal: “Als iets een plicht is dan klinkt dat als dat je het eigenlijk niet wil”. Imam Huseyin Unal benadrukte dat iedereen zichzelf kwetsbaar moet durven opstellen. Christien Crouwel, algemeen secretaris van de Raad van Kerken, beaamde dat. “Kwetsbaar durven zijn is een diep menselijke ervaring. Het is een appél dat Jezus doet in de Bergrede. Kwetsbaar zijn is een actieve houding met ruimte voor reacties van de ander”, legde ze uit. Diaken Pier Tolsma, lid van de Rooms-Katholieke Contactraad voor de Interreligieuze Dialoog, wees er op dat het luisteren naar elkaar en geïnteresseerd zijn in de ander voorwaarden zijn voor dialoog. Missionair predikant Jan Wessels zocht naar gemeenschappelijke waarden die onderwerp van gesprek kunnen zijn en samenwerking. Bernet Wilms, studente humanistiek, wees op de voorwaarden voor kwetsbaarheid zoals vertrouwen, veiligheid en gelijkwaardigheid. Simon Cohen, voorzitter van de dialoogcommissie van het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, zei dat je jezelf makkelijker kwetsbaar opstelt als je stevig in je eigen geloof staat. Zorgethica Brecht Molenaar: “Het is pas een punt wanneer je jezelf boven een ander gaat stellen met een waarheidsclaim”. Volgens Molenaar verbindt het zoeken naar bezieling en ethiek elkaar. Molenaar: “Je moet in plaats van te spreken over gelovigen en niet-gelovigen spreken over dogmatici en open geesten”. De experts waren het er over eens dat ‘kwetsbaar durven zijn’ in de dialoog nodig is voor goed samen leven. Crouwel: “Kwetsbaarheid moet je zien als kracht. Er staat te veel op het spel om het niet te doen”.
Kritiek uiten
De tweede stelling luidde: ‘levensbeschouwelijke organisaties mogen openlijk kritiek uiten op de tradities en waarden van andere levensbeschouwingen’. Mark Bos van het Humanistisch Verbond zei dat kritiek mogelijk moet zijn, maar je moet bedenken op welke manier en op welke plaats je kritiek uit. Opperrabbijn Jacobs beaamde dat. “Kritiek mag niet beledigend zijn”, zei hij. Jacobs vulde de stelling aan: “levensbeschouwingen moeten ook kritiek kunnen uiten op organisaties van niet-gelovigen”. Boeddhistisch geestelijk verzorger Jacco van der Velden vulde verder aan dat je ook kritiek moet kunnen uiten op je eigen traditie. Volgens Jacobs mag het uiten van kritiek niet ‘bekering’ tot doel hebben. Usha Doekhie, voorzitter van de Hindoe Raad Nederland, zei dat iedereen recht heeft op een eigen mening en dat je in gesprek gaat over die meningen vanuit intrinsieke nieuwsgierigheid. Alper Alasag van de Contactgroep Islam benadrukte dat het samen zoeken naar een gezamenlijke richting moet gebeuren vanuit een gelijkwaardige positie. “Bescheidenheid is nodig in plaats van arrogantie”, zei hij. Caroline Suransky, docent humanistiek, herkende dat. “De gemeenschappen staan niet allemaal op hetzelfde ‘level’ in de maatschappij”, zei ze. De experts waren het er over eens dat je kritiek mag uiten op de elkaars tradities en waarden mits dat respectvol en met ruimte voor elkaar gebeurt: “Je moet spelen op de bal en niet op de mens”.
Vriendschap
Mgr. Vercammen sloot de expertmeeting af met een passage uit het boek ‘Tegen Onverschilligheid’ van filosoof Joep Dohmen. Daarin zegt Dohmen dat waarachtige vrienden waarachtig zullen zijn tegen elkaar en elkaar confronteren als dat nodig is. Vriendschap is de enige relatie die intense bemoeizucht toestaat. “Geen groter geluk dan de vreugd om de ander te helpen zichzelf te vervullen. Het hoogst bereikbare voor een mens is de zelfoverwinning waarvan je als vriend mag getuigen”.
Na afloop liepen twee experts samen naar het station. De ene expert zei: “Ik ben benieuwd hoe het gegaan zou zijn wanneer we daadwerkelijk vanmiddag kritiek op elkaars tradities en waarden hadden geuit”. Volgens de andere expert zou dat goed gegaan zijn. “De dialoog leert ons elkaar te respecteren en te vertrouwen, maar ook om kritiek te uiten en te ontvangen”, zei hij.
Utrecht 24 mei 2019 – Berry van Oers
Foto: Christien Crouwel, algemeen secretaris Raad van Kerken (l); Imam Huseyin Unal (r) – Foto: experts tijdens de expertmeeting op 23 mei 2019 – Foto: Joris Vercammen, aartsbisschop Oud-Katholieke Kerk(l); Opperrabbijn Binyomin Jacobs (r) – Foto: Usha Doekhie, voorzitter van de Hindoe Raad Nederland – Foto: Mark Bos, Humanistisch Verbond – Foto: Iman Huseyin Unal in gesprek met bisschop Jan van Burgsteden van de Rooms-Katholieke Kerk –