‘U komt voor de vloppen en de vlammen?’ Een beetje verwonderd bleef de chauffeur voor de poort van de marine in Den Helder staan. ‘Vloppen en vlammen?’ ‘Ja’, zei de man in het poortwachtershuis, ‘de vlootpredikanten en de vlootaalmoezeniers’. De bezoekers die de werkdag vrijdag 16 maart bezochten, wisten direct dat ze in een andere wereld verzeild waren geraakt. Dat gevoel bleef de hele dag.
Al tijdens de rondleiding over één van de fregatten, realiseerde men zich dat het aantal Engelse termen en het vakjargon oneindig zijn. Het gaat over ‘praaien’ als men bedoeld dat de omroeper door de luidsprekers klinkt. Iedere dag wordt er ‘geschoonschipt’, het schip wordt schoongemaakt, want het vuil is uiterst vlambaar en bij vuur is er al gauw verstikkende nevel in de smalle gangen die langs het waslokaal, de hutten en de controlekamer leiden. ‘Ik ben hier van maandag tot vrijdag’, zegt een korporaal die een rondleiding verzorgt. ‘Ik kan hier blindelings de weg vinden. Ik voel me thuis. We zeggen dat ook: ‘Thuis is waar je baret ligt’’.
De ruimtes zijn onverwacht klein en als bemanning moet je het dus wel met elkaar zien te rooien. Er is op zo’n groep meestal een geestelijke aanwezig, die ook meegaat tijdens de reizen. Op dit moment is er een humanistisch raadsman. Dat is wel wennen voor jongens en meiden die een meer christelijke achtergrond hebben. ‘Maar de raadsman heeft me een ruimte aangeboden als ik stille tijd wil houden en dat is sympathiek. En soms ga ik ook wel naar de kapperskamer. Ook daar is het rustig. En je kunt er in een comfortabele stoel zitten’.
Er zijn in de achterliggende jaren verschillende schepen afgestoten die niet meer zijn vervangen. Vaartuigen gingen naar Zuid-Amerika of Indonesië en doen daar nog jaren dienst. Defensie heeft niet altijd middelen beschikbaar gesteld om het materiaal te vervangen. De Nederlanders zijn vermaard vanwege hun allround-benadering en onderzoektechniek. Maar als het op het schieten van raketten aankomt, kunnen de Dutchmen niet op tegen de Yankees. ‘Zo’n raket kost miljoenen, daar hebben wij het budget niet voor’.
Pastoor Age Kramer heeft enkele opnames gemaakt en doorgevraagd over de geestelijke zorg. Eén van zijn gesprekspartners vertelt dat er een verschil is tussen een coach en een geestelijk verzorger. Een coach gaat in op de praktijk van de dag. Een geestelijk verzorger overstijgt het moment en verbindt vragen met elkaar in een levensbeschouwing. Kramer citeert Yuval Noah Harari. De joodse schrijver laat zien hoe mensen honderd jaar geleden de priester afschaften en het eigen subjectieve zelf daarvoor in de plaats stelden. Maar inmiddels moet men erkennen dat vanuit de evolutieleer gezien dat subjectieve zelf geen basis is voor vrije keuzes. Je kan de mens als persoon niet afleiden uit die vrije wil, als je de evolutieleer aanhangt. Uiteindelijk ontkom je er niet aan een werkelijkheid buiten de materiële werkelijkheid toe te laten.
Gert Pennekamp, geestelijk verzorger bij het korps mariniers, legt uit wat zijn ervaringen zijn. Hij heeft twee gemeentes gediend en kwam toen bij de krijgsmacht. Hij leerde opnieuw de bijbelse verhalen te vertellen, maar dan nog sterker vanuit de eigen identiteit. Het gaat niet zozeer over ‘de betekenis van Pasen’, maar over ‘wat betekent Pasen voor jou?’ De authenticiteit van de geestelijk verzorger is essentieel bij de communicatie van het evangelie. Dat kan ook moeilijk anders in een omgeving waarin je maandenlang samen optrekt. ‘De beste gesprekken voer je op de brug’, hoorde Daniëlle Leder een inleider zeggen tijdens de rondleiding. ‘En dan kan het over van alles gaan’, legde Pennekamp uit, ‘over het verlies van opa of oma, wat je als geestelijke aan de mensen moet vertellen, maar ook over dagelijkse dingen of filosofieën van het leven’.
Klaas Henk Ubels, hoofdkrijgsmachtpredikant, vertelde dat er in Nederland op iedere geestelijk verzorger ongeveer 235 militairen zijn te vinden. Dat is een goede dekking als je het vergelijkt met verschillende andere landen, waar men soms slechts één verzorger heeft op duizend militairen. Het laat zien dat de geestelijke verzorging essentieel onderdeel is van de krijgsmacht en zinvol voor het welbevinden van de mensen.
Frank Kamp ging voor in een dienst ter zee. Hij gebruikte de liturgie die hij een jaar eerder daadwerkelijk kort voor Pasen had gebruikt op een schip dat met enkele weken zou terugkeren naar Den Helder. Hij had als motto ‘Jezelf zijn’ gekozen en last het verhaal uit het evangelie van Johannes van Jezus die zich verdedigt voor Pilatus. De muziek verschilt wezenlijk van wat je in een kerkelijke gemeente ziet. De manschappen en vrouwschappen zingen niet, maar luisteren naar bandjes met muziek van Coldplay en Marco Borsato & Lisa Loïs; en ook muziek trouwens van de Franse componist Saint Saëns. Van de uitnodiging om een kaarsje te branden, maken veel bezoekers gebruik en Frank Kamp laat weten dat het op zee niet anders toegaat.
Kor Berghuis vertelde dat de kerken in Noord-Holland verder werken aan een nieuw concept van een regionale samenwerking. Er is een speciale website gemaakt, waarop organisaties activiteiten kunnen melden. Personen kunnen zich aansluiten bij het verband en op die manier kan er een digitaal netwerk groeien.
Foto’s:
1. Ds. Gert Pennekamp in gesprek met Engel Leune
2. Eén van de talloze gangen in het fregat
3. Gérard Urselmann op de voorgrond en andere bezoekers in het gedeelte waar de helicopter naar toe kan worden getrokken vanaf het dek
4. Het bezoek met op de voorgrond in het blauw ds. Gerkema die zelf ooit scheepspredikant was
5. Daniëlle Leder in gesprek met pastoor Age Kramer
Voor het terugzien van de filmpjes die Age Kramer speciaal voor deze dag maakte.
Klik hier voor het gesprek met Frank Lensen
Klik hier voor het gesprek met Theo Schouten
Klik hier voor het gesprek met Sylvia van Wijk
(Tip: Het materiaal leent zich uitstekend voor een gesprek in een kring of wijk; de bandopname kan dienen om het gesprek te openen).