We vieren de vrijheid. De Reformatie in de zestiende eeuw heeft mensen ruimte geboden om eigen verant- woordelijkheden sterker te herkennen. Daarin brachten Luther en andere kerkhervormers een doorbraak te weeg in het denken, die niet alleen mensen van de lutherse gezindte raakte, maar de hele samenleving en alle mensen op een nieuwe manier aansprak.
Op die manier werd er tijdens een videoconferentie donderdag 27 oktober gesproken over de betekenis van Luther. Het was een bijzondere ervaring donderdag in Amersfoort. Vertegenwoordigers van de Nederlandse Raad van Kerken en de Duitse Arbeitsgemeinschaft christlicher Kirchen hielden een videoconferentie over de betekenis van Maarten Luther. Ze gaven met het gesprek een startschot voor een jaar vol herdenkingen van de Reformatie. Een belangrijk moment binnen de reeks van vieringen is de week van gebed om eenheid van de christenen in de derde week van januari.
Het materiaal voor de week van gebed is gemaakt door de Duitse kerken. Pastor Bernd Densky, lid van een Baptistengemeente en betrokken bij de ontwikkeling van het materiaal bij de ACK, vertelde dat de Duitsers al in 2013 gevraagd hebben hierin het voortouw te mogen nemen; een wens waarover het Vaticaan en de Wereldraad hebben te beslissen. Er werd een werkgroep gevormd van tien mensen die vanaf scratch de discussies voerden die ook in Nederland wel aan de orde zijn geweest, bij voorbeeld rond de vraag of er iets te vieren valt bij 500 jaar gescheidenheid. Het is gedenken en vieren, allebei, zo luidde de conclusie. Het thema vond men in een gedachte van paus Franciscus die in de apostolische exhoratie Evangelii Gaudium uitsprak dat de liefde van Christus ons dringt samen op te trekken. Hij onderbouwde dat met een citaat uit de brief van Paulus aan de Korintiërs en zo was de basis voor het materiaal gevonden, aldus Bernd Densky.
Toen men naar een geschikt symbool zocht, kwam men al snel op het verdwijnen van de muur in 1989. Of de muur tussen oost en west daadwerkelijk geslecht is, wilde dr. Jurjen Zeilstra weten die de vergadering leidde vanuit Amersfoort. De reactie was aarzelend. Enerzijds is er nog steeds een mentale scheiding tussen oost en west, anderzijds is er besef van onderlinge solidariteit. Veel van de Lutherherdenkingen vinden in ieder geval plaats in voormalig Oost-Duitsland, omdat daar de steden en plaatsen te vinden zijn waar Luther woonde en werkte, plaatsen als de Wartburg, Eisenach, Wittenberg. Vanwege de grote toeristische insteek viel in het gesprek het woord ‘Lutherhype’ zelfs.
Dr. Margriet Gosker, coördinatrice van het PKN-programma voor de herdenkingen die maandag start in de Lutherse Kerk in Amsterdam met een volledig ‘uitverkochte’ kerk, prees het belang van Luther omwille van zijn bijbelvertalingen en zijn vele liederen. De liederen van Luther hebben in Duitsland in allerlei oecumenische gremia hun weg gevonden, veel meer dan in Nederland. Reden voor Bernd Densky om een lied voor de camera te houden, ‘Du, Vater, hast die ganze Welt in deine Hand geschrieben’, wat Thomas Stubenrauch in Duitsland speciaal heeft geschreven voor de week van gebed. Het is op internet te vinden in een Engelse en een Duitse versie. (zie: http://www.oekumene-ack.de/fileadmin/user_upload/Gebetswoche/2017/Gebetswoche_2017_Mottolied_Liedblatt.pdf)
Het thema ‘vrijheid’ is in Duitsland een centraal thema voor de herdenking van de Reformatie. De EKD heeft een publicatie gemaakt, waarin het onderwerp verder uit de doeken wordt gedaan. Zit de wereld echt op de inbreng van vrijheid van de kerken te wachten?, wilde Jurjen Zeilstra weten. Dr. Elisabeth Dieckmann, verantwoordelijk voor het bureau van de ACK, reageerde positief. ‘De wereld waardeert de inzet van de kerken, de boodschap van barmhartigheid en genade en solidariteit met arme mensen die het niet redden’.
Verstaan wij het karakter van de vrijheid die Luther aanreikte?, vroeg ds. Klaas van der Kamp zich af. Die vrijheid mag dan in de zestiende eeuw een doorbraak geweest zijn doordat mensen zich niet langer het geloof op gezag lieten aanzeggen, diezelfde vrijheid heeft een autonomie opgeleverd die in allerlei levensvragen behoorlijk eigenzinnig kan zijn. Leven wordt door velen niet zozeer gezien als een geschenk, maar als een bezit. Christus is wel het middelpunt, legde ds. Marc Witzenbacher van de EKD uit. In Christus vinden kerken van verschillende denominaties elkaar. Dat merkten de Duitse kerken recent nog toen een delegatie vanuit diverse kerken een bezoek bracht aan Israël en Palestina. Drs. Geert van Dartel ging in op het vanuit Duitsland aangedragen motief van de vrijheid en sprak van een paradox: de Reformatie wordt begrepen als een beweging die mensen in de 16e eeuw bevrijd heeft uit de macht van de kerk, vandaag zeggen we dat Godsgeloof en kerkelijke gemeenschap nodig zijn om de doorgeschoten opvatting van vrijheid in onze samenleving te corrigeren.Dr. Dick Akerboom wees op een verschil in het vrijheidsbegrip bij Melanchton en Luther. Luther hanteert een veel geestelijker benadering, terwijl Melanchton redelijk aansluit bij moderne maatschappelijke opvattingen over vrijheid.
In hoeverre nemen kerken vanuit verschillende tradities het priesterschap van alle gelovigen serieus? vroeg Jurjen Zeilstra. Elisabeth Dieckmann, zelf rooms-katholiek, gaf aan dat het deelnemen aan de eucharistie al een vorm van participatie is. Paus Franciscus heeft onlangs gezegd, dat hij ook over de vrouw als deacon wil nadenken. Die gedachte werd hartelijk verwelkomd door Margriet Gosker, die haar hele leven lang het thema van de ordinatie en de vrouw als essentieel thema binnen haar kerk (de protestantse) onder woorden heeft moeten brengen.
Ondanks de afstand en de technische hulpmiddelen bleek het goed mogelijk een theologisch discours te voeren. Zo kwam het thema van Luther en het Oude Testament aan de orde. Marc Witzenbacher vertelde hoe er in Duitsland een debat is gevoerd over de noodzaak het Oude Testament als eerste testament te blijven lezen, voorafgaand aan het Nieuwe Testament. De Nederlandse delegatie legde uit, dat er in Nederland uitspraken zijn gedaan over de manier waarop Luther over de joden heeft gesproken. Het wierp even de vraag op of je je zoveel jaar na dato nog kunt distantiëren van iets wat wel daadwerkelijk is gezegd, ook al vind je dat met de kennis van nu niet prettig.
Aan het einde van het gesprek stelde Jurjen Zeilstra de vraag: Voor welke belangrijke vraag de kerk in deze tijd staat. Er kwamen diverse reacties: de barmhartigheid, de gastvrijheid, de opdracht aanhangers van andere religies tolerant en inclusief te benaderen. De meeste herkenning over nationale grenzen heen was er bij de reactie van Dick Akerboom en Elisabeth Dieckmann. Ze noemden het essentieel dat de kerk steeds weer God present probeert te stellen. Steeds opnieuw is het onderscheidende element de vraag: Hoe kunnen we hier en nu God ter sprake brengen? ‘Dat is een sleutelvraag’, aldus Dick Akerboom. Zo begon het gesprek bij de vrijheid en eindigde het bij de Godsvraag.
Na afloop van de videoconferentie evalueerden de deelnemers de inhoud en de techniek van de ontmoeting die een uur duurde. Unaniem was men van mening dat de wijze van contact zoeken voor herhaling vatbaar is. Essentieel voor de organisatie is de aanwezigheid van een duidelijke voorzitter, het besef dat je niet met hele groepen direct kunt praten en natuurlijk ook het belang van goede techniek ( duidelijk geluid, vaste netwerkkabel en compacte opstelling van de deelnemers). Wie een impressie van de videoconferentie wil zien, kan hier klikken voor een youtube-fragment over wat de EKD heeft gezegd over vrijheid en hier voor een youtube-fragment over het Oude Testament. Hier is nog een kort shot over het lied ‘Lasst euch mit Gott versöhnen’.
Foto’s:
Impressies van het gesprek tussen de Duitse raadsleden en de Nederlandse