Pelgrimeren kan op veel plaatsen en op veel manieren. Huib Klamer bezocht met bureau Balans Roemenië. Hij vertelt hoe hij het pelgrimeren beleeft in acht korte verhalen. Hieronder zijn complete impressie.
Dag 8 Naar huis
Aan het ontbijt trekken we nog een inspiratiekaart. Mijn kaart luidt: Er is niets verkeerd aan je er is nooit iets verkeerds aan je geweest. Toevallig.
We vliegen vandaag terug. Bij het inchecken schiet ik in de stress als ik denk dat ik onze tickets kwijt ben. Maar de tickets zijn niet nodig want paspoort is voldoende. Ik bedenk dat ik niet veel veranderd ben.
Als één ervaring in de pelgrimage me bij blijft, is dat het woord heiligheid. Misschien is ‘heiligheid’ wel het kernwoord van elke godsdienst. Zoals in Exodus (hoofdstuk 19:6) Jaweh zegt tegen Israël: “Gij zult mij een koninkrijk van priesters zijn en een heilig volk”. Die woorden klinken hoog gegrepen, ja hoogdravend, maar liggen daar niet zin en doel van elk leven? Het gaat over de heilige geest in de goddelijke Drie-eenheid; om de goddelijke kracht die scheppend in elk mens werkzaam is.
Dag 7 Aankomen
Volgens het rooster lees ik het verhaal van de vrouw die lijdt aan bloedvloeiingen (Marcus 8:27-35). Ze wordt genezen door Jezus aan te raken. Bij mij werkt het omgekeerd; ik voel me aangeraakt door Jezus’ aanwezigheid; dat werkt helend. Dat gevoel blijft tijdens de kerkdienst; de hele sfeer ademt heiligheid.
’s Middags doen we een loopmeditatie door heel langzaam te lopen; je moet twee contrastwoorden kiezen; ik kies de woorden ‘verstrooiing’ en ‘stilte’. Bij de linkerstap naar voren zeg ik het ene woord; bij de rechterstap het tweede. Later wordt me gevraagd om een steen te zoeken waarop ik die twee woorden kan schrijven. Op een moment voel ik een diepe eenheid. Ik zie een bij zoemen rondom een klaverbloem; het is een klein gebeuren maar het heeft toch betekenis in het grote geheel van de schepping. Aan het einde van de middag wisselen we onze ervaringen uit van de dag en de afgelopen dagen.
Dag 6 Dankbaarheid
´s Morgens wakker geworden door het geklepper van een monnik op een houten plank die rondloopt om aan te geven dat de dienst begint. Ik denk aan Maria met kind, en hun erbarmen met mij en alle mensen. Ik ga er van tintelen. Heb de afgelopen nacht nogal wakker gelegen. Het beeld van de verrijzenisicoon met de opgestane Jezus die Adam uit de onderwereld naar het licht omhoogtrekt, maakt me uiteindelijk rustig waarna ik in slaap val. De tekst uit het leesrooster (Lucas 6: 39-42) gaat over de balk in mijn eigen oog en de splinter in het oog van de ander. Het doet me weinig; de tekst is natuurlijk een belangrijke spiegel voor ieder maar het dringt gewoon niet tot me door.
Dan bid ik het Jezusgebed `Jezus, ontferm U´. Woorden die me wél kunnen vervullen. Die ontferming is ook liefde. Dit Jezusgebed – waarvan kleine variaties bestaan – neemt een belangrijke plaats in de orthodoxie in en is dus hier op zijn plaats. Ook in Nederlandse kloosters wordt het gebeden. Ik ga naar de kerk, die al lang begonnen is, en proef de gewijde stilte in het zingen en reciteren. Ik hoor de afwisseling tussen de woorden van de priester in het heilige gedeelte achter de iconostase, met het altaar, en de monniken daarvóór die antwoorden. Het verbeeldt mooi de wisselwerking en verbinding tussen het ‘gewone’ en het sacrale, tussen het menselijke en het goddelijke.
Aan het einde van het stille ontbijt trek ik als inspiratiekaart `Dankbaarheid is mijn sleutel tot overvloed`. Past mooi bij het thema van deze dag.
Opnieuw lopen we naar een kluizenarij met twee monniken. Eén van hen staat in de open lucht vruchtenjenever te stoken. Het is nat en regenachtig en we zien drie maal een vuursalamander over het pad kruipen. Nooit eerder gezien.
In de namiddag hebben we een gesprek met de abt van het klooster Vader Vasile, die hier starets heet, een lieve zachte man van 53 jaar, die tot de revolutie in 1989 ingenieur was in een bedrijf en ons meer vertelt over het kloosterleven.
Dag 5 Tochtgenoten
Vandaag is het rustdag. We bevinden ons inmiddels in een ander klooster, Horaiţa, prachtig gelegen in het landschap. Vannacht is er een wolf gehoord. Hier zullen we de verdere dagen overnachten. Ik lees volgens het leesrooster een passage uit de Bergrede waarin Jezus de leerlingen zegt: Heb je vijanden lief, Bid voor wie u vervolgen (Lucas 6: 27-38). Een onmogelijke opdracht. Ik denk aan Franciscus, die hiertoe in staat is geweest. Hij leefde de barmhartigheid, overwon zijn afkeer van de melaatse en omhelsde hem. Wist door de legerlinies heen de sultan te bereiken en met hem in gesprek te komen.
Ik ga om 7 uur naar de kerk maar het doet me vandaag weinig. Bepaalde woorden worden veelvuldig herhaald. Vooral de woorden Doamne miluieste, wat betekent: Heer, ontferm U. Gd is vol ontferming. Als we die barmhartigheid ervaren, kunnen we ook zelf barmhartig worden naar anderen. De rol van de mensen in de orthodoxe kerk is beperkt tot het kussen van de twee iconen, het veelvuldig slaan van kruisen, en knielen. Vrouwen hebben hoofddoeken om. En dat moet precies gebeuren. Ik ben al eens gecorrigeerd omdat ik het kruis niet sla met drie vingers naar voren, en twee vingers naar binnen.
’s Middags doen we met de groep een icoonmeditatie. De eerste stap in de meditatie is om heel nauwkeurig de lijnen, kleuren en vormen op de icoon te zien. Ik kies de verrijzenisicoon, een icoon die mij dierbaar is en die je hier in elke kerk aantreft. Ik zie details die ik nog nooit eerder gezien hebt. Jezus trekt me uit de put waar ik regelmatig in belandt. Dat is de erbarming die ik kan ervaren en waar de monniken van zingen.
Dag 4 Luisteren
Ik word wakker van het hoefgekletter van een paard met wagen die langs ons gastenverblijf draaft. Ik doezel nog een beetje. En het is alsof heiligen met me mee doezelen. Een heerlijk gevoel. De tekst van vandaag gaat over de zaligsprekingen (Lucas 6:20-26). Ik word er happy van; licht en blij. Volgens Pinchas Lapide (een Joods theoloog) is ‘happy’ een goede weergave voor het woord ‘zalig’. Ik wens die happiness toe aan alle mensen waar ze zich ook bevinden, mijn kinderen, ouders, vluchtelingen.
Bij de afsluiting van het ontbijt trekt ieder een inspiratiekaart met daarop een spreuk. Mijn kaart luidt: Principes zijn er om je te leiden, niet om je te beperken. Een mooie gedachte.
Langs de weg omhoog in het bos hangen aan bomen regelmatig papieren met iconen, achter plastic. Als we bovenaan een helling 20 minuten rusten, zie ik de uitgestrekte heuvels van de Karpaten en observeer hoe beneden mij een kudde schapen, vergezeld van een herder – die nauwelijks iets lijkt te doen – zich langzaam verplaatst. Ik denk aan Franciscus die zo hield van de bossen en de dieren en alle natuur zag als een spiegel van Gd.
We komen bij een idyllisch vrouwenklooster met de naam Agapia – de naam heeft vast iets te maken met het woord agape, het bijbels woord voor de goddelijke liefde -. Een Roemeens vrouw spreekt ons aan in het Frans. Ze is zo enthousiast over Nederland, dat na 1989 Roemenië zo geholpen heeft. Goed dat er ontwikkelingshulp is, denk ik. Ik koop een icoon voor thuis van Maria die wang-wang contact houdt met Jezus; hét symbool van menselijke en goddelijke tederheid.
Dag 3 Mijn bron
Ik word wakker en voel dat ik stijf ben en mijn ledematen doen me pijn.
In de orthodoxie is deze dag een grote feestdag, waarop de geboorte van Maria wordt herdacht en gevierd. In navolging van het bijbelrooster overweeg ik de tekst van de aankondiging van de geboorte van Jezus (Mattheus 1). Volgens de methode van de lectio divina. Ik word getroffen door de tederheid van Maria, haar liefde en dankbaarheid. Een zachte stilte komt in me, over me, en de pijn in mijn ledematen verdwijnt naar de achtergrond. Een gedachte komt op: in zó’n zachte stilte kan Jezus opnieuw geboren worden in mensen.
Vanmorgen lopen we opnieuw naar een kleine kluizenarij, met de naam skete Daniil Sihastrul, onbereikbaar met de auto. We krijgen onderweg een luisteroefening die me stil maakt: luister naar de geluiden ver weg; en dan naar de geluiden dichtbij, de voetstappen van je metgezellen, geluiden van jezelf. Speel zo met de aandacht van je gehoor. Door de oefening hoor ik beter wat er gebeurt om me en met me. We klimmen langs een smal bospaadje omhoog. Onderweg staan we regelmatig stil en zien tussen de bomen door schitterende vergezichten. We lunchen in een half overdekte ruimte met de vijf monniken, met soep en daarna geroosterde forel met knoflooksaus. De enige andere gasten zijn een klein zigeunergezin dat zonder probleem mee eet. De man van het gezin laadt – nogal brutaal vind ik – de forel die over is gebleven, over in een plastic zak; en het gezin krijgt even later tassen met eten mee. Gastvrijheid.
Aan het eind van de wandeling komen we bij de grot waar de plaatselijke heilige, Theodora, leefde. In de grot branden veel kaarsen. Een monnik van het vlakbij gelegen klooster Sihla zingt met enkele nonnen, loopt even later met ons de grot in en vertelt ons enthousiast over haar heiligenleven. Hij vertelt dat hier afgelopen zondag nog een jonge meisje van een bezetenheid is genezen.
Dag 2: Op weg gaan
– Onze begeleider Elisabeth Brouwer heeft aan iedere dag een thema gegeven –
Vóór het ontbijt ga ik naar de kerk, midden op het vierkanten binnenterrein van het klooster, dat de naam mănăstirea Neamt draagt. In een oosters-orthodoxe kerk kun je altijd binnenlopen; er zijn geen strikte begintijden. Enkele monniken zijn er al en prevelen, murmelen teksten; geleidelijk komen er ook andere monniken binnen en gaan soms ook weer weg.
Vóór de iconenwand staan twee standaarden met daarop een icoon: aan de linker kant een icoon van Maria met kind (hier Moeder Gods genoemd), aan de rechter kant een icoon van Jezus. Rechts aan de wand is een icoon van de geboorte, links een icoon van de verrijzenis. Boven in de koepel een icoon van Christus Pantocrator. Dat zie je zo in alle oosters-orthodoxe kerken, zo blijkt me later.
Driekwartier van de dienst zegt me niets totdat ik opeens de stralenkrans om de hoofden van Maria en Jezus zie. Dan komt er een gevoel over me “Hier is Gd aanwezig”. De icoon geeft een besef en doorkijk op een andere wereld. Een gevoel van goddelijke aanwezigheid. Dat beleef ik maar zelden in kerken in Nederland. Voor de orthodoxie is de opgestane Jezus ook werkelijk aanwezig in de kerk.
De hele liturgie – de teksten, liederen – is gericht op het vieren van heiligheid. Bij ons moeten liederen en teksten vooral inspirerend zijn; alles moet ‘inhoud’ hebben; we moeten er vooral iets aan ‘hebben’. Hier roepen de voor mij onverstaanbare teksten en gezangen een diep religieus gevoel op, dat ik niet anders kan beschrijven dan als een gevoel van heiligheid.
Onder het ontbijt dat even later in stilte plaatsvindt, merk ik dat het gevoel verdwenen is; het komt weer een beetje terug als ik vork en mes neerleg. Later op de dag, 9 kilometer wandelen verder, komt het gevoel weer even terug. Onderweg zijn we omhooggelopen en we hebben gepicknickt bij een kleine kluizenarij, met de naam skete Procov – het woord duidt de mantel aan van Maria, die zo de wereld in ontferming omhult -. Op een bankje spreken we er met een jonge monnik die ons vriendelijk maar toch ook dwingend lijkt te willen overtuigen van de waarheden van de orthodoxie. Hij heet Ambrosius, naar de doopvader van Augustinus. We beleven een moment van herkenning en begrip als we de uitspraak van Augustinus delen “Heb lief en doe wat je wilt”.
Dag 1: Vertrek
Zondagmorgen begin september, het is pikdonder nog, 4 uur, rijdt een vriend ons van Amersfoort naar Schiphol, waar ons kleine reisgezelschap – van in totaal 8 personen – zich verzamelt bij de balie van Austrian Airlines. Bestemming is Iaşa, hoofdstad van de regio Moldavië in Roemenië. We gaan naar een gebied inde uitlopers van de Karpaten, waar zich veel kloosters bevinden, vaak op loopafstand van elkaar. Een zekere koning Stephan de Grote deed eens de belofte dat hij bij iedere overwinning een klooster zou stichten. En dat werden er heel wat.
Als ik van huis vertrek staat het pelgrimeren nog ver van me af. Want ik heb in de afgelopen weken veel aan mijn hart en hoofd gehad; een vriend is plotseling overleden; mijn vader is ernstig ziek geworden; en, heel banaal, ik moest mijn belastingformulier over 2014 invullen – de inspecteur weigerde me langer uitstel te geven -.
Wat betekent pelgrimeren? zo vraag ik me af in het vliegtuig, als we boven de wolken vliegen in een inmiddels helderblauwe opgeklaarde lucht. Ik bedenk: “Pelgrimeren moet zoiets zijn als ruimte maken voor Gd, en voor je diepste zelf”; die twee zijn op elkaar betrokken. Gd kennen is jezelf kennen, en omgekeerd: jezelf kennen is uiteindelijk ook Gd kennen. Ik lees de evangelietekst van het rooster (Marcus 7: 31-37), die we gisterenmorgen in ons maandelijkse meditatiegroep (‘Vacare’, dat ook ‘ruimte maken’ betekent) in Amersfoort hebben bemediteeerd. Mooi idee dat deze tekst vandaag in alle katholieke kerken in de hele wereld wordt gelezen. Ik probeer me te vereenzelvigen met het beeld van de doofstomme in de tekst. Ik word zelf die doofstomme, ik hoor vaak niet wat er echt gaande is. En ik kan de woorden die ik moet spreken, vaak niet uitspreken. De blijde boodschap in het verhaal is dat Jezus mij kan genezen door zijn vingers in mijn oren te steken. En mijn tong met speeksel te bevochtigen. Jezus raakt mij. Ik word stil van binnen, vredig, word losser. Ik denk aan alle mensen beneden het wolkendek.
Deze reis wordt georganiseerd en begeleid door Elisabeth Brouwer, een goede bekende van mij. Zij organiseert vanuit haar Bureau Balans deze pelgrimsreizen al meer dan 10 jaar, is inmiddels goed vertrouwd met het oosters-orthodoxe christendom en spreekt Roemeens. Lees www.bureaubalans.eu .
Huib Klamer is lid van de rooms-katholieke Xaveriusparochie in Amersfoort, doet mee met de werkgroep Ecologische duurzaamheid van de Raad van Kerken en was ooit verbonden aan de werkgeversorganisaties VNO/NCW voor identiteitszaken.
Wie de pelgrimage wil volgen kan binnenkort opnieuw op deze plek langssurfen. Dan plaatsen we een volgende impressie van Huib.
Wilt u reageren op de ervaringen van Huib Klamer? Dat kan hier onder. Of per mail: rvk@raadvankerken.nl