De groep van mensen die zichzelf niet kunnen redden wordt steeds groter. De lat in de digitale samenleving gaat omhoog en nogal wat mensen hebben eenvoudigweg moeite om daarin de weg te vinden. Tegelijk vraagt de overheid van de burgers om zelf actiever op te treden. Dat zijn toch twee paradoxale ontwikkelingen.
De directies van de regionale GGD’s en GHOR’s kwamen donderdag 17 september bij elkaar in Veenendaal. Ze hadden een klantenpanel uitgenodigd van diverse organisaties die met het thema ‘zelfredzaamheid’ te maken hebben; dat varieerde van het Rode Kruis tot de Raad van Kerken, van het Leger des Heils tot een stichting die zich bezighoudt met zwerfjongeren. De rode draad door heel de besprekingen vormde de constatering dat de groep die zich niet staande weet te houden groeit, terwijl de overheid wel aandringt op een participatiesamenleving, waarin mensen hun eigen straat schoon weten te vegen.
De ANBO, ook aanwezig, heeft vorig jaar onderzoek laten verrichten onder 11.000 senioren. Ze hebben vooral vragen gesteld over de mogelijkheden zelf regie te voeren over het leven, dus de mate van zelfredzaamheid. Daaruit blijkt dat ongeveer twintig procent van de ondervraagden zichzelf niet staande weet te houden en zoekt naar een beschutte plek waar je veilig bent.
Zelfredzaamheid, zoveel is wel duidelijk, heeft er mee te maken dat mensen zelf regie voeren over hun leven en in omstandigheden kunnen leven waardoor dat mogelijk is. De leiding van GGD/GHOR spreekt nogal eens in de lijn van Machteld Huber over ‘positieve gezondheid’. Oude concepten gaan nog te veel uit van het bestrijden van ziekte. Huber wil gezondheid minder statisch opvatten en een meer dynamische invulling geven van mensen die zich aanpassen aan omstandigheden en zelf regie voeren over hun welbevinden. Een dergelijk concept sluit aan bij het besef dat je minder medicatie moet hebben en de gezondheidszorg betaalbaar moet houden.
Het klantenpanel van de GGD/GHOR noemde overigens allerlei voorbeelden waarbij de regiefunctie helemaal niet in beeld komt. Er zijn veel mensen die psycho-sociaal gehandicapt zijn, laaggeletterden, mensen die door sociale omstandigheden en tegenvallers de weg kwijt zijn. Van zelfredzaamheid kan dan geen sprake zijn; hoogstens van samenredzaam, zoals iemand zei en daarbij refereerde aan steun die kwetsbare mensen elkaar kunnen geven of aan mantelzorg.
De verschuiving van de zorg vanuit de landelijke overheid naar de gemeentelijke overheid brengt veel veranderingen te weeg in de zorg. Het moet niet zo zijn, zei een van de klanten, dat de organisaties elkaar nu gaan beconcurreren in wijkteams van de gemeente om maar zoveel mogelijk invloed te hebben. Voor de GGD/GHOR is dat overigens nog behoorlijk lastig, want er zijn 25 regionale GGD’s en het aantal gemeenten ligt ergens in de buurt van de 400.Dus alleen fysiek is het al niet bij te houden.
Diverse klanten merkten dat de verschuiving in de zorg gepaard gaat met bezuinigingen. Dat stelt mensen voor keuzeproblemen. Waar kunnen ze nog een helpende hand bieden en waar moeten ze een grens trekken? Een lastig punt kan ook zijn, dat mensen die het aangaat hun eigen situatie niet direct als problematisch definiëren. Van de 9000 zwerfjongeren die door Nederland rondgaan met een sporttasje op de rug heeft de helft niet in de gaten dat ze het gebit hopeloos verwaarlozen. De klachten komen later pas. Het Leger des Heils becijferde in een onderzoek dat zestig procent van de mensen aan de onderkant niet bij de huisarts komt, maar wel van alles onder de leden heeft.
Vanuit de kerken werd het belang verwoord van het oprecht aandacht geven aan elkaar. Eenzaamheid is een groot probleem in Nederland. Een plaatselijk initiatief als ‘JBO / Jong bezoekt oud’ kan daarop inhaken. Jonge mensen adopteren als het ware een oudere en ietwat stigmatiserend gezegd legt de jongere watsapp uit aan de oudere en de oudere geeft uitleg wat de stilte voor hem of haar betekent.
Voor de GGD/GHOR is het nog een hele klus het eigen werk af te bakenen. Nu al denkt de één bij deze organisaties aan de methadonbus, een ander denkt aan de ambulance, weer een ander denkt aan de reiniging bij het vervuildzijn van een huis, en weer een ander roept: een prik voordat je op reis gaat of toezicht op kinderopvang.
Nico Plug, directeur van de GGD Hollands Noorden, twitterde tijdens de bijeenkomst over de inbreng van de kerken. Hij gaf aan dat veel vragen van niet zelfredzamen onzichtbaar zijn en waar ze zichtbaar worden heb je – ook als kerken – de vraag hoe ver je wilt en kunt gaan in de begeleiding.
Foto: huisreiniging bij vervuiling is één van de taken waarin je de GGD kan tegenkomen