Fokke Wouda, die onder meer als vrijwilliger voor de Raad van Kerken werkte, bezocht met de Taizé-gemeenschap Oekraïne. Hij schreef er een artikel over met de titel ‘Pelgrimage van vertrouwen in Oekraïne’. Hieronder zijn bijdrage.
“We komen met lege handen, maar met liefde in ons hart.” Zo verwoordt broeder Alois de intentie van de pelgrimage van vertrouwen op aarde in Oekraïene. Het vijftigtal jongeren dat de broeders vergezelt komt uit heel Europa. We zijn geïnspireerd door de gemeenschap van Taizé om deze reis te maken naar een land dat verscheurd wordt door oorlog. Een impressie van bijzondere ontmoetingen tussen oost en west.
Het bezoek aan Oekraïne weerspiegelt de twee doelen van de gemeenschap van Taizé, een oecumenisch klooster in Frankrijk. De gemeenschap streeft naar toenadering tussen christenen en naar solidariteit tussen mensen. Vandaag de dag ontvangen de broeders, die zelf uit verschillende christelijke kerken komen, meer dan 100.000 jongeren per jaar. Een groeiend aantal is afkomstig uit Oost-Europese landen. Zij kunnen een week in het klooster verblijven en meedoen in het spirituele leven van de gemeenschap. De broeders willen de banden met de orthodoxe kerken aanhalen en jongeren uit het westen de kans geven de oosterse tradities te leren kennen. Ook willen zij een paar dagen doorbrengen met de christenen in Oekraïne, om hen een hart onder de riem te steken.
Zo staat het programma in het teken van ontmoetingen. De orthodoxe gemeenschappen stellen hun deuren open en laten ons hun spiritualiteit zien. Het is wennen aan de ons onbekende vormen: het staan tijdens de diensten, de muziek, het veelvuldig maken van een kruisteken en niet in de laatste plaats de Oekraïense taal. Voorbij deze uiterlijke verschillen zien we een diepgewortelde christelijke cultuur. De woorden ‘Christos voskrese, voistinu voskrese’ (Christus is opgestaan, hij is waarlijk opgestaan), waarmee orthodoxe christenen elkaar begroeten in de Paastijd, klinken al gauw vertrouwd.
Het verblijf in gastgezinnen is heel bijzonder. Onze ‘mama Olga’ weet gelukkig al hoe hectisch een programma van Taizé kan zijn. Steeds zorgt zij ervoor dat we op tijd op de juiste plaats zijn. Bij terugkomst laat in de avond heeft zij een warme Oekraïense maaltijd klaar. En ze spreekt met ons over de stad, de situatie van het land en over onze ervaringen. Zo proeven we de gastvrijheid en de culinaire gewoonten van dit land.
Het bezoek aan Maidan, het centrum van de protesten in 2013 en 2014 is een hoogtepunt – en tegelijk een dieptepunt. We horen de verhalen over het doorzettingsvermogen van de demonstranten in de ijzig koude winter. We zien de posters die staan opgesteld en die de chaos van de opstand weergeven. Maar bovenal worden we geconfronteerd met de portretten van de ‘hemelse honderd’, de demonstranten die om het leven kwamen bij de politieacties. We herdenken hen in een indrukwekkende ceremonie. Voor mij zijn alle slachtoffers van het conflict, inclusief de omgekomen inzittenden van vlucht MH17, inbegrepen in dit gebed.
Enkele persoonlijke ontmoetingen met vluchtelingen uit de oostelijke provincies en de Krim geven een glimp van de tragedie die deze oorlog is. We horen over hun vlucht uit de oorlogsgebieden. Ze vertellen over de opvang in Kiev en hoe zij proberen de draad daar op te pakken. De volwassenen zoeken werk, de jongeren krijgen de mogelijkheid te studeren en de kinderen worden gelukkig verwelkomt op de scholen. Toch is het leven ontwricht; ze moesten hun thuis verlaten.
De oorlog gaat de hele samenleving aan. Wat opvalt is het aantal Oekraïense vlaggen in het straatbeeld. Veel deuren, hekken en muren zijn blauw en geel geverfd en van veel balkons wappert de vlag. Het nationalisme is zichtbaar sterk in het westen van het land. Het land, dat 25 jaar heeft kunnen genieten van onafhankelijkheid na de Sovjettijd, vecht nu weer om de integriteit van haar grondgebied te beschermen. De stemming is hierdoor bedrukt, zo merk ik in een gesprek met studenten. Als iemand in de vriendengroep voorstelt om uit te gaan, is er altijd wel iemand die zich afvraagt of dat onder deze omstandigheden wel gepast is. Het land is immers in oorlog en leeftijdgenoten wagen hun leven in het oosten.
De ontmoeting met onze groep doet de organiserende Oekraïense jongeren duidelijk goed. Ze ontvangen ons enthousiast. De contacten zijn intensief en hartelijk, de sfeer is uitgelaten. Hun pijn wordt echter zichtbaar bij het gebed rond het kruis. Tijdens de Taizéviering in de Grieks-katholieke kathedraal van Kiev op vrijdagavond leggen de broeders naar hun gewoonten de afbeelding van de gekruisigde Jezus op de grond. Wie wil heeft de gelegenheid erbij te knielen, het voorhoofd er op te laten rusten en te bidden. Hier wordt het verdriet zichtbaar en voelbaar. De in het Oekraïens gefluisterde gebeden zijn intens. Zonder te verstaan is duidelijk dat deze smeekbeden diep uit het hart komen.
Wij, de bezoekende pelgrims, hebben niets te bieden. Het enige wat we kunnen doen is enkele dagen bij deze mensen zijn, naar ze luisteren en met ze bidden. We zijn hier gekomen omdat we willen begrijpen wat er gebeurt. Met onze aanwezigheid maken we zichtbaar dat in onze thuislanden veel mensen en gemeenschappen meeleven met de Oekraïense bevolking.
De lege handen waarmee we zijn gekomen, zijn inmiddels gevuld. Met het enthousiasme en de gastvrijheid van onze gastheren en -vrouwen. Met de mooie souvenirs die we kregen toegestopt. Met indrukwekkende verhalen en ontmoetingen. En met het verzoek om te blijven bidden voor vrede en gerechtigheid in Oekraïne.
Foto 1: Taizé verbindt mensen. Broeder Alois, prior van Taizé, zit tussen Olga uit Kiev (links) en Natasja uit Moskou (rechts) in de metro. (fotograaf onbekend)
Foto 2: Op Maidan, het Plein van de Onafhankelijkheid, horen we verhalen over de revolutie van 2013-2014. Op de opgestelde posters zien we beelden van de situatie toen.
Foto 3: Herdenkingsplek bij Maidan. Ruim honderd mensen kwamen door politiekogels om het leven. Zij worden nu de ‘hemelse honderd’ genoemd.
Foto 4: We plaatsen herinneringslichten bij de foto’s van de omgekomen demonstranten.
Foto 5: Alle deelnemers van de pelgrimage samen op de foto bij de St. Sophia kathedraal in Kiev.
Foto 6: We maken intensief kennis met het orthodoxe christendom.
(Foto’s 2-6 met toestemming door Pozsgay Benedek, een deelnemer uit Hongarije)