De Europese bisschoppenconferentie (CCEE) en het moderamen van de CEC (Europese Kerkenconferentie) hadden een kerk overstijgend thema gekozen voor hun jaarlijkse ontmoeting, die plaatsvond op 17 en 18 november in het Duitse Hannover. Het ging over de communicatie van het evangelie in het Europa van vandaag de dag en de spits van het gesprek lag bij de ontwikkelingen op digitaal gebied.
Je merkte in het gesprek al gauw dat de waardering voor de digitale mogelijkheden weinig te maken had met de vraag of men rooms-katholiek, orthodox of protestant is; veel beslissender is de vraag of men zelf de kans heeft gehad om ervaring op te doen met de nieuwe media. Zij die vertrouwd zijn met twitter en facebook plegen te wijzen op de uitdagingen en kansen die de nieuwe communicatiemiddelen bieden. Zij die minder ervaring hebben met de toepassingen plegen te wijzen op de ethische vragen rond privacy en anonimisering van mensen die ligt onder de virtualisering.
De Engelse president van de CEC, de gepensioneerde geestelijke Christopher Hill bracht aan het einde van de besprekingen de verschillende posities weer bij elkaar met een historisch overzicht vanaf de toepassing van het alfabet tot het gebruik van de telegraaf, waarbij de nieuwe communicatiemogelijkheden in hun tijd de kerken steeds weer aan nieuwe mogelijkheden hebben geholpen om het geloof op een eigen manier te delen. ‘We hebben altijd met veranderingen te maken gehad, dus we hoeven er niet bang voor te zijn’, zei de man die zichzelf als digibeet karakteriseerde. Hij vergeleek de werkwijze van een bisschop in de tijd voordat de spoorwegen waren aangelegd met de werkwijze in de digitale tijd. In de vroege tijd zag je enkel je bisschop als hij bij wijze van kennismaking eenmaal de parochies van zijn bisdom bezocht. In deze tijd kan je kennisnemen van de visie van de bisschop bij talloze gelegenheden. Dat roept dan ook weer nieuwe vragen op. ‘Als de bisschop altijd spreekt’, zei Hill met een zekere Engelse humor, ‘moet je wel extra opletten op het moment dat de bisschop echt iets te zeggen heeft. In die zin stellen de nieuwe media allerlei strategische vragen aan ons’.
Hoezeer de inbreng afhankelijk was van je geografische afkomst en niet van je denominatie bleek toen broeder priester Michel Remery, voorheen actief in het bisdom Rotterdam en nu al weer een paar jaar werkzaam als vice-secretaris generaal van de CCEE, een toelichting gaf. Zijn benadering had een vergelijkbare insteek met dat van zijn landgenoot ds. Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Nederlandse Raad van Kerken, die eerder op de dag een bijdrage had geleverd. Beide verhalen legden het accent op de mogelijkheden die de nieuwe media bieden en op de ingrijpende veranderingen die er door tot stand worden gebracht.
Remery wees op enkele verschuivingen; communicatie verschuift van begrip naar pro-activiteit, van papieren communicatie naar digitale communicatie, van catechisme naar catechesis, van een dertig minuten durende homilie naar een boodschap met de lengte van een tweet, en van consumptisme bij de ontvanger naar participatie en bewustzijn. De in Voorburg geboren geestelijke wees ook op drie bloeiende initiatieven met nieuwe communicatiemiddelen. Hij noemde de website van het Vaticaan, waar je het actuele rooms-katholieke nieuws kunt volgen (news.va), hij noemde Geek Priest, waaraan de Nederlandse mediapriester Roderick Vanhögen een gezicht geeft, en hij wees op het initiatief www.tweetingwithgod.com, waarin priester Michel Remery zelf een actieve rol speelt. In een bijbehorende boek schrijft hij onder meer dat de website en de app willen ingaan op de vragen, twijfels en verlangens van de jonge mensen. Je kunt met de bijbehorende app bijvoorbeeld foto’s maken waarna je complete video’s op je smartphone kunt downloaden.
Klaas van der Kamp, tevens uitgever bij Jongbloed, liet enkele succesvolle folio-uitgaven zien, waarvan het concept aangepast was bij de digitale eisen van deze tijd. En hij toonde mislukte projecten, waar men ten onrechte doet alsof je in de digitale tijd nog op een zelfde manier kunt communiceren als voorheen. Hij benoemde verder het belang van marketing, niet als een sluitpost als alles al in kannen en kruiken is, maar als mede richting bepalend aan het begin van het proces. Zijn stelling ‘marketing is niet een methode om de strategie af te ronden, maar marketing is deel van het besluitvormingsproces aan het begin’ leverde de nodige discussie op. En ook de gedachte: ‘de vorm is niet ondergeschikt aan de boodschap, maar maakt deel uit van de boodschap’ gaf gespreksstof.
De synode van de Evangelische Kirche in Duitsland had net een week eerder het thema van de digitalisering besproken in Dresden. De preses dr. Irmgard Schwaetzer bezocht de Europese top om enkele conclusies toe te lichten. De EKD wenst actief te participeren in wat de kerken ‘de digitale transformatie’ noemen. De EKD is bereid daar geld in te investeren, onder meer voor educatie. Schwaetzer wees op de nauwe samenhang die er bestaat tussen de bijbelverspreiding en de Reformatie. ‘We vrezen dat er zich soortgelijke ontwikkelingen zullen voordoen op basis van de digitalisering’, aldus Schwaetzer. De kerken staan voor de uitdaging mensen te zien als zender en als ontvanger, en dat vraagt een andere benaderingswijze en een aangepaste organisatie.
In de stukken van de synode die op internet te vinden zijn komt de mogelijkheid naar voren dat je avondmaal zou kunnen vieren terwijl je via een livestream met de viering in de kerk bent verbonden. Vanuit de Europese conferentie wilde men weten of de teneur van de voorbereidingsstukken was bekrachtigd tijdens de synode. Enkele inleiders in documenten die de synode toegezonden had gekregen, stelden dat je weliswaar zelf te voren brood kunt klaarleggen voor de televisie en op het moment dat de pastor het brood aanreikt via de camera dan je eigen brood kunt nemen, maar dat wil nog niet zeggen dat er sprake is van avondmaal of eucharistie. Je hebt dan wel deel aan het sacrament, maar je ervaart niet de lijfelijke aanwezigheid van anderen. Schwaetzer legde uit dat de synode zich hier niet over heeft uitgesproken. Er is eerst verder onderzoek nodig, zo stelde ze, naar wat eigenlijk precies de gemeenschap van de heiligen is in een dergelijke situatie. De synode maakte daarbij onderscheid tussen het woord Gemeinde en het woord Gemeinschaft. Er is via internet in ieder geval sprake van een Gemeinschaft, maar of je dat ook een Gemeinde mag noemen moet verder onderzocht worden.
Thierry Bonaventura, de persofficier van de CCEE, wees op de grote relationele veranderingen die zich door de nieuwe media voltrekken. ‘De consumenten stellen de beslissende vragen en de kerken moeten zich daar op instellen’. Hij benoemde verder de enorme snelheid waarmee zich nieuws verspreidt via de nieuwe media en de consequenties die dat vraagt om alert te reageren.
De voorzitter van Rooms-Katholieke zijde, de kardinaal Angelo Bagnasco benoemde het geheimenis van communicatie door te verwijzen naar parabels in de bijbel over de groei van het zaad op de akker en de groei van het mosterdzaadje. Dergelijke gelijkenissen maken duidelijk dat je als mens veel kunt plannen, maar dat het God is die de wasdom geeft.
Er werden tijdens de conferentie ook vele vragen gesteld, vooral op ethisch gebied. Er werd gewezen op het informatiebombardement dat zich voltrekt via de media waardoor mensen in verwarring raken over zichzelf, over God en de bijbel. Sommige mensen verwarren religie en agressie. Anderen lopen vast in de verhouding van technische mogelijkheden en religie. Er zijn ethische vragen te stellen bij de grens van particuliere informatie en publieke data. De virtuele werkelijkheid en de realiteit lopen steeds meer door elkaar. Mensen maken selfies van zichzelf op allerlei plaatsen vanuit de gedachte: ‘I posted, so I am’, alsof hun waarde daarvan afhankelijk zou zijn.
Foto’s:
1. Onderonsje tijdens de ontmoeting met links de Nederlandse vice-secretaris van de CCEE Michel Remery
2. Het presidium van de ontmoeting, met op de voorgrond de vice-president van de CCEE kardinaal Angelo Bagnasco en daarachter de gepensioneerde president van de CEC Christopher Hill
3. De preses van de EKD dr. Irmgard Schwaetzer