De broeders van Taizé (zie www.Taizé.fr) vieren elke dag samen de Rooms-Katholieke eucharistie, ook al is een groot aantal van hen van protestantse afkomst. Dat maakt het onder jongeren populaire pelgrimsoord in Midden-Frankrijk uniek. Fokke Wouda, masterstudent Christianity and Society aan Tilburg University, onderzocht deze situatie en studeert 26 augustus op het onderwerp af.
Samenwerking tussen kerken gebeurt op verschillende terreinen. Met name in de diaconie is dit heel goed mogelijk. Maar vooral waar het gaat om samen het geloof te vieren zijn de zaken complexer. Samen vieren gebeurt in kleinschalige plaatselijke initiatieven en bij ad-hoc-evenementen zoals onlangs de herdenkingsdienst voor de slachtoffers van vlucht MH17 in Amersfoort. Toch zijn de kerkmuren weer erg zichtbaar als nagedacht wordt over structurele oplossingen en Taizé is zo’n plaats van vernieuwing.
Uitzondering die de regel bevestigt
Het Rooms-katholieke kerkrecht biedt maar weinig ruimte voor oecumenische experimenten, laat staan voor eucharistische gastvrijheid. In het algemeen wordt communio in sacris – dat is gezamenlijke eredienst – verboden (vergelijk Unitatis Redintegraio 8), omdat dit een uiting is van kerkelijke eenheid die ook feitelijk gerealiseerd moet zijn. Waar de eenheid niet bestaat, kan daarom niet samen gevierd worden. Slechts om zeer zwaarwegende redenen mogen plaatselijke bisschoppen beslissen af te wijken van dit principe.
Taizé geniet deze uitzonderingspositie. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) staat de Rooms-Katholieke Kerk welwillend tegenover de spiritualiteit van Taizé. Bisschoppen, kardinalen en ook de pausen sinds Johannes XXIII (die het concilie bijeenriep) hebben grote interesse getoond voor de gemeenschap. De spiritualiteit van de gemeenschap en de inzet voor de oecumene worden keer op keer geprezen.
Hoewel de kerk de huidige praktijk – waarin rooms-katholieken en protestanten samen de eucharistie vieren – faciliteert, ze promoot deze situatie niet. Duidelijk is dat het belang voor de oecumene gewaardeerd wordt, maar dat de situatie in Taizé niet kan dienen als model voor oecumenische ontmoeting in het algemeen. Met andere woorden: in haar doen en laten waardeert de Rooms-Katholieke Kerk de situatie in Taizé, terwijl dit tegelijkertijd een unieke uitzondering dient te blijven.
Communio
Het onderzoek van Wouda heeft als tweede focus de theologische dimensie van de oecumene in Taizé. De Rooms-Katholieke Kerk heeft goede theologische redenen om communio is sacris in principe te verbieden, meent de auteur. In hoofdzaak bestaat de grond hiervoor uit de gangbare communio-theologie. De ontmoeting met Christus, zoals die in de eucharistie plaatsvindt, heeft twee dimensies. Enerzijds creëert het gemeenschap (communio) met God en met mensen. Anderzijds is het een uiting van kerkelijke eenheid. In het huidige communio-denken van de Rooms-Katholieke Kerk ligt de focus op de laatste dimensie. Kerken die verdeeld zijn kunnen niet samen uiting geven aan kerkelijke eenheid door samen eucharistie te vieren.
Juist op dit punt vormen de spiritualiteit en praktijk van Taizé een uitdaging voor de Rooms-Katholieke theologie. Volgens Taizé’s stichter Frère Roger (1915-2005) en zijn opvolger Frère Alois kan de kerk weliswaar zichtbaar verdeeld zijn, maar nooit op existentieel niveau. In de doop zijn alle christenen verbonden. Voor Frère Roger was het ondenkbaar een leven van verzoening te leiden met zijn broeders, zonder ook tafelgemeenschap te delen. Omdat Taizé geen nieuw alternatief wil zijn naast de al bestaande denominaties, heeft de gemeenschap er met toestemming van de plaatselijke bisschop voor gekozen de eucharistie te omarmen als gezamenlijke vorm van eredienst. Sinds de eerste Rooms-Katholieke broeder intrad in 1973 ontvangen de broeders dagelijks de communie.
Parabel van gemeenschap
De gemeenschap ziet haar eigen praktijk niet als definitieve oplossing voor de complexe oecumenische vraagstukken. De broeders grijpen terug op de existentiële eenheid van de kerk in de doop en tegelijkertijd vooruit op de zichtbare eenheid die nog niet bereikt is. Zo is de eucharistische praktijk van Taizé geen model, maar een teken van hoop. Zelf omschrijft de gemeenschap zich treffend als ‘parabel van gemeenschap’ ofwel een gelijkenis van communio.
Over de auteur
Fokke Wouda studeerde theologie in Kampen en Tilburg. Met het onderzoek getiteld “Communion in Taizé. Theological interpretation of a Eucharistic practice in an ecumenical context” sloot hij de masterstudie Christianity aan Tilburg School of Theology (onderdeel van Tilburg University) af. Momenteel is hij actief als stagair bij de Raad van Kerken in Nederland.
Update noveber 2014:
Het volledige onderzoek is in november gepubliceerd als special van het online magazine Perspectief van de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Het is hier in te zien:
Foto’s van de Taizé-gemeenschap zelf en van Jan Oosterink. Perspectief is het magazine van de Katholieke Vereniging voor Oecumene (oecumene.nl).