Het bezoek van patriarch Bartholomeus aan Nederland in april is uniek. Het is vooral aan mgr. Joris Vercammen en de Oud-Katholieke Kerk te danken dat het gelukt is deze geestelijke wereldleider naar Nederland te halen. Om hem verder te introduceren vroeg het bureau van de Raad aan Jan Jorrit Hasselaar om een introductie. Hieronder een bijdrage van zijn hand, wat in die vorm min of meer ook verschenen is in het Friesch Dagblad. Jan Jorrit is econoom en theoloog. Hij was onlangs te gast bij de Oecumenisch Patriarch van Constantinopel. Hij is voorzitter van de werkgroep Duurzaamheid van de Raad van Kerken. Deze groep begeleidt de patriarch op zaterdag bij een bezoek aan de Eemlandhoeve en een daarbij behorend Rondetafelgesprek. Jan Jorrit Hasselaar:
De relatie tussen de kerk van het Oosten en Westen is duizend jaar gekenmerkt door twist en verwijdering. Sinds vijftig jaar is er pas weer sprake van toenadering. Het is dan ook niet zo vreemd dat de oecumenisch patriarch in het Westen tamelijk onbekend is. Toch is hij de eerste onder zijns gelijken in de Oosters Orthodoxe Kerk en spiritueel leider van zo’n driehonderd miljoen gelovigen. Formeel is patriarch Bartholomeus samen met paus Franciscus de eerste man in het christendom. In mei van dit jaar brengen patriarch en paus samen een bezoek brengen aan Jeruzalem. Daar vieren ze de hernieuwde toenadering van vijftig jaar geleden.
In april brengt Bartholomeus I een officieel bezoek aan de Oud-Katholieke Kerk van Nederland. Om precies te zijn van 23-27 april. Dit bezoek staat in het teken van de warme banden tussen beide kerken. Ook zal de patriarch verder kennis maken met Nederland. In dat licht brengt de patriarch een bezoek aan premier Rutte en gaat hij op audiëntie bij koning Willem-Alexander. Belangrijk thema tijdens het bezoek van de patriarch is de verbinding tussen geloof en het maatschappelijke vraagstuk van duurzaamheid. Op 24 april houdt hij de jaarlijkse Quasimodolezing Faith in the Environment. Op 26 april is er een Rondetafel ter gelegenheid van de patriarch over duurzaamheid en voedsel in de Nederlandse context.
De groene patriarch
Sinds zijn aantreden in 1992 staat de patriarch in de frontlinie van duurzaamheid. Vrijwel elk jaar organiseert de patriarch met partners uit politiek, wetenschap en religie een congres over de vraag naar duurzaamheid in een bepaald gebied. In 2002 trokken ze een week per boot over de Adriatische Zee en bespraken thema’s die daar speelden. In 2007 bezochten
ze de Noordelijke IJszee en in 2009 was het thema opgebouwd rond de Mississippi. Ter gelegenheid van het bezoek van de patriarch zal er een symposium georganiseerd worden over duurzaamheid in de Nederlandse context. Vanwege de inspanningen van Bartholomeus I op het gebied van duurzaamheid kreeg hij de bijnaam ‘de groene patriarch’. De patriarch werd door Time Magazine verkozen tot één van de honderd invloedrijkste mensen ter wereld vanwege zijn spirituele benadering van het milieuvraagstuk. Tijdens zijn bezoek zal de patriarch uitgebreid ingaan op dit thema. Verbinding is echter een breder begrip bij de patriarch.
Een ander licht
Zo hangt in de officiële entreehal van het patriarchale huis een mozaïek van de apostel Andreas. Op dat mozaïek draagt Andreas het evangelie over aan zijn opvolger Stachys. In de Orthodoxe Kerk geldt Andreas als de stichter van de kerk van Byzantium, het latere Constantinopel. De patriarchen zijn dus de opvolgers van Stachys en Andreas. Opvallend is
de verbondenheid van heden, verleden en toekomst. De overleden patriarchen en heiligen doen zichtbaar mee in iconen en relikwieën. In hun leven werd iets zichtbaar van de toekomst van God. Hun iconen en relikwieën weerspiegelen iets van het rijk van God in deze wereld. Daarom kijkt een icoon ons altijd rechtstreeks aan. God is in ons midden en is op ons betrokken. Ook kent een icoon geen dag of nacht. Een icoon weerspiegelt een ander licht.Het licht van God. Iconen, relikwieën en dogma’s zijn volgens de patriarch slechts bescheiden wegwijzers naar het Mysterie. Ook de liturgie wil het rijk van God laten schijnen in deze wereld. Hoe indrukwekkend de liturgie in de Orthodoxe Kerk ook is, ze is nooit
bedoeld voor intern gebruik. Altijd gaat het om de verheerlijking van de wereld. In dit licht is het vanzelfsprekend dat de patriarch betrokken is bij vredesopbouw en duurzaamheid. De Patriarch is een speelse en wijze man met opvallend veel oog voor de kwetsbaren, zoals kinderen en mensen met een verstandelijke handicap. Toch heeft deze man van vrede het zelf niet altijd makkelijk in zijn eigen land Turkije.
Open en constructief
Ofschoon Turkije een democratie is, is het allesbehalve vanzelfsprekend dat minderheden vrijheid van onderwijs en godsdienst hebben. De oosters-orthodoxe christenen zijn zo’n minderheid. Het topje van de ijsberg wordt zichtbaar op Halki. Op het eiland Halki staat de theologische faculteit van het Oecumenisch Patriarchaat. In 1971 werd Halki door de Turkse autoriteiten gesloten. Sindsdien kunnen er geen priesters meer worden opgeleid in Turkije. In 2009 riep president Obama het Turkse parlement op om Halki te heropenen. Ondanks herhaalde toezeggingen door premier Erdogan lijkt de heropening van Halki nog ver weg.
Ondanks kleine lichtpuntjes voelt Bartholomeus zich dikwijls een tweederangs burger in eigen land. Er is de patriarch alles aan gelegen om zijn geestelijken zelf op te leiden op een manier die past bij het Oecumenisch Patriarchaat: open, constructief en verbonden met andere kerken en stromingen, zoekend naar eenheid. Eenheid betekent voor de patriarch geen universeel opgelegde doctrine of moraal. Hij pleit voor eenheid met ruimte voor diversiteit. Eenheid ontstaat volgens hem als verschillende mensen en kerken elkaar herkennen als onderdeel van hetzelfde lichaam van Christus. Een
eenheid die slechts gerealiseerd kan worden in het gastvrij ontvangen van elkaar en het samen optrekken in goede en slechte tijden. Wij leven in een wereld van iPhone en apps. Aan communicatie geen gebrek. Toch is het niet zo vanzelfsprekend dat we elkaar verstaan. Zeker niet als de ander uit een andere context en traditie afkomstig is. Ik hoop dat het bezoek van de patriarch mag bijdragen aan het waarderen van eenheid en diversiteit in Nederland en de wereldkerk.
Hoezeer de kerk als geheel waardering weet op te brengen voor de orthodoxe inbreng, bleek tijdens de inauguratie van paus Franciscus in maart 2013. Buiten het besef van veel journalisten gebeurde er iets unieks in de geschiedenis van het christendom. Omwille van de eenheid schoof de oecumenisch patriarch van Constantinopel Bartholomeus I de protocollen opzij. De patriarch bezocht ongevraagd en onverwacht voor het eerst in de geschiedenis de inauguratie van een paus, zijn rooms-katholieke evenknie. Deze stap werd zo gewaardeerd dat ook de Rooms-Katholieke Kerk van het protocol afweek. Het evangelie bij de installatie van de paus werd niet in het Latijn, maar in het Grieks gezongen, de taal van de Oosterse Kerk.
Jan Jorrit Hasselaar