Wat is de functie en het effect van het gebruik van sociale media zoals facebook, twitter, Google+, een blog en nog vele andere? ‘Nou’, zeggen velen, ‘dat berichten snel en wereldwijd te verspreiden zijn’. Zo op het oog een onschuldige vaststelling. Maar wat als deze media worden ingezet bij conflictsituaties? Dan lijkt het vorige antwoord minder vrijblijvend. En hoe kunnen religies die vaak betrokken zijn in het conflict zelf toch een bijdrage leveren in het ten goede keren van gebrokenheid door het gebruik van sociale media?
Deze vragen waren onderwerp van gesprek op het symposium dat georganiseerd werd door het Indonesisch-Nederlands consortium voor relaties tussen christenen en islamieten. De Raad van kerken, Kerk in Actie en de Protestantse Theologische Universiteit participeerden in het programma.
Het morgengedeelte startte met drie verhalen. Dominee Habila vertelde hoe in Nigeria, een land met 370 verschillende etnische groepen, hoofdzakelijk christenen (49%) en moslims (50%), geweld aan de orde van de dag is. De stad Jos is regelmatig het toneel van geweld en bloedvergieten tussen christenen en moslims, met vele slachtoffers als gevolg.
Voor Nigeria geldt, dat het gebruik van sociale media vooral tot polarisatie leidt. Habila pleitte voor het trainen van mensen in het effectief aanwenden van sociale media ten behoeve van culturele en vredelievende doeleinden. Daarnaast kun je ook kwalijke praktijken ntmaskeren via de sociale media en een tegenactie ontketenen; hij doet dat zelf in het door hem opgerichte Jos Peace Project. Het maakt onderdeel uit van The Justice, Peace & Reconciliation Movement, een beweging die zich inzet voor gerechtigheid, vrede en verzoening en een centrum heeft nabij de stad Jos. Hij ziet een actieve rol van de religie en de kerken in conflicten door het stimuleren van het samenwerken, zowel reëel als virtueel.
Een geheel andere setting vormen de Molukken, een eilandenrijk in de Indische Archipel. Hier leven moslims en christenen naast elkaar maar de segregatie in de samenleving is daar sinds de gewelddadige conflicten tussen 1999 en 2004 toegenomen. In Ambon leidde een oproep op facebook om het geweld af te zweren en voor vrede te gáán en daarin samen op te trekken, tot de oprichting van de organisatie Maluku Interfaith Institution for Humanitarian Action (LAIM) van Jacky Manuputty en Abidin Wanako. Zij zijn de initiatiefnemers van de groepen die zich ‘peace provocateurs’ noemen. In deze informele netwerken van christenen en moslims worden sociale media gebruikt om bij te dragen aan een vreedzaam samenleven.
De strategie die door hen ontwikkeld is heeft betrekking op de nieuwsgaring en heeft tot doel om na analyse van berichten feiten daaruit zo waarheidsgetrouw mogelijk te verspreiden. Niet alleen worden de sociale media gebruikt om tekstberichten te verzenden maar er zijn ook andere vormen die samenwerking stimuleren zoals dans, muziek, sportactiviteiten, theater, fotografie.
Jacky Manuputty
Toch is in beide gevallen niet alleen religieuze intolerantie de oorzaak van gewelddadigheden. Armoede, werkloosheid, corruptie, geen toegang hebben tot democratische middelen zijn mede debet aan oplopende spanningen. De overheid blijkt onmachtig te zijn om het geweld een halt toe te roepen of gebruikt religie als ideologie om politieke doelstellingen te halen.
Het gebruik van de sociale media heeft in deze situaties grote gevolgen. Het verschaft mensen toegang tot informatie en kennis wat op zichzelf een goede zaak is. Maar slecht nieuws, nog scherper geformuleerd, slecht gebracht nieuws, over onrecht wordt over het algemeen snel verspreid over het internet, scherpt het wantrouwen en de gevoelens van onveiligheid aan en kan zo escalatie van geweld uitlokken. Sociale media kunnen echter ook ingezet worden om positieve berichten de wereld in te sturen. Zo versterk je een opbouwend en verbindend effect.
Dan de Nederlandse situatie. Jan Post Hospers en Harry Polak zijn beide lid van het Caïro-overleg binnen de Raad van Kerken met als speerpunt een goede verstandhouding tussen joden, moslims en christenen. Zij deden verslag van hun gezamenlijke pogingen om de politieke besluitvorming te beïnvloeden via de sociale media door tijdens het debat over het rituele slachten door twitter te gebruiken. En ze lieten een film zien die op de Dam is opgenomen waarin vertegenwoordigers van religies saamhorigheid uitdrukken. De vraag die zij in de groep neerlegden was onder meer of het gewenst is om met sociale media een internationaal netwerk op te zetten. Het antwoord daarop was pragmatisch: ‘Begin gewoon en je zal merken of het aansluit bij behoeften’.
De middag werd besteed aan reflectie op het gebruik van sociale media zoals die in de verhalen naar voren was gekomen. Centraal daarin stond de vraag wat we kunnen leren van deze ervaringen en welke strategische keuzes er gemaakt moeten worden door leiders in conflictsituaties waarin religie een rol spelen.
Prof. dr. Nelly van Doorn, docent voor de relaties met de islam aan de VU, waarschuwde voor het gevaar van misleiding in berichtgeving door ingebouwde vooroordelen en vooronderstellingen. Het is belangrijk te weten waar je informatie vandaan komt, voor wie hij bestemd is en de intentie waarmee gegevens verstuurd worden.
Prof. dr. Ruard Ganzevoort, praktisch theoloog aan de VU, ging in op de communicatieve processen. Hij stelde dat bijvoorbeeld charismatische religieuze leiders makkelijker uit de voeten kunnen met de sociale media dan meer traditioneel ingestelde leiders. Hij relativeerde de unieke betekenis van de sociale media en noemde het één van de communicatiemogelijkheden. Hij adviseerde de religies om gewoon aan de slag te gaan en daarbij creativiteit aan de dag te leggen.
Philip Lee, vervangend directeur van de World Association for Christian Communication, ging in op de ethiek van de sociale media.
Diverse bezoekers benadrukten de noodzaak om mensen aan de onderkant van de samenleving toegang te bieden tot de sociale media. Onderwijs en beschikbaarheid van middelen zijn daarvoor gewenst. Daarnaast kwamen de risico’s aan bod die de sociale media opleveren. Bij het onnauwkeurig oppikken van geruchten kunnen leugens zich razendsnel verspreiden.
Voor wie meer wil weten over het gebruik en functie van sociale media, Gauwain van Kooten Niekerk, religiewetenschapper die een bureau gestart is waarop religie en sociale media worden verbonden, heeft een lezenswaardige tekst op het net geplaatst. Zie: gauwain.nl/some.
Ook interessant voor de mensen die iets willen nakijken is het verslag wat Janneke Nijboer op storify heeft gezet. Ze twitterde: ‘Mijn eerste storify gemaakt. Leuk om te doen. bit.ly/PY3dyB over symposium van vandaag’, gevolgd door het hashtag #transformconflict.
Foto’s:
1.Journalist Jielis van Baalen tijdens de plenaire discussie, naast dagvoorzitter Klaas van der Kamp. Op de voorgrond Gé Speelman (PthU).
2. Ds. Habila uit Nigeria.
3. Jacky Manuputty en Abidin Wanako van de Molukken.
4. Prof. dr. Ruard Ganzevoort.
5. Drs. Harry Polak (links) en drs. Jan Post Hospers.