De briefwisseling op deze site over de vastenbrief van mgr. Wim Eijk heeft diverse spontane reacties opgeleverd. We geven hieronder een bloemlezing. Eerder stonden op deze site teksten van een openbriefwisseling tussen pastoor Rudolf Scheltinga uit Utrecht en Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Raad van Kerken en een open brief van bisschop Athenagoras van Peckstadt met een orthodoxe invalshoek. Er zijn opvallend veel reacties van rooms-kathlieke zijde.
Een eerste reactie kwam vanuti de Martinusparochie in Utrecht. Maarten Das is co-hoofdredacteur van het nieuwe parochieblad en heeft het thema van ‘beleving van eucharistie en avondmaal’ als uitgangsspunt genomen voor een uitvoerig artikel, waarin ook diverse parochianen aan het woord komen. Het gaat om parochianen met een verschillend kerkelijk verleden.
Een tweede reactie komt uit Epe. P. Goris noemt zichzelf ‘een fervent voorstander van oecumene’. Hij vertelt van de eigen Martinusparochie en hoe hij vanuit de praktijk de briefwisseling leest. Een uitvoerig citaat:
‘Ik ben een fervent voorstander van oecumene en heb daaraan graag meegewerkt in Epe toen we in onze Martinusparochie tweemaal een tijd zonder eigen past(o)or voortroeiden. We deden vrij veel samen o.a. vieringen in de Goede/Stille Week, waaronder een boeteviering, gebedsdiensten, adventsdiensten, een feestelijke opening van een religieuze tentoonstelling met alle koren, kanselruil, avondwakes voor een overledene, kortom allerlei vieringen waar de sacramentele lading niet primair is.
Daar zit ook het punt. De briefwisseling is natuurlijk vriendelijk maar niet zo ter zake wat dat betreft. Logisch dat je eerst zoekt naar waar we het over eens zijn en wat ons bindt maar als het om sacrament (in katholiek begrijpen) gaat, loop je toch tegen visie op Kerk aan met visie op ambt en sacrament als gevolg. Ik zie ook niet dat de aartsbisschop met zijn brief daarop uit is of bewust ruimte zoekt/biedt. (Volgens mij schrijft hij om de leegloop in de kerk op te vangen maar ik zie er geen nieuw element in, ook al stelt hij w.b. de Eucharistie het danken voorop i.p.v. -wat meestal gebeurt/gebeurde- het offer van Christus. Het danken is primair, waarmee en hoe je dankt is het vervolg.) Ik zie niet dat de katholieke kerk het danken loslaat dat geschiedt “door Hem en met Hem en in Hem” onder aanvoering van de be-Ambte, die Christus representeert en de universele Kerk tegenwoordig stelt, het Lichaam van Christus. Christus leent de be-Ambte Zijn Stem en -vind ik – Zijn Hand om Zijn Dankaanbod aan de Vader tegenwoordig te stellen (de consecratie, in persona Christi) en (ook in persona Christi !) Zijn Lichaam aan te reiken aan Zijn volgeling. Dit kan zo omdat de katholieke Kerk zich zelf verstaat als Lichaam van Christus, terwijl de ‘protestante’ kerk zich zelf verstaat als vereniging van mensen die haar leden helpt bij het verstaan van de Bijbel t.b.v. persoonlijke geloofsbeleving. Dat is twee beetjes te kort gezegd maar ik meen dat je daarmee het punt op tafel legt waar het om gaat. Overigens zei de oude catechismus ook dat de katholiek kerk een vereniging van mensen is die …Avondmaal vieren is een geaccepteerde uitdrukking voor protestanten; “maaltijd des Heren” des Heren zie ik (helaas) als een noodgreep want er wordt geen maaltijd gehouden. Wat daarvan over is zijn de twee Joodse riten en duidende woorden van het zegengebed tot de Vader en het danken om de gelovige samenleving en het smeken om de toekomst. “Eucharistie” is meer ter zake’.
Goris vervolgt: ‘Ik zie de leer van de transsubstantiatie als een poging om om duidelijk te maken wat er aan de hand is maar ik zoek het eerder in het verbinden van het onzienlijke met wat zienlijk is, a.h.w. het Ying-element met het Yang-element, door het zienlijke heen kijken naar het onzienlijke binnen het menselijk vermogen van Het Religieuze. Professor V. Brümmer heeft me geleerd dat de vraag ‘wat is het wezen van?’ een parapluie-vraag is en dus onvruchtbaar.
Als niet katholieken meedoen met een Eucharistie en naar voren gaan om een zegening te ontvangen, is dat natuurlijk geen slechte zaak maar ook pijnlijk omdat het danken wordt onderscheiden/gescheiden van het nuttigen dat in oorsprong bij elkaar hoort. Nu begint me een sprankje hoop me te bekruipen – zomaar. Maar dan is het nuttig als u op de site www.overgeloof.info scrolt naar de link “Cruciaal: de beleving van de Eucharistie”. Ik zeg dit omdat het totaalbeeld nodig is maar ook omdat voor mij lang gelden de eye opener een vertaalfout was. De instellingswoorden waren “… nam het brood, zegende het en brak het …” maar de goede vertaling is “… nam het brood, sprak het zegengebed (tot de Vader als Bron van zegening omwille van voedsel)), brak het …”. Alleen de priester kon die eerste woorden toepassen maar de tweede vertaling geldt ook voor een leek, de gelovende katholiek die meedoet. Als de katholieke kerk accepteert dat een gelovend niet-katholiek aan dat danken meedoet onder de erkenning van de rol van de priester en de betekenis ervan …’.
Juul M. Hoefsmit, lid Katholieke Vereniging voor Oecumene (KVO) St. Michaëlparochie De Bilt, stuurt een reactie. Ze schrijft: ‘Dank voor de geboden gelegenheid te reageren op de vastenbrief van Mgr. Wim Eijk , welke hij richtte tot zijn parochianen in het kader van de Veerig-dagentijd . Ook de reacties hierop door ds Klaas van der Kamp (PKN) en Pastoor Rudolf Scheltinga (OKK) hebben mij aangenaam verrast.
Mgr Eijk maakte ons op subtiele wijze deelgenoot van het doel van de Eucharistie en zijn beleving daarin. Een diep-gelovig mens gaf ons een inkijkje in wat zijn wereld is geworden. Dit heeft mij ontroerd en deed mij hem
met andere ogen te kunnen zien.
De reactie van ds Klaas van der Kamp heeft mij geraakt als hij schrijft: “Het opnieuw op gang brengen van het gesprek over eucharistische beleving met het oog op de onderlinge (h)erkenning”. En vervolgens: ” De Eucharistie is geen struikelblok meer voor de eenheid, maar is zelf de eenheid.” Dit vind ik nu oecumene ten voeten uit: De bereidheid hebben over de schutting van de buren te kijken en er mee aan het werk te gaan.Ik wens zowel ds Van der Kamp als Pastoor Scheltinga alle goeds toe wanneer zij de deur naar de oecumene verder openen en geopend houden’.
Een andere reactie van rooms-katholieke zijde kwam binnen, van iemand die liever niet met naam en toenaam wil worden genoemd, en zich ietwat terugtrok op het moment dat het bureau van de Raad van Kerken vroeg of de reactie mocht worden meegenomen in een bloemlezing op de website. Daarom slechts een kort fragment, wat niet meer te traceren is naar een concrete plaats: ‘Op de website van de RvK nam ik kennis van de Vastenbrief van kardinaal Eijk, die zeer de moeite waard is. In mijn eigen kerk hebben we daar geen kennis van genomen. Ik weet ook niet of onze bisschop (dus niet het bisdom Utrecht) een dergelijke brief heeft geschreven. Je vraagt niet om commentaar van gewone gelovigen, maar ik kan niet nalaten toch even te reageren.
1. De brief is lang, voor gewone gelovigen te lang. Mijn indruk is dat hij geschreven is voor theologen.
2. Uit de brief blijkt wel, dat Eijk spirituele en theologische capaciteiten heeft. Ik had die niet achter hem gezocht. Uit de media kende ik hem alleen als een kille saneerder.
Hier laat ik het even bij omdat mijn vrouw me aan de maaltijd roept!’
Een andere reactie komt van protestantse huize en is misschien qua toon wel iets te duidelijk. Een paar citaten: ‘Hebben we net die verschrikkelijke Bodar achter de rug, begint Klaas van der Kamp aan de fundamenten van de theologie te knagen? Op de vraag: Is de kerk een heilsbemiddelend instituut? Moet je toch antwoorden: nee. Je kunt toch niet zomaar je hele protestantse erfenis hup 1,2,3 in de vuilnisbak kieperen?
Het spanninsgveld Schrift ( Prot.) en traditie ( R.K.) valt niet zomaar weg te poetsen lijkt mij. Zomaar even wat losse opmerkingen terzake? 1) Schrift verklaart Schrift. Het evangelie, de apostolische geschriften worden, wordt uitgelegd door het Eerste Testament. Dat lijkt me toch echt iets dat je zult vasthouden, hoe zul je anders spreken van een theologie in protestantse traditie? Wat dan nog niet eens het belangrijkste is, het gaat om een juiste schriftuitleg.
2) Luther laat op een geven moment de canon van Hypolitus vallen, dat was niet voor niets. Dat ” offerimus”.
3) Reformatie in den brede zegt : Een Hogepriester! Opgeefbaar?
4) Papsttum, Romeins bestuurlijk en hierarchisch centralisme sneuvelt binnen de Reformatie. Calvijn schreef in zijn Institutie de vingers blauw, bij een heel serieus historisch onderzoek. Naar de prullenbak?
5) Het magisterium. Romeinse exegese. De Geest leidt de kerk in de waarheid.Is dat hetzelfde als de paus is onfeilbaar?
6) De aan de kerk geschonken openbaring? Paulus, maar in Hem en door Hem? Staat de kerk boven de openbaring of boven de Heer?
7) Betekent de handoplegging , Paulus in de pastorale o.a., brieven hetzelfde als het latere begrip apostolische successie?
8) Van verkondiging naar doop en avondmaal – zo mij liever – of evt. naar het sacrament. De eenheid in Augustinus, maar de betekeniswijziging van musterion/sacrament is in de kerk aanwijsbaar. Zie het artikel musterion in TWNT. De kerk als sacrament? Over Irenaeus kun je het volgen, de kerk is als een paradijs in de wereld gesteld, maar bij de premisse van verkondiging en het geloof toch? Verkiezing en genade, geloof? Souvereintiteit Gods? Zo kan ik toch doorgaan?’
Foto: Schilderij ‘Last Supper (a miracle happened) van Frans Fransiscus uit 1990, te zien in het Centraal Museum in Utrecht. De schilder, een pseudoniem voor Franciscus van de Vooren, geboren 1959, heeft geen figuren geschilderd. Ze zijn onzichtbaar aanwezig. De titel maakt duidelijk dat er sprake is van een nieuw wonder. Judas is gesymboliseerd in de grijze kelk. Terloops gehoorzaamt Fransiscus aan het tweede gebod ‘Gij zult u geen gesneden beeld noch enige gelijkenis maken…’). Er is uiteindelijk sprake van een Christusbeeld dat zijn uitstraling ontleent aan het plezierig samenzijn van een gelijkgestemde groep gelovigen. Het is een van de vrolijkste avondmaalsvoorstellingen uit de moderne schilderkunst.
Wie de eerdere briefwisseling wil lezen tussen pastoor Rudolf Scheltinga (oud-katholiek) en ds. Klaas van der Kamp (protestant), kan hier klikken.
Wie de brief van Athanagoras Peckstadt wil lezen, kan hier klikken.
Wie de vastenbrief van mgr. Wim Eijk (rooms-katholiek) wil lezen, kan hier klikken