Jan van der Kolk, lid van de Kairos-groep Nederland, is op bezoek in Palestina en Israël. Hij houdt een dagboek bij waarin hij zijn persoonlijke indruk en visie weergeeft. Hieronder een impressie.
Dag 1
Bij aankomst blijkt Bethlehem nog meer door muren en kolonisten omgeven dan tijdens mijn vorige bezoek. Er wonen in de regio Bethlehem 220.000 Palestijnen, en daarbij intussen 110.000 kolonisten, die vrijwel alle grond in beslag genomen hebben. Er blijft voor de oorspronkelijke bevolking vrijwel geen middel van bestaan over. En ook nauwelijks water.
Aan het einde van de middag werd een dienst gehouden bij de muur, in de tuin van een daar gebouwd Palestijns centrum voor conflictoplossing, onder toezicht van Israëlische soldaten in hun wachttoren. Aan de voet van de muur die er ongeveer 12 meter hoog is, en daarboven nog prikkeldraad. Voor veel inwoners hun voor- of achteruitzicht.
In een oecumenische dienst gingen mensen voor uit alle deelnemende landen, Palestina, Duitsland, India, Jordanië, Nederland, Noorwegen, Filippijnen, Verenigd Koninkrijk, USA, Zuid Afrika. En het koor van de Bijbelschool uit Bethlehem zong.
Zingend, biddend en overdenkend aan de voet van de muur. Met kaarsen en de vredesgroet wisselend met olijftakken. Als opgesloten, aan alle zijden, in een concentratiekamp, met één streng bewaakte uitgang richting Jeruzalem, en één iets vrijere doorgang naar Ramallah, ook met checkpoints.
Dag 2
Vandaag dag Jeruzalem, bezoek aan rk en lutherse bisschoppen en Jeruzalem Information Center.
Sommige kerkleiders zijn moedige mensen, andere houden het liever diplomatiek, zo bleek uit het verschil tussen de Lutherse en de RK bisschop.
Ik heb ook weer bijgeleerd over de vele categorieën inwoners van het land. Er zijn niet alleen Joodse Israëli, met alle rechten, en niet Joodse Israëli, met minder rechten, er zijn ook de oorspronkelijke (Palestijnse) inwoners van Oost Jeruzalem, door Israël illegaal ingelijfd bij de stad en de staat. Maar de inwoners van ingelijfd Oost Jeruzalem zijn geen Israëlisch staatsburger, hebben hoogstens een tijdelijke verblijfsvergunning, die ook kan worden ingetrokken, bijvoorbeeld als hun huis in de weg staat, of als ze voor studie naar het buitenland gaan. Er zijn echtgenoten die hun verblijfsrecht op die manier verliezen en afhankelijk van de luimen van de autoriteiten wel of niet kortere of langere tijd samen met hun gezin kunnen zijn, bijvoorbeeld een week per 3 maanden. En als ze een echt paspoort nodig hebben, kunnen ze dat krijgen bij de Jordaanse autoriteiten, die tot 1967 het gezag in Oost Jeruzalem hadden, niet bij de Israëlische.
En dan de bezette (pardon, volgens Israël: betwiste) gebieden: ingedeeld in zones A, B en C. A: gezag van de Palestijnse autoriteit, B, gezamenlijk Palestijns-Israëlisch gezag en C: onder Israëlisch gezag. In de laatste gebieden hebben de kolonisten het in feite voor het zeggen. Dat is in Bethlehem en omgeving 87% van het territoir. En alle categorieën hebben hun eigen regels en vergunningen (of niet, al naar gelang het oordeel van de lokale of militaire autoriteit) over waar je heen mag reizen, door welke checkpoints, op welke tijden etc.
En dan zijn er de wegen waar Palestijnen niet mogen komen, of juist niet toegankelijk voor Israëlische staatsburgers. De checkpoints voor de Palestijnen, zoals tussen Bethlehem en Jeruzalem, waar een Nederlander van onze groep vandaag anderhalf uur werd tegengehouden.
Het doet me allemaal sterk denken aan een ander land dat een vergelijkbaar systeem kende. Maar die vergelijking is politiek niet correct.
Intussen boeiende gesprekken met mensen uit de 15+ landen die aan de conferentie deelnemen. Morgen gaan we echt de inhoud in.
Dag 3.
Vandaag had ik een pijnlijke ervaring. Er werden sterke presentaties gedaan vanuit verschillende situaties in andere landen, die allen te maken hebben met schending van recht: de dalits in India, onderdrukking op de Filippijnen, de rechteloosheid in Swaziland en ervaringen in Zuid Afrika. Met al mijn ervaring in vele landen in het zuiden heb ik nooit de link gemaakt tussen wat hier in Israël/Palestina gebeurt en wat er op vele andere plaatsen gebeurt.
Kennelijk toch nog last van eurocentrisch denken, terwijl ik me er eens temeer van bewust ben, dat wij als Europeanen (en onze Amerikaanse broeders en zusters), ook in onze kerken, vooral deel van het probleem zijn en er voorlopig helemaal niet toe komen om deel van de oplossing te worden. De verandering van internationale dynamiek komt wel meer uit landen uit het zuiden, die de Palestijnen, bijvoorbeeld bij de VN, nadrukkelijk steunen. Ook de Kairos mensen hier realiseren zich pas sinds kort, dat zij erg lang gefocust zijn gebleven op Europa en VS.
Maar de mensen uit het zuiden vertelden ook hoe vanuit hun kerk en samenleving er vele ‘pelgrimstochten’ worden georganiseerd via de staat Israël, wat mede leidt tot het versterken van de eenzijdige beelden. En hoe bij zulke bezoeken de ‘heilige plaatsen’ getoond worden, maar de vele ‘onheilige plaatsen’ (muur, checkpoints, nederzettingen, verwoeste dorpen) niet in beeld komen.
Een Israëlische Palestijn (meestal Arabier genoemd) vertelde, hoe een recente Israëlische wet Arabisch-Israëlische burgers dreigt met het ontnemen van hun burgerrecht als ze zich openlijk uitspreken in solidariteit met de Palestijnen in bezette gebieden en vluchtelingenkampen. (Ook binnen de staat Israël leven bovendien 250.000 Palestijnse vluchtelingen in kampen). Zoals er ook al een tijd in het Israëlische parlement gediscussieerd wordt over wetgeving die Israëlische mensenrechtenorganisaties in hun fysieke bestaan bedreigt. Met verschillende van deze organisaties hebben we ook contact, en ook met de uiterst waardevolle mensen die vanuit de Wereldraad van Kerken aanwezig zijn om te monitoren, en door hun aanwezigheid mensen te beschermen tegen al te zware excessen.
De dag werd besloten met een viering onder leiding van een docent van de theologische school hier, met wie zingend, lezend en biddend de teksten van profeten en psalmen wel heel direct voelbaar en inleefbaar werden, juist op deze plaats en met de omstandigheden hier.
Dag 4
Een Palestijnse ambassadeur geeft haar visie op wat de ontwikkelingen in Palestina en het Midden Oosten zijn, mede in het licht van de Arabische Lente. Zelf is ze met haar gezin uit haar huis gezet toen dat de bouw van de muur in de weg stond.
Zij geeft de grote lijnen aan: 70% van de Palestijnen heeft, zij het met veel moeite, aanvaard, dat de Palestijnse staat komt op slechts 22% van het oorspronkelijke land. 57 landen hebben aan Israël een vredesverdrag aangeboden in ruil voor terugtrekken op de grenzen van 1967 en een redelijke oplossing voor de vluchtelingen. Dat geldt ook voor de landen van de Arabische liga. 42 nederzettingen op de Westbank zijn zelfs volgens Israëlische wetten illegaal, maar er wordt niet tegen opgetreden.
Israël heeft directe controle over 87% van de Westbank, en over 48 % van alle waterbronnen en 70% van de bossen daar. In Gaza worden de vissers beschoten als ze zich meer dan drie zeemijlen uit de kust begeven, Israël hanteert voor zichzelf 20 zeemijlen.
Onder druk van de bezetting is de Palestijnse bevolking in zeer hoog tempo van agrarisch stedelijk geworden: vrijwel alle landbouwgrond is geconfisqueerd. De bevolkingsdichtheid ion de steden is daardoor zeer hoog geworden. Met alle gevolgen van dien: huiselijk geweld, drank etc. Mede door extreem hoge werkeloosheid.
Onbegrijpelijk is, ook in haar ogen dat Israël ongestraft zijn gang kan gaan met het grof schenden van internationaal recht. Maar wel steeds meer geïsoleerd raakt. Als er geen einde komt aan de Israëlische uitzonderingspositie is dat voor iedereen rampzalig, inclusief voor Israël zelf.
Ontwikkelingen in het Midden Oosten stemmen gematigd optimistisch. Nadat vele jaren dictators aan de macht waren is er nu een begin gemaakt met democratisering, waarbij degenen die de macht nu verwerven moeten waarmaken waartoe ze in staat zijn, Ze zullen in elk geval kritisch gevolgd worden door hun bevolking. Maar het is de vraag of de wereldmachten nu wel op afstand willen blijven, of dat de geopolitieke belangen ertoe zullen bijdragen, dat er twee zones Arabische landen tegenover elkaar komen te staan: Iran-Syrie-Hezbollah Libanon versus zuidelijke, Saoudie Arabië, Egypte, Libië, beide zones zwaar bewapend vanuit de VS.
Maar de Palestijnen hebben door schade en schande geleerd, dat alleen een strikt geweldloze weg begaanbaar is. Alle andere leiden tot meer geweld, onderdrukking en andere ellende. Maar geweldloos verzet vraagt om goede strategieën.
In het vervolg van de dag hebben we in groepen doorgepraat over wat ons te doen staat in theologie, kerken, samenleving, in vormen van geweldloos verzet en in solidariteit. Dat krijgt morgen zijn vervolg.
Dag 5
Als Luther vandaag geleefd zou hebben, zou hij nu een olijfboom hebben geplant als teken van hoop voor morgen en overmorgen. Om aan te geven, dat er in de donkere omstandigheden toch hoop is voor onze kinderen, en bovendien, met welke olijftakken zouden we anders kunnen zwaaien als ooit de vrede uitbreekt?
Aldus de Lutheraan Mitri vanmorgen. Nog een uitspraak van hem: de Europeanen lieten 70 jaar geleden na de Joden te beschermen toen dat dringend nodig was. Nu beschermen ze wel Israël, maar vergeten volstrekt wie nu bescherming nodig heeft. Zoals generaals altijd de vorige oorlog proberen te winnen, zo beschermen de Europeanen nu de slachtoffers van de vorige oorlog in plaats van de slachtoffers van nu. En een laatste: De Israëli van nu zijn voor de Palestijnen als de Romeinen voor de Joden ten tijde van Jezus. Dat maakt de verhalen van het Nieuwe Testament ook dagelijkse realiteit.
Vanmiddag was er een open lucht viering bij een dorp buiten Bethlehem, Cremisan. Israël heeft daar vlakbij al een paar grote nederzettingen gebouwd op grondgebied van Bethlehem (je moet toch ergens kunnen bouwen voor je groeiende bevolking, zegt meneer Voordewind van de Christen Unie), intussen 60 % van Bethlehem gebied onteigend en 87% onder directe controle. Nu moet er tussen de twee nederzettingen een verbinding komen, en wordt daarvoor weer een forse hap uit het grondgebied van Bethlehem genomen, en wordt het dorp Cremisan achter de muur afgesloten van zijn akkers. Nu zijn er nog onderhandelingen met de RK kerk, die eigenaar is van een deel van die grond, om het verloop van de muur iets minder ongunstig te maken.
De wake in Cremisan buiten was deel van een serie van wekelijks wakes tegen dit nieuwe onrecht.Na de wake hebben we in een slotbijeenkomst met veel gasten, waaronder kerkleiders van de RK, Orthodoxe en Lutherse kerken, de slotverklaring ‘Bethlehem Call’ gepresenteerd. Mij viel de eer te beurt dat in het Engels te doen, naast iemand anders in het Arabisch.
Die stevige slotverklaring gaat uiteraard over het grote onrecht van de bezetting en vernedering en onmenselijke behandeling van de Palestijnen, met Israël dat zich daarin gedraagt als apartheidsstaat en internationaal gedekt wordt en ongestraft zijn gang gaat. Met al onze landen als medeplichtigen, onze kerken die zich lauw opstellen, onze theologie die niet nadrukkelijk opkomt voor recht van rechtelozen en bestrijden van onrecht, en de noodzaak met geweldloze middelen wegen te vinden dit ten goede te doen keren. Daarvoor een aantal concrete voorstellen. Maar de verklaring gaat ook over hoop, over uitzicht, bemoediging, coalities voor recht. En sluit met een modern Franciscaans gebed. Franciscus was al in1217 in Bethlehem en tot de dag van vandaag zijn er hier Franciscanen.Binnenkort staat een volledige Nederlandse vertaling op de website van Kairos Palestina Nederland.
Voor wie nog moeite heeft met het aanvaarden van het begrip apartheidsstaat een concreet verhaal van vanavond. Een jong staflid van Kairos hier in Bethlehem is geboren in Jeruzalem, uit Armeense ouders, die generaties lang inde Armeense wijk woonden, en heeft daarna met haar ouders en gezin 10 jaar in de VS gewoond. Na terugkomst werd van haar moeder het verblijfsrecht in Jeruzalem ingetrokken en kon het gezin samen alleen meer achter de muur op de Westbank wonen. Nu kan zij haar familie, grootouders etc., alleen met speciale permissie bij uitzondering opzoeken. Via de bekende checkpoints. Afstand:10 km.
Dag 6
Vandaag komen we met een aantal mensen op een bijzondere plek. De familie Nasr heeft even ten zuiden van Bethlehem een boerderij op een heuvel, waarvan de eigendomspapieren teruggaan op 1917 onder Ottomaans regiem. En intussen erkend door 4 achtereenvolgende bezettende mogendheden. De boerderij is intussen aan alle kanten omgeven door Israëlische nederzettingen op alle omringende heuvels. En zijn boerderij staat dus in de weg, is de enige heuvel in de wijde omtrek die niet door settlers is bezet. Sinds 20 jaar voert de familie niet allen juridische gevechten, die intussen meer dan $150.000 hebben gekost, maar worden alle tactieken gebruikt hen weg te krijgen. Geweld, pogingen tot verkoop te dwingen, afsluiten van water en stroom, weigeren van elke vergunning, waarbij zelfs tenten op het terrein zijn verboden. Intussen heet het bedrijf Tent of Nations en is een plek geworden waar uiterst creatief wordt omgegaan met de situatie. Centraal staat niet alleen geweldloosheid, maar ook hoop, en zoeken van wegen om vol te houden tegen de verdrukking in. De voorouders leefden in grotten, en daar is geen bouwvergunning voor nodig, dus nu wonen ze opnieuw in grotten op het terrein. Oude grotten zijn daarvoor ook weer open gemaakt, ook een grot voor een kapel. Water wordt opgevangen uit regenwater in zeer grote opslagtanks en elektriciteit komt uit zonne-energie. Er worden veel activiteiten georganiseerd voor kinderen en jongeren, en mensen vinden er een plek van bemoediging. Er zijn vaak internationale vrijwilligers die een poosje meehelpen. Maar centraal staat: wij willen onze menselijkheid en ons geloof in positieve zin blijven beleven en hoop houden naar de toekomst.
Het ingesloten Palestijnse dorp beneden aan de heuvel zal binnenkort achter de muur verdwijnen, en de meeste mensen die er wonen en van wie alle land is afgepakt werken nu in Bethlehem. Ze kunnen straks vrijwillig kiezen naar Bethlehem te verhuizen of in hun dorp doodgaan.
De kinderen van de familie Nasr wonen nu al ‘s winters in Bethlehem omdat de weg naar school zo goed als onmogelijk is geworden. Maar ze zijn zich er ook op aan het voorbereiden dat ze mogelijk binnenkort elke fysieke verbinding met de buitenwereld kwijtraken. En dan toch zodanig zelfvoorzienend zijn dat ze het een tijd kunnen uitzingen.Ik heb dit beleefd als een heilige plaats in dit land.
Vanavond was ik met twee andere Kairos mensen te gast bij een Palestijnse familie, de familie van een van de Kairos werkgroepleden. Ook hun land is grotendeels geconfisqueerd, vanuit hun huis kijken ze op 5 nederzettingen gebouwd op de grind van hun dorp, en binnenkort wordt er weer een flinke hap uit genomen. De verschillende familieleden bekleden allemaal goede posities in de samenleving, houden moet, maar leven met de opgelegde beperkingen maakt het vasthouden van de hoop niet altijd makkelijk.
Dag 7
Zondag. Vanmorgen een kerkdienst in een RK kerk, waar ik met toestemming van de aartsbisschop van Jeruzalem aan de eucharistie mocht deelnemen. De zeer hartelijke pastoor vertelde blij, dat twee weken geleden een broeder uit Taizé fr. Emil, bij hen was geweest en een viering in het Arabisch had meegeorganiseerd. En de pastoor had Taizé-liederen in het Arabisch vertaald. Die komen binnenkort ook op CD, die te koop zal zijn in hun nieuwe winkel met boeken en platen. Veel mooi materiaal.
Daarna nam onze gastheer, Nidal, directeur YMCA, ons mee naar de velden van de herders, waar we met de delegatie met van Agt zes jaar geleden een ontwortelde 500 jaar oude olijfboom hadden herplant. Gelukkig was er een mooie nieuwe scheut gegroeid. Het centrum van de YMCA is ook het hart van de olijfboomcampagne in Nederland, door een aantal organisaties en kerken gesteund.. Vlak daar bij is een van de vele echte grotten waar Jezus geboren zou zijn, op het terrein van de YMCA.
Daarna nam Nidal ons mee, vlakbij, naar de grens en muur, waar het onteigende land ligt met grote bufferzones waar alle bomen gerooid zijn. Palestijnen mogen daar hun eigen oude land niet bewerken. En op het onteigende land van Bethlehem prijkt de nederzetting Har Homa, met 6000 woningen.
Nidal vertelde ons ook, later bevestigd door anderen, dat er de laatste tijd steeds meer Palestijnen uit de diaspora terugkeren. In de emigratielanden zijn de omstandigheden vaak verslechterd, de anti-Palestijnse stemming, bijvoorbeeld in de VS, helpt niet, en uiteindelijk zijn er velen die in die situatie het hechte sociale netwerk van hun familie en de steun daaruit prefereren. Ondanks de vele moeilijkheden onder de bezetting.
’s Middags onze souvenirs ingekocht bij Claire Anastas, die een giftshop heeft, aan 3 kanten omsloten door de muur, op enkele meters van het huis van haar en haar gezin. Ze hebben een lange reeks van jaren onroerend goedbelasting betaald aan de Palestijnse Autoriteit, maar sinds kort is de status van het gebeid gewijzigd en moeten ze bovendien met terugwerkende kracht, over 12 jaar met rente, onroerend goed belasting betalen aan de Israëlische Autoriteit. Dat kunnen ze niet, de ligging van hun winkel maakt, dat er alleen toeristen komen die hen kennen. Haar man is nu al diverse malen gedreigd met gevangenschap als ze niet snel betalen. Haar frequente bezoeken aan beide autoriteiten met dagenlang wachten leverden nog niets op.
Aan het einde van de middag was er een bijeenkomst met zang en dans en toespraken waarin boeken werden gepresenteerd met verhalen van de mensen hier, hun geschiedenis, hun cultuur, hun verbinding met elkaar en het land. Belangrijk om de band met de eigen cultuur en traditie vast te houden. Prachtige kostuums van vrouwen, mooi optreden van jonge mannen. En waarschijnlijk mooie, maar in het Arabisch vertelde verhalen. Afgesloten met een maaltijd waar we weer hartelijk werden ontvangen. En veel hoorden over de inspanningen van het Arab Education Institute om de mensen te helpen hun orale cultuur door te geven en hun cultuur en tradities te bewaren. Leescultuur is hier beperkt. Morgenochtend nog in Tel Aviv een afspraak met een Israëlische mensenrechtenorganisatie.
Dag 8 (afsluiting)
Vanmorgen een mooie rit van Bethlehem via Jeruzalem en langs Ramallah naar Tel Aviv. Onderweg vele landmarks die de geschiedenis van zowel Israëli als Palestijnen laten zien.
In Tel Aviv een prachtig gesprek met de Israëlische organisatie Zochrot, die zich inzet voor het levend houden van de Palestijnse geschiedenis van het land. Hiervoor hebben ze een aantal concrete activiteiten: met groepen naar plaatsen gaan die hun Palestijnse naam en geschiedenis terugkrijgen, met scholen projecten waar leerlingen in hun eigen omgeving nagaan hoe het daar geworden is, hun ouders en grootouders bevragen, zelfs met mensen kijken hoe het eruit zou zien als Palestijnen zouden terugkomen naar een bepaald dorp (het grootste taboe), dus niet abstract, maar in een concrete plaats, tot en met de architectonische uitwerking waarin oud en nieuw, geschiedenis en vooral een hoopvolle toekomst verbeeld wordt. Fascinerend! Bij Zochrot ontmoet je mensen die ook de moeilijkste verhalen die horen tot de geschiedenis van Israeli en de Palestijnen samen, willen doorgeven, vooral die van de vergeten vluchtelingen van 1948, niet om schuldgevoel te wekken, maar ontdekkend, ten einde de vele geschiedenissen van dit kleine Land met elkaar te verbinden. Zonder die hoop is er geen toekomst, dat hebben we heel intens ervaren. Geen herschrijving of eenzijdige reframing, maar waarheidsvinding binnen een educatief model van vredeseducatie.
Ook Zochrot staat zwaar onder druk van de voorgestelde maatregelen die vredes- en mensenrechtenorganisaties het leven moeilijk en zelfs onmogelijk dreigen te maken.Ze worden bedreigd en moeten het uitdragen van hun idealen voortdurend inslikken en zien met leedwezen hoe ook in Nederland te overheidssteun voor het andere Israel onmogelijk dreigt te worden gemaakt. Mogen ze op de kerken blijven rekenen. SIVMO, www.sivmo.nl steunt ze al jaren.
Foto’s:
1. De foto is van de plaats waar de dienst werd gehouden, met Gied ten Berge van de Nederlandse groep deelnemers.
2. Gezicht van de oude stad Jeruzalem, over de beek Kedron, op Olijfberg, Joodse Graven en wijk Silwan. In deze wijk worden nu steeds Palestijnse gezinnen uit hun huis gezet om plaats te maken voor joodse kolonisten.
3: Uitzicht uit mijn hotelkamer, centraal Bethlehem, op Israëlische nederzetting Har Homa/ Abu Gneim), op geconfisqueerd grondgebied van Bethlehem
4: in 12 talen wordt de tekst gelezen uit Micha: De Heer vraagt van u niet anders dan recht te doen en getrouwheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw God.
5: de viering en wake tussen de olijfbomen die binnenkort dreigen te sneuvelen.
6. Het prachtige land rondom de Tent of Nations et links het Palestijnse dorp en rechts een nederzetting.De steen bij de ingang: ‘We refuse to be ennemies’.
7. De grot waar Jezus geboren zou zijn met Gied ten Berge en Nidal. Het huis van de familie Anastas met de giftshop, aan drie kanten omgeven door de muur
Voor de benadering vanuit de Raad van Kerken die een eigen accent geeft, klik hier voor de visie zoals verwoord door de voorzitter van de Raad van Kerken.