Zou de waarneming kloppen, dat er een agendashift plaatsvindt in de oecumene? Zou de inschatting juist zijn, dat de punten waarop christenen zich meer en meer vinden aan het veranderen zijn? Het bureau van de Raad van Kerken wil uw mening daar wel eens over lezen. Daarom hieronder een persoonlijke aanzet van Klaasvan der Kamp om u tot een reactie uit te nodigen. Op bestuurlijk niveau wordt er ook over deze zaken gesproken, maar er is nog geen afrondende mening geformuleerd.
Zou het waar zijn dat we een themawisseling meemaken in de oecumene? Er zijn signalen die dat suggereren. Aan de ene kant merk je dat mensen die zich inzetten voor de klassieke thema’s van Faith and Order (de centrale thema’s van de Wereldraad als het gaat over oecumene) merken dat kerken weinig respons geven op de analyses die men aanreikt. Aan de andere kant zijn er mensen die deelnemen aan ontmoetingen in het buitenland waar men geloofsgesprekken voert, waarna ze vol enthousiasme terugkeren. Ze willen deze nieuwe oecumene ook op de agenda krijgen in het polderland.
Wat is de oude oecumene en wat is de nieuwe oecumene? Oude en nieuwe oecumene zijn te typeren naar hun centrale thema’s. De oude oecumene richt zich op thema’s als ecclesiologie, apostoliciteit en sacramentsleer. Mensen die de nieuwe oecumene lanceren, zijn wat uitgekeken op deze thema’s. Ze stellen dat de thema’s een tijdlang hoop en nieuw elan hebben gegeven, maar op dit moment geen nieuwe resultaten opleveren. Vertegenwoordigers uit de kerken die erg warm liepen voor de thema’s blijven hangen in het onderscheid tussen ‘kerk’ en ‘kerkelijke organisatie’ en ‘vernieuwingssectes die na verloop van het tij zichzelf hebben vergeten op te heffen’. Ze blijven een jonge generatie uitleggen dat er zoiets bestaat als een ‘legitiem ambt ontvangen van iemand die in een lange traditie van handoplegging een meerwaarde heeft ontvangen’ en ‘minder legitieme ambtsdragers die uiteindelijk zichzelf hebben benoemd’. Ze zijn niet in staat gebleken een ruim gebaar te maken en – zo al niet zichzelf te relativeren – dan toch ook de ander ruimhartig een gelegitimeerde plek te gunnen binnen de leeg rakende ruimte van hun eigen kerk. De eis die men aan het begin van het oecumenische gesprek stelde is steeds gebleven: de ander mag er pas zijn als hij of zij net zo wordt als ik op dit moment al ben.
De thema’s van de nieuwe oecumene liggen anders. Je zou ze kunnen samenvatten met: geloof, gebed, gebod. De nieuwe thema’s zijn beduidend warmer als thema van doordenking dan de oude thema’s. Ze raken onmiddellijk het hart en de persoonlijke levensovertuiging. Ze staan dichtbij mensen. Ze laten subjectiviteit toe en bieden gemakkelijker toegang tot authentieke ontboezemingen.Ze spelen wel een rol in de kerken, maar vallen qua uitwerking minder samen met de grenzen van concrete kerken.
De verschuiving in thema’s gaat gepaard met een wisseling van werkvormen en participanten die in de eerste rij staan. Het Global Christian Forum heeft de lead in de nieuwe thematiek. En de eerste rij wordt niet meer per se gevormd door de kerkelijke theologen maar door de bevindelijke charismatici, de bevlogen spirituele voorlieden.
Tot in Nederland toe ziet men dan ook de voorste rijen van de oecumenische linies wisselen. Waar de klassieke thema’s sterk werden ingevuld door katholiek analyserende theologen van protestantse en rooms-katholieke huize worden de thema’s van geloof, gebed en gebod meer gekleurd door enerzijds rooms-katholieke theologen die in de lijn van kardinaal Kasper denken over spirituele oecumene, anderzijds door protestanten die juist in hun eigen geloofstraditie vanaf de Reformatie de genoemde thema’s naar voren hebben gebracht; immers: welke geloofsbelijdenis uit de zestiende of zeventiende eeuw je ook analyseert, steeds is er iets van de trits terug te lezen die je bijvoorbeeld in de Heidelberger Catechismus uitgewerkt vindt, een uitwerking van de Apostolische Geloofsbelijdenis (geloof), het Onze Vader (gebed) en de Tien Geboden (gebod). Bij de nieuwe voorlieden horen ook veel evangelische kerkleiders, die toch al minder hebben met zaken als rituelen en kerkvaders en liever spreken over de persoon van Jezus in het eigen hart en de Geest die zich via de eigen handen manifesteert.
Als bovenstaande analyse juist is, zal de vraag voor de toekomst niet zijn: doen we mee aan de paradigmawisseling?, want deze zal zichzelf autonoom doorzetten. De vraag zal zijn: hoe zullen de nieuwe thema’s zich verbinden met de oude? Zullen we die verbinding vanuit de oecumenische beweging en de kerken sturen, of zullen ook deze processen een autonoom karakter hebben? Vermoedelijk zal het antwoord op de laatste vraag letterlijk met de tijd worden gegeven: als de kerken er snel bij zijn, zijn ze stuurman en stuurvrouw. Als de kerken zich afwachtend opstellen zal het proces zich gaandeweg een bedding weten te vinden, zoals water vanaf de bergen zich een bedding zoekt naar de zee.
Vindt u het leuk een reactie geven? Dat kan hieronder.