De kerken verenigd in de Raad van Kerken ondertekenen op 17 mei samen met enkele andere kerken een gezamenlijke verklaring tegen geweld tegen homoseksuelen. Het document kwam tot stand op verzoek van en onder begeleiding van COC Nederland en het Landelijk KoördinatiePunt groepen kerk en homoseksualiteit (LKP).
De presentatie en ondertekening van de verklaring vindt plaats in de Utrechtse Domkerk. Vertegenwoordigers van kerken en van de Raad zullen er bij zijn. Mensen die de bijeenkomst willen bijwonen, zullen ongetwijfeld ook een plekje in de Domkerk kunnen vinden. Als datum voor de presentatie wordt 17 mei aangehouden, dat is de International Day Against Homophobia (IDAHO). IDAHO staat dit jaar in het thema van religie.
De Oud-Katholieke Kathedraal stelt een week later (woensdagavond 25 mei) een verwant thema aan de orde. Dr. David Bos, universitair docent geschiedenis van het christendom in Utrecht en docent historische sociologie aan de universiteit van Amsterdam, houdt dan een filosofenlezing over het thema ‘de homoseksuele ander’. In een toelichting zegt de Oud-Katholieke Kathedraal onder meer: ‘De inburgering van homoseksualiteit en homoseksuelen is een van de opmerkelijkste sociaal-culturele veranderingen die zich sinds de jaren zestig hebben voltrokken in Nederland en andere Westerse samenlevingen. Tot die tijd was niet alleen de afkeuring, maar ook de afkeer wijd verbreid’. De maatschappelijke veranderingen zijn evenwel diffuus. Men zegt: ‘Vandaag de dag is er geen plaats meer voor afkeuring – maar des te meer worden homoseksuelen ten tonele gevoerd in hedendaagse vertogen over dat wat ‘ons’ (Nederlanders, West-Europeanen, verlichte burgers, enzovoort) onderscheidt van ‘hen’ (u weet wel wie). Alleen al daarom blijft de aantrekkingskracht tot hetzelfde geslacht, die zogenaamd zo gewoon is, op een innige en giftige wijze verbonden met verschil’, aldus de convocatie van de Oud-Katholieke Kathedraal.
Raad
De Raad van Kerken heeft een eigen weg waar het gaat over het thema ‘geweld tegen homoseksuelen’. Misschien is het helder die weg te verduidelijken, omdat het thema de komende periode een paar keer expliciet terugkeert, bijvoorbeeld in toelichtingen op de verklaring van zowel de voorzitter als de secretaris. Een stuk als dit kan dan het raamwerk van denken aanreiken. De Raad van Kerken heeft zowel over het thema ‘geweld’ als over het thema ‘homoseksualiteit’ analyses gemaakt.
De Raad van Kerken heeft het thema ‘geweld’ recent aan de orde gesteld in een brief aan de Wereldraad van 2010. Het schrijven vormde een reactie op het ‘Initial Statement towards an Ecumenical Declaration of Just Peace’. De tekst dient als basis voor de Nederlandse vertegenwoordigers die in mei naar Kingston gaan naar de grote internationale vredesconferentie. Men wijst op de risico’s van iedere vorm van geweld, zelfs van geweld om een nog groter geweld te bedwingen. De tekst sluit daarmee aan bij de macro-discussies in de wereld, maar gaat in de aanbevelingen ook in op de eigen context. ‘Als we werken aan een oecumenische verklaring over vrede zijn we geroepen om Jezus te volgens als voorbeeld van iemand die geweldloosheid uitoefent’. En een andere aanbeveling luidt: ‘We vragen de leden van onze kerken om een levensstijl aan te nemen die alle burgers van onze wereld in staat stelt om duurzaam, rechtvaardig en vredevol te leven’.
Het onderwerp van ‘geweld’ wordt in de ophanden zijnde verklaring gekoppeld aan ‘homoseksuelen’. De Raad heeft ook over dat thema verschillende uitspraken gedaan. Een redelijk recente reactie kwam van de beraadgroep Geloven en kerkelijke gemeenschap. In 2005 werd de reactie ‘Liefde, Lust en Leven’ gestuurd namens de beraadgroep Geloven en kerkelijke gemeenschap aan de Wereldraad over ‘human sexuality’. De discussienota gaat in zijn algemeenheid over relaties en liefde. Er is ook een onderdeel opgenomen over ‘de homofiele levenswijze’. De discussienota maakt duidelijk dat homoseksuele contacten steeds meer uit de taboesfeer treden. Het werkt schuldontlastend als iemands homofiele geaardheid of geneigdheid respectvol wordt erkend, zodra iemand daar zelf voor uitkomt, zegt de tekst. ‘Homofiele gemeenteleden moeten zich welkom weten in de geloofsgemeenschap en de kerk dienst hun eeuwenlange uitsluiting en discriminatie te betreuren’. De tekst geeft aan dat traditionele Bijbelpassages same sex lijken te verbieden. Daarnaast is er het beroep op traditie en leergezag, die homoseksualiteit alle eeuwen door hebben afgewezen. Weinig ouders met homofiele kinderen kunnen dit gegeven spontaan en zonder pijn accepteren, aldus het schrijven. Ondanks de openheid is er toch ook een culturele ‘xenofobie’, stelt de tekst. Ook als we van harte onderschrijven, zegt de brief uit 2005, dat niemand om zijn seksuele geaardheid of homofiele levenswijze gediscrimineerd mag worden – hetgeen binnen de christelijke kerken en in veel civiele wetgeving is onderschreven – dan nog blijven er vragen bij de waardering van homoseksueel gedrag. De exacte tekst kan men op de website van de Raad vinden, even op de zoekfunctie zoeken naar ‘Liefde, Lust en Leven’.
Het is begrijpelijk dat organisaties als het COC en het LKP zich weren tegen de agressie die homoseksuelen meemaken in een land als Nederland. Iedere dag is er tenminste één klacht bij de politie van agressie tegen homoseksuelen. In vele andere landen hoeft men niet eens aan te kloppen bij de overheid. Het thema wordt verzwegen of in discriminerende zin terzijde geschoven. Daaronder zit een visie op homoseksuele mensen die door de eeuwen heen aanwijsbaar is en die wel is getypeerd als zou het in homoseksualiteit gaan om ‘peccatum mutum’, ‘stomme zonde’.
Tweede wereldoorlog
Slechts twee generaties terug was het de overheid zelf die het geweld tegen homoseksuelen organiseerde. Louis de Jong vertelt in zijn boek over de tweede wereldoorlog: ‘Op homoseksualiteit stond binnen de SS en dus ook binnen de Nederlandse SS de doodstraf’. SS-Hauptsturmführer J.J.B. Spreij is één van de mannen die om die reden het leven heeft gelaten. Het NSDAP-programma uit Duitsland uit 1928 zegt: ‘Laten we ervoor zorgen dat wij weer de sterkeren worden. Dat kunnen wij alleen als we de zedigheid betrachten. Wij verwerpen daarom iedere ontucht, vooral de liefde tussen mannen, omdat zij ons van de laatste mogelijkheid berooft ooit ons volk van de slavenketens te bevrijden, waaronder het nu zwoegt’.
In nazi-Duitsland werden tussen 1937 en 1939 alleen al bijna 100.000 mensen opgepakt op verdenking van homoseksualiteit. Tussen 1932 en 1944 werden er meer dan 50.000 mensen veroordeeld om hun seksuele geaardheid. Naast Joden, Roma’s en politieke gevangenen zijn er vele homoseksuelen die de concentratiekampen niet hebben overleefd.
Verschillende kerken spreken zich nu uit tegen geweld tegen homoseksuelen. Even staat het thema van geweld tegen homoseksuelen centraal. Gelet op de lange geschiedenis van discriminatie en zoeken naar een evenwichtige benadering zal één moment van aandacht niet genoeg zijn. We kunnen dat ook zien aan de ervaringen van andere gemeenschappen die het leven in het concentratiekamp hebben gelaten. De Joodse gemeenschap maakt bijvoorbeeld duidelijk dat je als christenen steeds weer kritisch naar je eigen analyses en omgangsvormen moet kijken. Zij maken duidelijk dat je je eigen traditie kritisch moet nakijken op momenten dat mensen tekort wordt gedaan en dat je ook scherp moet analyseren hoe je je eigen bronnen interpreteert en overdraagt aan een nieuwe generatie. Een tekst als ‘Zijn bloed kome over ons en onze kinderen’ kan je niet meer uitleggen in een christelijke setting, zonder uit te leggen dat die tekst niet tot antisemitisme mag verleiden. Zo zijn er teksten die je in de kerk goed moet toelichten en er meer gedachten aan moet wijden bij de uitleg om te voorkomen dat een slecht luisteraar ze gebruikt als alibi voor eigen agressie tegen homoseksuelen. De kerken vinden elkaar in de gedachte dat iedere vorm van agressie tegen homoseksuelen afgewezen moet worden.