De economische crisis vraagt een heel andere aanpak van de economie. prof. dr. Herman Noordegraaf vertelt daarover in een gesprek met Joost Röselaers, redacteur van de website van de Raad van Kerken. Noordegraaf is bijzonder hoogleraar voor het diaconaat aan de Protestantse Theologische Universiteit in Leiden.
Wat is volgens u de oorzaak van de huidige financiële crisis?
Zoals bekend begon de kredietcrisis met stagnatie van de huizenmarkt in de Verenigde Staten en het in hoog tempo minder waard worden van hypotheken in het laagste segment. Dat alles was met dat wat daarna allemaal naar voren kwam uiting van de grote rol en invloed van financiële markten en de mogelijkheden tot speculatieve transacties die mede door privatisering en liberalisering waren ontstaan.
Kunt u deze crisis theologisch duiden?
Er was sprake van institutionele tekorten (te weinig regulering) en een culturele crisis die zich uitte in een erosie van de publieke moraal en een verblinding, die we theologisch kunnen duiden als afgoderij. De bijbel spreekt van afgoderij als iemands leven zijn verankering niet zoekt in God, maar zich verslingert aan aardse zaken. Middelen zoals geld worden dan doelen en leggen beslag op iemands leven. Waartoe zijn wij op aarde?!
Is deze crisis te vergelijken met die van de jaren dertig?
Dit is de grootste economische crisis sinds de jaren dertig. Over de overeenkomsten tussen deze crisis en de huidige zijn anderen beter in staat om te oordelen. Wel wijs ik erop dat de huidige crisis nog omvattender en ingewikkelder is door het nog sterker wereldomvattend karakter en doordat we nog een aantal crises hebben: op het gebied van voedsel, energie, grondstoffen en klimaat. De problemen zijn kolossaal. Een positief punt is dat bij de vorige crisis het mogelijk bleek om tot een fundamenteel andere aanpak te komen van het sociaal-economisch beleid. Ik denk aan de New Deal van Roosevelt. In Nederland was dat pas na de Tweede wereldoorlog mogelijk. Zo is nu het besef doorgedrongen dat het neo-liberale beleid dat vanaf de tweede helft van de jaren zeventig overheersend was (Reagan, Thatcher!) gefaald heeft. Men beseft nu de noodzaak van een andere aanpak. Zo’n aanpak zal echter veel omvattend moeten zijn om tot een afgestemde aanpak te komen van de genoemde problemen. Er moet een fair en green deal komen: armoedebestrijding en duurzaamheid moeten samengaan. Dat roept herinneringen op aan het Conciliair Proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping uit de jaren tachtig in de oecumenische beweging.
Had u meer verwacht van de reactie van de kerken op de financiële crisis?
Kerken en de Raad van Kerken hebben geprobeerd door bezinningsmateriaal bij te dragen aan discussie en bezinning. Van mij hadden nog wel meer indringende gesprekken en debatten georganiseerd mogen worden, waarbij ook de effecten van de kredietcrisis in bijvoorbeeld Afrika aan de orde waren gekomen. Stimuleren van blikverwijding hoort tot de taken van kerken en door contacten met kerken elders hebben zij daartoe ook de mogelijkheden. Er zijn toch genoeg kerkleden die vanuit hun functies deskundigheid hebben die benut kan worden. Laten de kerken nu een interdisciplinaire groep instellen die vanuit een integrale benadering tot doordenking komt van de kredietcrisis en gedachten formuleert over hoe we verder kunnen komen. Vanuit de ethiek en de bestemmingsvragen (welk type samenleving is nastrevenswaardig?) kunnen kerken hun eigen achtergrond inbrengen zonder te pretenderen de oplossing voor alles te hebben. Dit ter ondersteuning van het gesprek binnen de kerken en als bijdrage in het publieke debat. Juist doordat kerken niet gebonden zijn aan specifieke machtsposities en belangen kunnen zij zonder opgeheven vinger mee denken aan het ontwikkelen van een perspectief. Ik mis in het huidige debat te zeer de meer fundamentele en bredere benadering. We moeten de draden van het Conciliair Proces weer oppakken!