Voorwoord
Tijdens de december-vergadering boog de plenaire Raad zich over een notitie waarin de stand van zaken rond de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede in de kerken en de Raad. De Taakgroep die hiermee aan de slag is werd aangemoedigd verder te gaan op de ingeslagen weg, materiaal voor de kerken te ontwikkelen om kerken in beweging te brengen en –waar mogelijk- jongeren erbij te betrekken. In de Moderamenvergadering van januari werd nog eens teruggeblikt op die bespreking in de Raad en werd de Taakgroep in overweging gegeven om een werkbezoek aan lidkerken te brengen in de komende tijd. Ter voorbereiding daarop zetten we de gespreksnotitie op de website. We nodigen uit tot het insturen van reacties, commentaren en aanmoedigingen!
Kees Nieuwerth, januari 2019.
Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede
Een reflectie halverwege…..
Inleiding
Onlangs herdachten we de oprichtingsbijeenkomst van de Wereldraad van Kerken in 1948 in Amsterdam waar de kerken uitspraken ‘wij blijven samen’! Tijdens de Assemblee van de Wereldraad in 2013 in Busan verklaarden de kerken echter ‘wij bewegen samen’! Kerken en geloof in beweging: samen optrekken in een Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede.
De boodschap van de Assemblee getiteld ‘Doe mee met de Pelgrimage’ zegt hierover: ‘uitgedaagd door onze ervaringen in Busan dagen wij jullie uit om je Godgegeven talenten in te zetten voor transformerende activiteiten’ in het kader van die Pelgrimstocht. Na Busan was het enthousiasme om die Pelgrimage ook in Nederland als inspiratie te benutten groot bij alle deelnemers aan die Assemblee.
De Raad van Kerken in Nederland besloot daarom tot het instellen van een Initiatiefgroep Pelgrimage die de opdracht kreeg om de contouren van een visie op de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede en een mogelijk werkprogramma te schetsen. Op grond van de aanbevelingen van die initiatiefgroep besloot de Raad er in mei 2014 toe om een Taakgroep Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede in te stellen om activiteiten van de Raad/lidkerken te stimuleren en te faciliteren. Een Taakgroep die de daarop volgende jaren het proces van de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede in de Nederlandse oecumenische context zou dienen te begeleiden.
Gelet op het voorgaande hebben we bij het nader concretiseren van de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede als het ware een (oecumenische)theologie van het pelgrimeren moeten ontwikkelen. Bouwstenen hiervoor zijn te vinden in het beleid van de Wereldraad van Kerken.
Daaruit puttend kunnen we herbronnen en samen voortgaan op de weg die de Wereldraad van meet af aan insloeg naar gerechtigheid en vrede, waarbij de kerken zelf –als gemeenschap van gelovigen onderweg naar het Koninkrijk- gerechtigheid en vrede vóórleven en daadwerkelijk praktiseren- centraal. Daarbij is het nodig te focussen, te concretiseren in de vorm van zichtbare gezamenlijke activiteiten rond die thema’s gerechtigheid en vrede. Een voorbeeld voor zo’n pelgrimage is die van de Emmaüsgangers, waar het gaat om:
(1) op weggaan, (2) ontmoeten, (3) transformeren en (4) verder gaan met een opdracht.
De theologische uitdaging zit er in om onderweg opnieuw ‘geraakt’ te worden, voorbij de ‘verwondering’ alleen en ook voorbij het – soms wat al te obligaat geworden- ‘loslaten’ bij het pelgrimeren. Dorothee Sölle maakt in dit verband in haar boek Mystiek en Verzet onderscheid tussen de Via Positiva en de Via Negativa, bij de laatste gaat het ook om het kritisch waarnemen wat je onderweg tegenkomt – de profetische en advocacy dimensie van de Pelgrimage –zie de startnotitie- die ons brengt naar de Via Transformativa….naar de transformatie die we willen zien, door de ‘verandering die we zijn’….
We pelgrimeren als gelovige, als geloofsgemeenschap, als Raad van Kerken, als Wereldraad om te vernieuwen, om de verbintenis tussen het eerste gebod en het tweede gebod in hun onderlinge samenhang–telkens opnieuw – in praktijk te brengen. Daarbij is het nodig pijnpunten te benoemen, onrechtvaardigheid aan te klagen en vrede en verzoening te brengen in concrete situaties. Zo groeit er een verzameling ‘best practices’ van gerechtigheid en vrede die de herkenning bevorderen en de inspiratie vergroten… Dat kunnen voorbeelden van activiteiten, maar ook inspirerende verhalen en liederen zijn. En die willen we te zijner tijd –op de volgende Assemblee in 2021 in Karlsruhe – samen vieren en evalueren om er lessen uit te halen voor ons kerk-zijn in de wereld van vandaag.
Nu we ongeveer halverwege zijn ( 2014-2021) is het tijd om de balans op te maken.
De Taakgroep heeft de afgelopen jaren een werkwijze ontwikkeld waarbij de Raad en de lidkerken gestimuleerd werden zelf nieuwe activiteiten te ontwikkelen of bestaande activiteiten te plaatsen in het kader van de Pelgrimage van G&V. De Taakgroep hoeft in die gedachtegang niet alles zelf te organiseren, maar wil veeleer de lidkerken en bondgenoten uitnodigen om allerlei activiteiten te organiseren in het kader van de Pelgrimage. Of om slim, praktisch en inhoudelijk lopende activiteiten te verbinden met die Pelgrimage van G&V. Maar er werden wel degelijk ook landelijke oecumenische activiteiten ontwikkeld door de Taakgroep: rond 21 maart – de internationale dag tegen racisme en discriminatie – over het thema gerechtigheid en 21 september – de internationale dag voor de vrede – over het thema vrede.
(Zie bijlage 1: Een aanzet tot tussentijdse evaluatie en bijlage 2: Samenstelling van de Taakgroep)
Vragen aan de lidkerken en de Raad
Aan de ene kant is het de vraag of bovengenoemde twee prioriteiten rond de internationale dag tegen racisme en discriminatie en de internationale dag voor de vrede, voldoende “transformatieve kracht” (overeenkomstig de Assemblee van Busan) geeft voor een Nederlandse Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede. Aan de andere kant is het niet alleen aan de Taakgroep maar ook aan de Raad en de lidkerken om mede vorm te geven aan deze Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede, die zij zelf hebben ondersteund na de Assemblee van Busan. Daarbij hoeft het niet persé om nieuwe activiteiten te gaan. Zo kan bijvoorbeeld de Pelgrimage van G&V bij de PKN verbonden worden met de PKN toekomst-agenda.
Welbeschouwd is de Pelgrimage (een bijdrage aan) back to basics en vormt ze mede de ‘hartslag van het (kerkelijk, gelovig) leven’ . Dat geeft lokale gemeenten die volledig bezet zijn met die agenda van Kerk 2025 het gevoel dat dat tóch ook een bijdrage kan zijn / is aan die Pelgrimage; het verankert de Pelgrimage meer in het werk van lokale gemeenten; het stimuleert dat die agenda van ‘back to basics’ zo ingevuld wordt dat deze ook zo goed mogelijk een bijdrage aan de Pelgrimage is en niet alleen een binnenkerkelijke ‘verdedigingsactie’ met het oog op moeilijke tijden – zoals die agenda welbegrepen ook niet bedoeld is – en het draagt zo al met al bij aan het creëren van het beeld dat de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede een breed gedragen beweging is.
En zo zijn ook bijvoorbeeld binnen de RK kerk de Encycliek Laudato Si, uitspraken over Rechtvaardige Vrede en tegen bewapening en oorlog of de Jongeren Synode goed te verbinden met de Pelgrimage.
De vraag aan de kerken is:
• Waar vinden we de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede in het hart van de lidkerken?
• Waar vinden we die Pelgrimage in het hart van de Raad van Kerken?
• Hoe kunnen we nog meer zichtbaar maken dat we samen deze pelgrimstocht van gerechtigheid en vrede gaan?
• Draagt de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede zoals die tot dusverre vorm kreeg
voldoende bij tot de door de Wereldraad beoogde transformatie van gelovigen, kerk en samenleving?
• Hoe kunnen we daarbij inhoud geven aan de vier kernpunten van Kingston om de verbinding met de wereldoecumene zichtbaar te houden?
Hierover zouden we graag met de leden van de plenaire Raad van gedachten wisselen. Daarbij houden we ons aanbevolen voor suggesties hoe we onze rol als Taakgroep beter kunnen vervullen.
Taakgroep Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede, november 2018.
Bijlage 1: Aanzet tot tussentijdse evaluatie
Rond 21 maart werden in de afgelopen jaren o.m. een jongeren pelgrimage bijeenkomst, een stille wake bij de gevangenis voor uitgeprocedeerde asielzoekers op Schiphol en een oecumenisch gesprek over Zwarte Piet en racisme georganiseerd.
Rond 21 september werd in de afgelopen jaren in nauwe samenwerking met PAX een Walk of Peace gehouden. Vooral die Walk of Peace die we voor het eerst (2015) organiseerden in Den Haag – waarbij gebedshuizen van verschillende religies met elkaar verbonden werden, stilgestaan werd bij de multiculturele samenleving, de grondwet, de democratie en de internationale instellingen – heeft daarna een grote vlucht genomen: in de jaren daarna groeide het aantal steden waar een dergelijk verbindende vredeswandeling in het kader van de Pelgrimage gehouden werd tot meer dan vijfentwintig per jaar waaraan telkens honderden mensen deelnamen.
Aan de viering 70 jaar Wereldraad van Kerken in Amsterdam werd dit jaar ook een Walk of Peace verbonden en tijdens het Inspiratiefestival van de Terschellingse kerken wordt dit jaar een Walk of Peace with Creation gehouden.
Brochures van de Wereldraad over de Pelgrimage van G&V werden vertaald en informatie werd gedeeld via de website van de Raad van Kerken. Nummers van het Oecumenisch Bulletin werden eveneens gewijd aan de Pelgrimage van G&V. Regelmatig werd aandacht geschonken aan de diverse activiteiten op een voor de Pelgrimage ingericht gedeelte van de website van de Raad.
Aan de ene kant is het de vraag of bovengenoemde twee prioriteiten rond de internationale dag tegen racisme en discriminatie en de internationale dag voor de vrede, voldoende “transformatieve kracht” geeft voor een Nederlandse Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede. Aan de andere kant is het niet alleen aan de Taakgroep maar ook aan de Raad en de lidkerken om mede vorm te geven aan deze Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede, die zij zelf hebben ondersteund na de Assemblee van Busan.
Verankering van de Pelgrimage in de kerken
De vraag is namelijk of de Pelgrimage van G&V als oecumenisch proces voldoende geland is in de Raad en de lidkerken. Is die Pelgrimage inmiddels verankerd in het oecumenisch leven van de kerken? In hun beleid? Immers, die Pelgrimage die ons weer oproept tot de dienst aan de wereld -die tot het hart van het geloof behoort- is toch ook een deel van die ‘basics’ van ons kerk-zijn? Het vraagt ons kerken en gelovigen toch om een spirituele, profetische, transformatieve en missionaire rol te spelen in de wereld van vandaag? Bovendien kan een vruchtbare Pelgrimage van G&V ook weer bijdragen tot het elan van de kerken en hun lokale gemeenschappen. Maar dat vraagt lange adem!
Dat niet alle kerken het concept als leidend principe voor hun beleid en activiteiten hanteren hoeft echter ons als Raad en Taakgroep nog niet te ontmoedigen. De voorbeelden waar de Pelgrimage als samenbindend oecumenisch proces wel werkt zijn de moeite waard om geduldig verder te gaan op deze weg. Zo kunnen de Raad en bondgenoten zoals PAX een uitnodiging laten uitgaan aan lidkerken, kerkleden en alle mensen van goede wil om ook actief op weg te gaan in deze Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede. Daarbij kunnen we delen waar pijn is, vreugde wordt gedeeld, oplossingen worden gevonden, veranderingen tot stand komen.
Hoe brengen we de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede meer in het hart van kerk en geloof?
De Pelgrimage heeft – zeker het afgelopen jaar – een bepaald succes gekregen, met name met de diverse Vredeswandelingen. Toch is de indruk dat de Pelgrimage zich in feite aan de rand van het kerkelijk gebeuren afspeelt, zowel binnen de Raad als in de lidkerken.
Het is – ietwat oneerbiedig gezegd – een ‘leuke activiteit’ die mensen en gemeentes uit de sleur haalt. Het is ook een leuke werkvorm, die ‘eens iets anders dan anders’ is en waarmee kerken meer zichtbaar een poging doen om de Pelgrimage meer in het hart van het kerkelijk leven en het geleefde geloof te brengen. Weliswaar treden de kerken daarmee –letterlijk- naar buiten en is het een waardevol moment om aandacht te besteden aan bepaalde, dringende, actuele maatschappelijke kwesties, zoals de vluchtelingenproblematiek en de diverse conflicten wereldwijd. Maar….heeft het invloed op het functioneren van de kerken zelf? Zo was en is de Pelgrimage uiteindelijk toch niet bedoeld?
In de oorspronkelijke stukken, ook in de door de Raad goedgekeurde startnotie (2014) indertijd, wordt namelijk gesproken van een transformatieve functie. Dan gaat het, niet alleen om de transformatie van de wereld / samenleving, maar ook om de transformatie van de kerk, de gemeente, het geloof en de gelovige – wat in de startnotitie de missionaire dimensie van de Pelgrimage heet. Die schept immers kansen om een beweging te creëren die binnen én buiten de kerken het beeld neerzet dat kerken/christenen zich op een volstrekt eigentijdse manier inzetten voor een betere wereld (in spiritueel, sociaal, ecologisch, economisch opzicht) en daarmee laat zien dat de kerk uitermate maatschappelijk en persoonlijk relevant is en zo aantrekkelijk wordt/blijft, ook voor mensen die nu aan de rand van of buiten de kerk staan. Dit laat zich verbinden met de vier dimensies van ‘rechtvaardige vrede’ die niet zozeer alleen een te realiseren doel zijn, maar zich al zouden moeten manifesteren in de manier waarop daaraan werken. Het doel is de weg: “ Practice what you preach”, zogezegd.
Zo kan de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede meer in het hart (of eigenlijk, het hele Lichaam) van de kerk en het geloof komen; heeft ze niet alleen betrekking op de maatschappelijke taak van kerken, maar ook de eigen aard, haar functioneren en bestaan. Het diakonale is immers niet zozeer een apart deel van het kerkelijk leven maar hoort tot het hart van kerk en geloof (of is misschien wel het hart) én dat diaconale is naadloos verbonden met alle ander aspecten van kerk en geloof: het pastorale, het liturgische, de exegese, het spirituele, het missionaire, de gemeente-/gemeenschapsopbouw, en de theologie). Juist dat diaconale roept allerlei vragen op over machteloosheid, kwetsbaarheid, hoop, schuld, vergeving, verzoening, genade, compassie en empathie, ascese en een eucharistische leefwijze. Juist daarin kunnen kerken gerechtigheid en vrede voorleven, wat één van de essenties van de Pelgrimage is! Zo kunnen we laten zien dat werken aan gerechtigheid, duurzaamheid en vrede een vorm van verzoening is; namelijk verzoening als verandering, van onszelf, onze gemeenschap en de samenleving. Door de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede meer centraal te stellen in het kerkelijk leven realiseren we tegelijkertijd geloof, gemeenschap en gemeente- oftewel kerk-zijn. De Pelgrimage is namelijk niet alleen een reis naar buiten, de samenleving in, maar ook een reis naar binnen, naar het hart van kerk en geloof.De middelen zijn beperkt, maar de ambitie hoeft dat niet te zijn!
Al in de startnotitie werd er in 2014 op gewezen dat de middelen van de Raad beperkt zijn. Gewezen werd op het feit dat de Raad (uiteraard) geen extra fondsen beschikbaar heeft, integendeel. Als initiatieven/activiteiten kosten met zich (zouden) meebrengen, zou het niet eenvoudig zijn ze te realiseren. Voor de Pelgrimage als zodanig zou het niet gemakkelijk zijn om geld los te krijgen. Desondanks zijn we er in de afgelopen periode door fondsenwerving in geslaagd om 14.000 euro extra beschikbaar te krijgen voor de Raadsbegroting geoormerkt voor de Pelgrimage van G&V!
Maar… één van die fondsen wierp de volgende vraag op: waaruit blijkt dat er ook een verandering op gang wordt gebracht. Wat zijn de reacties zijn van mensen die meededen of van( raden van) kerken die eerder niet hiermee bezig waren en nu wel? Wat moet de Taakgroep volgens u antwoorden?
Er is in de afgelopen jaren door de Taakgroep een inhoudelijke en praktische basis gelegd, de onderbouwing is er. Wat is het toekomstperspectief? De ambitie –zie de startnotitie- was dat we in de periode 2014-2016 vooral de visie verder zouden verdiepen (bezinning) , in de periode 2016-2018 elkaar –mede door activiteiten- zouden bezielen en bemoedigen (bezieling) en in de periode 2018-2021 als kerken meer in beweging (beweging) zouden komen op deze gezamenlijke pelgrimstocht. Dat alles kan weer leiden tot terugkeren met een nieuwe opdracht naar onze eigen situatie als gelovigen, lidkerken en Raad van Kerken in onze eigen dagelijkse maatschappelijke realiteit. Die ambitie heeft de Taakgroep nog steeds!
Het moge duidelijk zijn dat de Taakgroep graag zou zien dat we in de Raad van Kerken én in de lidkerken een gesprek voeren over de ons nog resterende periode van de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede tot de volgende Assemblee in 2021!
Bijlage 2 Actuele samenstelling Taakgroep Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede
Karin van den Broeke (voorzitter, PKN. Busan)
Kees Nieuwerth (secretaris/coördinator, Quaker, Busan)
Geert van Dartel ( RK, KVO, Busan)
Christiaan Hogenhuis (PKN, ex-OIKOS)
Yosé Höhne-Sparborth ( RK, 2of3 bijEEN)
Wim Kanis ( Leger des Heils)
Edwin Ruigrok (RK, PAX. Busan)
Margarithe Veen ( PKN, Busan)